خشک سالی‌ شدید و کمبود آب, بحران آینده ایران

 هشدار مهمی‌ که هر ایرانی‌ باید بداند  

از: مهران سیرانی

پیش گفتار:

مدتی‌ است که خبرهای گوناگونی در مورد کاهش باران، خشک سالی‌، کم آبی و مضحک تر و تاسف بر انگیزتر از همه اینها راه کارهایی مثل نماز باران در اصفهان، تصمیم جیره بندی آب آشامیدنی به مقدار ۲ لیتر در روز برای هر نفر در مشهد (در آینده‌ی نزدیک) و آب پاشی توسط هواپیما برای رفع آلودگی‌ در تهران, گوشه و کنار سایت‌های فارسی زبان داخل و خارج از کشور را پر کرده است. با توجه به اینکه سال گذشته تحقیق و مطالعه مختصری در مورد نقش مهم آب در روند رشد و توسعه ملتها، بحران جدی کم آبی در آینده جهان و پیدایش تنش‌های مختلف مرزی بین کشورها بخاطر آب و تاثیر آب آلوده و بیما ریهای ناشی‌ از آن در زندگی‌ روزمره ۲ /۱ مردم جهان انجام داده بودم، و با توجه به اینکه ایران یکی‌ از اولین کشورهایی خواهد بود که ظرف ۲۰ تا ۳۰ سال آینده با این مشکل بصورت جدی روبرو خواهد شد,  تصمیم گرفتم که مختصری از این اطلاعات را با همه ایران دوستان در میان بگذارم. شاید این جزئیات مختصر بتواند بخشی از ما ایرانیان را از خواب غفلت بیدار کرده و به فکر وادار کند. چند روز تعطیلات سال جدید میلادی این امکان را برای من فراهم کرد تا بتوانم به نوعی هر چند مختصر گوشه‌هایی‌ وحشتناک از آینده کشورمان ایران را در قالب این مقاله و مقالات دیگرم به تصویر بکشم. خیلی‌ دوست داشتم که در آستانه تحویل سال جدید بتوانم نکات شادی آور و دلپذیری در این مقاله بگنجانم، تا شاید بتوانم حداقل لبخندی هر چند کوتاه و گذرا را به لبان خونین, خاموش, بسته و دوخته شده از استبداد هزاران ساله وطنم جاری کنم, اما افسوس که اینچنین نیست.در لغت نامه تاریخ کشورم لغاتی مثل شادی، خنده، جشن، سرور، پایکوبی، آسایش و آرامش سالیان سال است که لغاتی بیگانه و ناشناخته محسوب میشوند و در شرایط فعلی‌, سیاهترین صفحه تاریخ چند هزار ساله کشورم در حال تدوین می‌باشد.  

 -1مقدار آب موجود در کرهٔ زمین:

تقریبا ۷۰% سطح کرهٔ زمین از آب پوشیده شده است. از این مقدار آب موجود، ۹۷% آن آب شور و غیر قابل آشامیدن بوده و تنها ۳% آن آب شیرین می‌باشد. از این ۳% باقیمانده، ۲% آن به صورت کوه‌های یخی و برف در نواحی قطب‌های شمال، جنوب و ارتفاعات متمرکز شده است و تنها تقریباً ۱% از همه این مقدار بصورت آب آشامیدنی شیرین در دسترس ما انسانها می‌باشد که بخشی از آن بصورت دریاچه ها، رودها و چشمه‌ها می‌باشد و بخشی از آن در سفره‌های زیر زمینی‌ جاری می‌باشد. پس از این توضیح مختصر در باره میزان و مقدار آب موجود در کرهٔ زمین، لازم می‌دانم که به نقش مهم آب در سلامتی‌ بدن انسان بپردازم. بررسی‌ مختصر این موضوع، اهمیت آب در سلامت ما انسانها را بصورت واضحتری بیان می‌کند.

 -2نقش آب در سلامتی‌ بدن انسان:      

 تقریبا ۳/۲ بدن ما انسانها از آب تشکیل شده است. این میزان آب، ۷۵% از مغز، ۸۳% از خون، ۲۲% از استخوانها، ۷۵% از ماهیچه‌ها و ۹۰% از ششهای هر انسانی‌ را در بر می‌گیرد. آب موجود در بدن ما انسانها هم درجه حرارت بدن ما را تنظیم می‌کند و هم تخلیه مواد زائد بدن را از طریق کلیه‌ها تسهیل می‌کند. در کنار اینها پروسه هضم غذا و جذب مواد غذایی لازم از طریق روده‌ها را برای ما فراهم می‌کند. 

