کود برداري , تپه خواري يا خاک برداري از تپه هاي باستاني 

بلايي پنهان در راستاي تخريب ميراث فرهنگي سرزمين مان(2)

کشور ما به جهت قدمت بسيار و تمدن کهن خود , همواره شاهد استقرار و زندگي اقوام مختلف بر گستره خويش بوده است و در نتيجه داراي هزاران محوطه و بناي باستاني ارزشمند مي باشد

در اين ميان تپه هاي باستاني کوچک و بزرگ سهم عمده اي از اين يادگارها را به خود اختصاص مي دهند و به جهت قدمت گاه چندين هزار ساله و باقي ماندن نشانه هاي موجود از زندگي اقوام مختلف در دوره هاي متعدد تاريخي در يک نقطه که خود سبب تشکيل چنين تپه هاي گرديده است داراي اهميت به سزايي مي باشند و لزوم توجه هر چه بيشتر به حفاظت و در گامي بالاتر کاوش علمي اين نمونه هاي گاه کم نظير را ضروري مي سازند

اين تپه ها که متشکل از لايه ها و رگه هاي باستاني با ضخامتهاي مختلفي بوده و توالي ادوار مختلف يکجانشيني را به نمايش مي گذارند و به عنوان صندوقچه تاريخ اين سرزمين کهن سال آثاري از دوره هاي گوناگون تاريخي  را در خود به امانت نگه داشته اند تا در روزگار آينده شاهدي غير قابل انکار از تلاش ايرانيان در بالندگي تمدن بشري باشند متاسفانه در شرايط فعلي در معرض خطرات گوناگوني واقع شده اند و انواع تخريب ها ازکند و کاوهاي سودجويانه قاچاقچيان گرفته تا تخريبهاي نابخردانه در اثر انجام پروژه هاي عمراني و يا سوء استفاده روستاييان و جوامع محلي از خاک و زمين آنها ادامه حيات اين نگينهاي درخشان و ماندگار را دستخوش نابودي کرده است

در اين ميان تخريبهاي سودجايانه قاچاقچيان ياجويندگان گنجها صدمات بسياري را به آثار باستاني وارد مي سازدکه گاه بسيارگسترده وجبران ناپذيراست چراکه اين افراد عموما بدون هيچگونه تخصصي و در زماني اندک مي کوشند تا با حفرگودالها و نقبهايي در بالا و پيرامون اين تپه به اشياء احتمالي موجود در اين محوطه ها دست يابند و در اين راه گاه بدون اينکه حتي چيزي به دست بياورند با نابودي بافت محوطه و سرقت اشياء موجود و تخريب بسياري از اشيائي که به عقيده آنان فاقد ارزش اقتصادي براي آنهاست علاوه بر سرقت بسياري از اشيا کم نظير تاريخي که سرمايه هاي فرهنگي اين سرزمين مي باشند صدمات جبران ناپذيري را هم به توالي داده ها وارد نموده و در اثر جابجايي اشياء از محل اوليه خود شرايط لازم براي بررسي علمي آنها را با چالش مواجه مي سازند

کودگيري بلايي خاموش

از سوي ديگر اين تپه ها امروزه در بسياري از نقاط کشور با نوع گسترده , اما خاموشي از تخريب نيز روبرو هستند که نزد بسياري از کارشناسان با عنوان کود برداري , کودگيري يا تپه خواري مشهور است که توسط ساکنان محلي به ويژه کشاورزان انجام مي شود به طوري که در اين فرايند خاک اين تپه ها به دليل اين که برخي از روستاييان معتقدند عمر بيشتري براي کاهگل دارد به منظور تهيه کاهگل براي عايق مورد استفاده قرار مي گيرد و يا اينکه در گستره اي عظيم تر خاک آنها برداشته شده و به منظور تقويت خاک به ديگر زمينها افزوده مي گردد و خود تپه نيز پس از خاک برداري که به اصطلاح محلي کود گيري خوانده مي شود هموار شده و به زيرکشت مي رود در برخي موارد هم که تپه ها بلند تر از بقيه هستند برخي روستاييان از ديرباز در مجاورت آنها خانه سازي کرده اند و آغل حيوانات  يا انبار خود را در داخل اين مکانها حفر مي کنند که علاوه بر تخريب تپه زمينه را براي انجام کاوشهاي سودجويانه و مخفيانه بعدي فراهم مي سازد در برخي نقاط نيز به دلايل گوناگون با تغيير مسير عمدي آبهاي سطحي باعث تخريب بخشي از بناي باستاني مي گردند