 -3 تاثیرات کمبود آب در بدن انسان:

کمبود ۲% از آب موجود در بدن موجب پیدایش عوارضی از قبیل: احساس تشنگی مضاعف، احساس ضعف و بیحالی در طول روز، اختلال  در حافظه و تمرکز حواس در مورد مسائل ساده میشود. کمبود ۴ تا ۵% آب در بدن، موجب کاهش ۲۰ تا ۳۰% از توان فکری و عملی‌ هر انسانی‌ میشود. کمبود ۱۰%  موجب خسارات جدی به سلامتی‌ انسان شده و در نهایت حد اکثر یک هفته بی‌ آبی منجر به مرگ انسان میشود. توضیحات مختصر فوق بخوبی نشان میدهند که سلامت جسمی‌، فکری و روحی  یک انسان تا چه اندازه به آب وابسته است و در نبود آب نه تنها بدن انسان قادر به فعالیت نیست، بلکه خسارات جبران ناپذیری را هم به دنبال خواهد داشت.     

 -4بحران ناشی‌ از کمبود کمی و کیفی آب سالم و نبود امکانات بهداشتی (توالت) مناسب در جهان امروز: 

طبق آمار‌های سازمان ملل متحد(UN) جمعیتی به تعداد ۱،۱ میلیارد نفر دسترسی‌ به آب آشامیدنی کافی‌ ندارند و تعداد ۲،۴ میلیارد نفر در جهان از نبود ابتدایترین امکانات بهداشتی رنج میبرند. این گزارشات حاکی‌ از آن است که فقط  روزانه تعداد ۳۶،۰۰۰ نفر (بطور متوسط) انسان در اثر کمبود دسترسی به آب پاکیزه و امکانات بهداشتی (توالت) مناسب در سراسر جهان جان خود را از دست میدهند. این آمار وحشتناک که از چشم بخش عظیمی‌ از مردم جهان پنهان مانده است، تقریبا برابر است با سقوط ۳۰۰ هواپیمای مسافر باری در روز. طبق آمار‌های سازمان بهداشت جهانی )‌( WHO، ۹۸% این قربانیان ساکنین کشورهای آفریقایی و جنوب شرقی آسیا میباشند که از این تعداد ۴۳% قربانیان فقط به علت بیماری دیاره (اسهال) جان خود را از دست میدهند. و غم انگیزتر اینکه ۸۴% این قربانیان کودکان و نوجوانان بین صفر تا ۱۴ ساله میباشند. در مجموع می‌توان گفت که به طور متوسط از هر دو تخت موجود در بیمارستان‌های دنیا، یک تخت متعلق به بیماران ناشی‌ از آب آلوده و امکانات بهداشتی نامناسب اختصاص دارد. این فقط گوشه کوچکی از یکی‌ از معضلات بیشمار انسان امروزی می‌باشد.  بهمین خاطر حل مشکل آب و دسترسی‌ به امکانات بهداشتی مناسب، به عنوان یکی‌ از اهداف مهم رشد و توسعه هزاره اخیر در دستور کار سازمان ملل متحد قرار گرفته و دهه بین ۲۰۰۵ تا ۲۰۱۵ دهه "تلاش بین المللی آب برای زندگی" نام گرفته است. هدف این پروژه ایجاد ابتدایترین امکانات بهداشتی و آب سالم برای نیمی از جمعیّت کنونی‌ جهان می‌باشد. ه

)  (International Decade for Action”Water For Life” .  جهت اطلاع خوانندگان باید اشاره کنم که طبق بر آورد سازمان ملل متحد با صرف هزینه‌ای به مبلغ ۳۰ میلیارد دلار می‌توان این مشکل جهانی‌ را برای همیشه حل کرد و جان روزانه ۳۶،۰۰۰ نفر و قربانیان بعدی را از مرگ نجات داد.

پس از این توضیحات مقدماتی، در اینجا لازم می‌دانم که شرح کوتاهی در مورد انواع بیماریهای ناشی‌ از آب آلوده و نبود امکانات بهداشتی مناسب در اختیار خوانندگان بگذارم. شاید این توضیحات مختصر، دامنه این فاجعه بزرگ را برای همه ایران دوستان روشن تر مطرح کند. 

 -5تقسیم بندی انواع بیماریهای ناشی‌ از آب آلوده:

پیش از آنکه این بخش را ادامه دهم لازم می‌دانم نکته‌ای را با خوانندگان این مقاله در میان بگذرام. بطور کلی‌ انواع بیماریهای ناشی‌ از آب آلوده و نبود امکانات بهداشتی مناسب به چهار دسته و گروه تقسیم میشوند. در این مقاله تیتر هر گروه را به زبان انگلیسی قید می‌کنم، با امید اینکه با ترجمه معادل فارسی آنها تناقض پیدا نکرده و برای خوانندگان ایجاد ابهام نکند. (با پوزش). بصورت کلی‌ آب هم میتواند ناقل انگلها و میکربهای مختلف باشد هم محیط مناسبی باشد برای رشد، تولید مثل، تکثیر و زندگی‌ آنها. بیماریهای ناشی‌ از آب به چهار گروه تقسیم میشوند.

۱-  گروه اول  : Water-borne disease :

در این گروه میکربها و انگلهای مختلف میتوانند از مدفوع انسان یا حیوان از طریق نوشیدن آب یا غذای آلوده، پشه، مگس و دستهای نشسته به بدن انسان وارد شوند. از مهمترین انواع این بیماریها می‌توان از وبا، تیفوید، هپاتیت، و اسهال نام برد. طبق آمار‌های سازمان بهداشت جهانی‌ تنها در سال ۲۰۰۱ تعداد ۱۸۴،۳۱۱ نفر به وبا مبتلا شده اند که از این تعداد ۲۷،۷۲۸ نفر جان خود را از دست داده اند. و بیماری اسهال به تنهایی موجب مرگ بیش از ۳ میلیون نفر در سال میشود.  

۲- گروه دوم : :Water-Washed Disease

بیماریهای هستند که در اثر کمبود آب کافی‌ شیوع پیدا میکنند و در قسمتهای چشم یا پوست انسان بروز میکنند. از مهمترین و خطرناک‌ترین نوع این بیماریها می‌توان از تراخم نام برد. بیماری تراخم تا بحال موجب نا بینا شدن بیش از ۵،۶ میلیون نفر در جهان شده است و تعداد ۱۴۶ میلیون نفر دیگر در آینده‌ی نزدیک در معرض خطر نا بینا شدن قرار دارند، اگر بزودی دسترسی‌ به آب پاکیزه و مداوای لازم برای آنها فراهم نگردد. 

۳- گروه سوم :   :Water-Based Disease

در این دسته بیماریها، انگل یا کرم میتواند از طریق پوست به داخل بدن انسان نفوذ کند یا از طریق تغذیه وارد بدن شود، در این حالت بدن بیمار محل زندگی انگل یا کرم شده و موجب بروز اختلالاتی در ارگان‌های مختلف بدن مثل جگر، کلیه و دستگاه ادراری بدن بیمار میشود.

۴- گروه چهارم : :Water-Related, Vector-Borne Disease

در این گروه میکرب یا انگل بیماری از طریق پشه‌ای که در محیطهای آبی زندگی‌ و تکثیر می‌کند به انسان منتقل میشود. در این مورد پشه با گزیدن، این بیماری را به انسان منتقل می‌کند. از معروفترین نوع این بیماری می‌توان از مالاریا نام برد. طبق آمار‌های سازمان بهداشت جهانی‌، سالانه فقط بین ۵/۱ تا ۷/۱ میلیون نفر در جهان جان خود را در اثر مالاریا از دست میدهند که ۹۰% این قربانیان ساکنین کشورهای آفریقایی هستند.  

-6 تاثیر آب در روند رشد و توسعه ملتها:                                    

نکات فوق توضیحات مختصری بود در مورد اهمیت وجود آب در سلامتی‌ جسمی‌، فکری و روحی انسان همراه با بیماریهای ناشی‌ از کمبود کمی‌ و کیفی آب. در اینجا لازم می‌دانم که اشاره کوتاهی هم به نقش مهم آب در رشد و توسعه ارائه دهم. با نگاهی‌ به روند رشد و توسعه کشورهای جهان به این نکته مهم دست خواهیم یافت که وجود آب، باران کافی‌، دسترسی‌ به رود خانه‌های قابل کشتیرانی، همجواری با دریا و اقیانوس نقش مهمی‌ را در روند رشد و توسعه ملتهای گوناگون بازی کرده است. وجود آب کافی‌، و دسترسی‌ به نکات فوق باعث شده است که اینگونه ملتها در عرصه کشاورزی و مبادلات تجاری پیشرفت بیشتر و بهتری نسبت به دیگر نقاط جهان داشته باشند. در این مورد خاص شخصیتهای معروفی‌ مثل منتسکیو(C. Montesquieu ) ، ک. مارکسK. Marx )  (ک. ویت فوگل(K. Wittfogel )   و دیگران مقالات و کتاب‌های ارزنده‌ای نوشته اند. در این مورد توضیح بیشتری نمیدهم اما خوانندگان علاقمند میتوانند جهت آگاهی‌ بیشتر به این آثار گرانبها مراجعه کنند.