در مجموع انجام چنين اعمالي به ويژه در 40 سال گذشته که البته در 10 سال اخير سرعت بيشتري نيز گرفته است بسياري از تپه ها و بناهاي تاريخي به ويژه در خارج از شهرها را دستخوش نابودي ساخته است

به اين دليل پيشنهاد مي شود ضمن توجه همه جانبه بخشهاي دولتي و فعالان مدني به اموري که امروزه ادامه حيات بسياري از بناها را به خطر انداخته است  برخي از موارد زير مورد توجه بيشتر قرار گيرد

حضور گسترده يگانهاي حفاظت

در برخي موارد وجود تپه هاي باستاني در ميان روستاها و گسترش , گاه بي برنامه ي ساخت و ساز در چنين مناطقي که اختصاص اعتبارات گوناگون نيز به اين امر سرعت بخشيده است سبب تسريع تعمدي تخريب اين تپه ها شده است و از سوي ديگر گسترش زمينهاي کشاورزي و توجه کشاورزان به اين تپه ها را نيز مي بايد به آن افزود به همين دليل لازم است تا يگانهاي حفاظت به تعداد کافي و با امکانت لازم به ويژه وسايل ارتباطي و نقليه مناسب , حضور تاثيرگذار تري را در اين مناطق داشته باشند

آموزش مسئولين محلي (پيشنهاد ويژه انجمن ايران شناسي کهن دژ)

از آنجا که مسئولين و معتمدين محلي در بسياري از موارد نقش انکار ناپذيري در جلوگيري از تخريب روزافزون اين آثار دارند هرگونه  ناآگاهي ,کوتاهي و يا سهل انگاري آنان نيز مي تواند نتايج جبران ناپذيري را به دنبال داشته باشد لذا افزايش برنامه هاي اطلاع رساني و آموزشي به منظور توجه هر چه بيشتر و آشنايي آنان با قوانين , مقررات و برخي مسائل عمومي و اوليه در خصوص اهميت اين آثار و شيوه هاي حفاظت و مرمت آنها به ويژه در برخي مناطق دورافتاده تر مي تواند نتايج مثبت بسياري را به دنبال داشته باشد

در گام بعدي نيز مي توان توجه عموم روستاييان را به حفاظت از اين آثار جلب نموده و تاکيد گردد که حفاظت و مرمت اين آثار چه ارزشهاي معنوي و مادي را مي تواند براي آن نقطه به همراه داشته باشد

لذا از آنجا که سازمانهاي غير دولتي و علاقه مندان به ميراث فرهنگي نيز مي توانند در امر آموزش و اطلاع رساني ديگر بخشها را ياري نمايند , انجمن ايران شناسي کهن دژ چندي است که براي اولين بار در کشور برنامه اي را در خصوص ايجاد آمادگي لازم به منظور همکاري در انجام اين آموزشها , تدوين نموده است و همچنان نيز با ياري گرفتن از برخي کارشناسان در حال تکميل اين طرح مي باشد و از پيشنهادات تمامي صاحبنظران کشور در اين زمينه به منظور تکميل اين طرح که مي تواند در آينده نقش مواثري را در آموزش همگاني حفاظت از ميراث فرهنگي ايفاکند , صميمانه استقبال مي نمايد

آموزش و فرهنگ سازي عمومي با استفاده از رسانه ها

آشنايي عموم مردم در خصوص لزوم توجه وحفاظت از ميراث کهن سرزمين مان مي تواند گامي سترگ در جهت جلوگيري عمومي از هرگونه تخريب احتمالي باشد و در اين راه به سادگي مي توان با يک برنامه ريزي علمي و کوشش همگاني از قدرت تبليغي و اثر گذار رسانه هاي جمعي همچون راديو , تلويزيون و روزنامه ها استفاده نمود که در اين راه نيز در صورت وجود محيط لازم , فعالان غير دولتي مي توانند نقش اساسي را ايفا نموده و براي مثال با نگارش و انتشار مقالاتي عمومي راه کارهايي را در اين خصوص ارائه دهند