 جهت رفع ابهام خوانندگان لازم می‌دانم که دو نکته را اینجا اضافه کنم. با طرح این نکته ممکن است برای برخی‌ از خوانندگان دو سوال مطرح شود که: ۱- کشورهای قرار گرفته در خط استوا هم دارای دو فصل بارانی هستند و هم با دریا و اقیانوس همجوار هستند. چرا این کشورها رشد و توسعه آنچنانی‌  نکرده اند و جز کشورهای عقب نگاه داشته شده بشمار میروند. ۲- یا بلعکس دو کشور سوئیس و اتریش به آبهای آزاد مثل دریا و اقیانوس دسترسی‌ ندارند اما جز کشورهای پیشرفته دنیا بشمار میایند. در جواب سوال اول باید اضافه کنم که مناطق گرمسیری در خط استوا دارای: آب و هوایی گرم و شرجی همراه با باران های شدید میباشند. آب و هوای گرم و شرجی زیاد باعث فاسد شدن سریع محصولات کشاورزی، افزایش آفت‌های کشاورزی، افزایش انواع و اقسام بیماریهای مختلف شده و هم توان جسمی‌ انسانها را برای ساعت‌های طولانی کار کاهش میدهد. از طرفی‌ باران‌های شدید و سیل آسا باعث سستی، ریزش خاک و جاری شدن سیل میشود. در بعضی‌ نقاط هم بطور کلی‌ فقط دو فصل موجود می‌باشد یک فصل با باران‌های شدید و سیل آسا و یک فصل خشک سالی‌ مطلق. بهمین خاطر بخش کشاورزی در این نقاط رشد آنچنانی نداشته است. این عوامل دست به دست هم داده و باعث شده است که مردم این نقاط طی‌ قرن‌ها تجربه برای زندگی‌ به نقاط مرتفع پناه برده‌اند و بخش زیادی از انرژی و توان خود را صرفاً برای تهیه غذا بکار برده اند. بهمین خاطر شهر نشینی هم در این نقاط شکل مدرن خود را نگرفته است. ناگفته نماند که ۵۰۰ سال استعمار هم در این عقب ماندگی نقش مهمی‌ را بازی کرده است که در این مقاله به جزئیات آن نمیپردازم. در مورد سوال دوم: کشورهای اتریش و سوئیس به علت همجوار بودن با دیگر کشورهای پیشرفته اروپایی از این امکان رشد و توسعه بهره‌مند شده و جز کشورهای پیشرفته دنیا بشمار میایند. با در نظر گرفتن مطالب فوق به بررسی‌ این بحران در ایران میپردازم. 

 7- خشک سالی‌ گسترده بحران جدی آینده ایران:

بر مبنای آمار های منتشر شده توسط سازمان ملل متحد تا سال ۲۰۲۵ میلادی تقریبا نیمی از انسانهای جهان از مشکلاتی مثل مضیقه آب یا کمیابی شدید آب رنج خواهند برد. جهت اطلاع بیشتر خوانندگان این دو واژه را بیشتر توضیح میدهم. واژه مضیقه آب به مناطقی اطلاق میشود که در آنجا میزان بارندگی بین ۱۰۰۰ تا ۱۷۰۰ متر مکعب برای هر نفر بصورت سالانه باشد. واژه کمیابی آب به مناطقی اطلاق میشود که در آنجا میزان بارندگی کمتر از ۱۰۰۰ متر مکعب برای هر نفر در طول یک سال باشد. در رده کشورهایی که در معرض خطر جدی آب در ۲۰ تا ۳۰ سال آینده قرار دارند، کشورهای حوزه خلیج فارس منجمله ایران، پاکستان، هند، چین و بخشی از کشورهای قاره آفریقا قرار دارند. عوامل مختلفی‌ از قبیل رشد بیرویه جمعیت، گرم شدن تدریجی‌ هوای کرهٔ زمین و آلودگی هوا در این بحران به درجات گوناگون تاثیر گذار خواهند بود. کشورهایی مثل هند و چین با برنامه ریزیهای دراز مدت و راه کارهای اساسی‌ و پایه‌ای مثل سد سازی، و کنترل جمعیت به نوعی سعی‌ کرده اند که با این مشکل مقابله کرده و این بحران را کنترل کنند. کشورهای عربی‌ خلیج فارس بخاطر کمبود آب سعی‌ کرده اند که با تصفیه آب دریا و نمک زدایی مشکل بی‌ آبی خود را تا اندازه‌ای حل کنند اما در ایران ما نه از روش های درست سد سازی استفاده می شود،  و نه بحثی‌ از تصفیه آب دریا و نمک زدایی. نکته مضحک تر اظهار نظر یکی‌ از مسئولین شهر مشهد در چند روز گذشته بود که طبق نظر ایشان قرار است آب آشامیدنی و غیر آشامیدنی در  شهر مشهد از هم جدا شده و میزان مصرف تعیین شده برای هر نفر را دو (۲) لیتر در روز در نظر گرفته اند. در اینجا باید با کمال تاسف به سه نکته غم انگیز مهم اشاره کنم. ۱- نکته مهم اول اینکه از سال ۱۹۷۹ میلادی دسترسی‌ به آب آشامیدنی کافی‌ و قابل پرداخت (از نظر مالی) به عنوان یکی‌ از مفاد اعلامیه جهانی‌ حقوق بشر شناخته و تصویب شده است.(در

کنفر انس مکزیک). ۲- نکته مهم دوم اینکه طبق آمار‌های جهانی‌ هر فردی جهت برطرف کردن ابتدایترین نیازهای خود به ۵۰ لیتر آب به طور متوسط در روز نیازمند است. این نیاز‌ها عبارتند از: ۵ لیتر برای نوشیدن، ۱۰ لیتر برای پختن غذا، ۱۵ لیتر برای دوش و حمام،و ۲۰ لیتر برای امکانات بهداشتی مثل توالت و غیره. لازم به یاد آوریست که این مقدار ۵۰ لیتر در روز به عنوان کمترین میزان در نظر گرفته شده است و این مقدار در کشورهای دیگر میتواند متغییر باشد به عنوان مثال در کانادا این رقم تقریبا به ۸۰۰ لیتر در روز می‌رسد. ۳- نکته مهم سوم اینکه طبق قیمتهای سال ۲۰۰۵ میلادی هزینه تصفیه هر ۱۰۰۰ لیتر مکعب آب دریا و نمک زدایی آن به قیمتی حدود ۷۰ سنت هر یورو تمام میشود.

 نتیجه:

با توجه به توضیحات مندرج در این مقاله و با در نظر گرفتن تجربه ۳۱ سال گذشته و عملکرد های رژیم اسلامی، بخوبی می‌توان تصور کرد که چه آینده خطرناکی در انتظار کشورمان ایران می‌باشد. اگر به مجموعه این اطلاعات نکات مهم دیگری را از قبیل: ۱- اتمام تقریبی منابع نفتی‌ ایران ظرف  ۲۰ تا ۳۰ سال  آینده،۲- رشد بی‌ رویه جمعیت ناشی‌ از فقر فرهنگی‌ و مادی،۳- به تاراج رفتن بقیه منابع طبیعی ایران،۴- ورشکسته شدن صنایع و تولیدات کشاورزی داخلی‌، ۵- بحران سازی و جنگ طلبی رژیم، ومسألی از این دست را اضافه کنیم، به عمق فاجعه‌یی که در انتظار ایران و نسلهای آینده ایران می‌باشد بیشتر پی‌ خواهیم برد.ه

پیشنهادات، نظرات و انتقادات خود را میتوانید به آدرس زیر ارسال نمایید.

sirani.m@gmail.com

References:

Bouguerra, Larbi. (2006) Water Under Threat, published in Southern Africa: David Philip (an imprint of New Africa Books), 99 Garfield Road, Claremont 7700, South Africa.

Cairncross, S. & Feachem, R. (1998) Environmental Health Engineering In The Tropics An Introductory Text 2e, John Wiley & Sons Ltd. England.

Landon, Megan. (2008) Environment, Health and Sustainable Development, Reprinted 2006, 2008 (Twice) Copyright London School of Hygiene & Tropical Medicine.

Sachs, Jeffery. (2000) in Huntington, S. P. & Harrison, L. E. (eds) Culture Matters: How Values Shape Human Progress, Basic Books, New York.

Water. (2010) Available at: http://www.lenntech.com/water-quantity-faq.htm  Accessed: (10, 04, 2010).

Water & Human body. (2010) Available at:

http://www.associatedcontent.com/article/124062/the_importance_of_water_to_health_and.html?cat=51

Accessed: (20, 04, 2010).

Water for Life. (2010) Available at: http://www.un.org/waterforlifedecade/background.html Accessed: 25, 04, 2010).

 Water. (2010) Available at: 

http://www.who.int/quantifying_ehimpacts/publications/saferwater/en/index.html Accessed: (23, 04, 2010).

World Water. (2003) Water For People Water For Life, The United Nations World Water Development Report, Published by The United Nations Educational, Scientific, and Cultural Organizations (UNESCO), and Berghahn Books.