ثبت ملي , بين المللي واقدام لازم در خصوص عرصه و حريم آثار

در حال حاضر همچنان مناطقي وجود دارند که به ثبت ملي نيز نرسيده اند در اين زمينه لازم است که هر چه سريعتر با بودجه و امکانات کافي و ياري گرفتن از کارشناسان خبره داخلي و حتي خارجي نسبت به ثبت ملي و در صورت امکان ثبت بين الملي آثار و محوطه ها اقدام نموده و از امکانات گسترده بين المللي آن سود برده شود بديهي است با توجه به اينکه در مورد يک تپه باستاني مي بايد مراحلي همچون شناسايي و بررسي علمي منطقه , ثبت آثار , تعيين عرصه و حريم , لايه نگاري , کاوش و حفاظت و مرمت انجام گيرد و با ايجاد پايگاه پژوهشي دايمي و موزه محلي امکان دسترسي پژوهشگران به يافته ها افزايش يابد و در نهايت با توجه به اهميت منطقه محوطه به ثبت بين المللي برسد مي بايد کليه محوطه ها و تپه هاي باستاني مراحل ثبت را طي نمايند ودر صورت ثبت قبلي نيز يکي از مهمترين مسائل در خور توجه تعيين عرصه و حريم اين آثار و تلاش در جهت آزاد سازي اين حريم مي باشد چرا که بسياري از اين محوطه ها به سبب مشکل هم جواري با محل هاي مسکوني و ساخت و ساز هاي قبلي درخطر نابودي است از سوي ديگر متاسفانه در سالهاي اخير نيز عرصه و حريم بسياري از بناهاي تاريخي و حتي برخي از مشهورترين نمونه هاي آنها همچون ميدان نقش جهان اصفهان , تپه تاريخي شوش و بسياري مناطق ديگر در معرض ساخت و سازهاي مسکوني و حتي تجاري قرار گرفته اند که مي تواند زنگ خطر بزرگي در مورد اين محوطه ها باشد لذا آزادسازي عرصه و حريم محوطه ها و جلوگيري از تعدي بيشتر به اين مناطق نيازمند توجه هر چه بيشتر سازمان هاي دولتي و ريز بيني گسترده تر مجموعه هاي غير دولتي مرتبط با ميراث فرهنگي است

در ضمن به زودي مجموعه اي از پيشنهادات و مطالبات يگان ويژه پژوهشي انجمن ايران شناسي کهن دژ در خصوص راهکارهاي جلوگيري از تخريب ميراث فرهنگي و محيط زيست کشور با نگاهي جامع تر منتشر خواهد شد

در پايان لازم به ذکر است پرداختن کامل و علمي به مبحث نابودي نابخردانه تپه هاي باستاني و راهکارهاي جلوگيري از آن , مسئله اي حائز اهميت و قابل توجه در زمينه حفظ ميراث فرهنگي و تمدن چندين هزار ساله ايران زمين بوده و بررسي تمامي جنبه هاي آن خارج از توان نگارنده مي باشد و ذکر موارد بالا تنها اشاره ي کوتاهي به آنها و انجام وظيفه اي درراستاي نمايندگي يکي از سازمانها غير دولتي فعال در حوزه ميراث فرهنگي مي باشد و لازم است تا اساتيد خبره و کارشناسان باتجربه داخل و خارج از کشور مباحث گسترده تري را در اين خصوص ارائه نمايند تا با ياري تمامي بخشها , شناسايي و حفاظت علمي اين يادگارها درخشان تمدن ديرينه ايرن به گفتمان غالب در تمامي سطوح اجتماعي و کليه سياست گذاريهاي خرد و کلان کشور بدل گردد

با اميد به آن روز..........

کميته بين المللی نجات پاسارگاد

www.savepasargad.com