چه کسانی ماهی ها را می کشند

 از: سعید ارکان زاده یزدی

بندرعباسی‌ها صبح یکی از روزهای ماه گذشته بیدار شده و برای کار به ساحل رفته بودند که دیدند دوباره، بچه‌‌ماهی‌های گاریز مرده و روی سطح آب را گرفته‌اند.

 از خور شیلات در منطقه خواجه عطا تا پایانه مسافربری، به طول چهار کیلومتر در امتداد ساحل، همین منظره دیده می‌شد. اهالی بندر دیگر عادت کرده‌اند که هر از چندی این صحنه را ببینند. در اردیبهشت‌ماه امسال هم یک روز صبح با گذشتن از کنار ساحل، بچه‌ماهی‌هایی را دیده بودند که مرده روی آب آمده‌اند. کارشناسان شیلات در بررسی‌های اولیه گفته‌اند که فاضلاب بندرعباس باعث این مرگ و میر شده‌ است. فاضلاب بندرعباس ماجرایی نیم‌قرنی دارد و مربوط به امروز و دیروز نیست.

ساکنان بندر از چهل و پنج سال مدام می‌شنوند که باید برای شهر سامانه مدرن فاضلاب تاسیس کرد و به قدری در این زمینه بدقولی دیده‌اند که تاخیر در اجرای طرح برایشان عادی شده است، اما مرگ دوباره ماهیان در ساحل بندرعباس، تلنگر دیگری بود به مسئولان تا ساخت شبکه فاضلاب را جدی بگیرند؛ سامانه‌ای که به گفته مسئولان سازمان آب و فاضلاب استان به صد و هفتاد و چهار میلیارد تومان اعتبار نیاز دارد.

مرگ ماهیان بندرعباس در خور شیلات اتفاق افتاد. ساکنان هرمزگان به منطقه‌ای که یک خلیج محلی است و آب دریا هنگام مد به آنجا می‌ریزد، خور می‌گویند. هنگام بارندگی آب‌های سطحی از راه این خورها به دریا می‌ریزد. بندرعباس چند خور دارد که خور شیلات مهم‌ترین آنهاست. آب این خور ساکن است و فقط در مواقع بارندگی کمی حرکت دارد. سال‌هاست که در بندرعباس به این خور، به منزله یک گودال بزرگ نگریسته می‌شود که می‌توان فاضلاب را به درون آن ریخت.

با گذشت هر سال، جمعیت بندرعباس بیشتر و بیشتر شده و اکنون به حدود   چهارهزار نفر رسیده است. در همه این سال‌ها یکی از نیازهای مهم شهروندان بندرعباسی سامانه فاضلاب بوده که از نیمه دهه چهل در برنامه مسئولان قرار داشته و هنوز تکمیل نشده است. اکنون خانه‌ها در بندرعباس، ساختار دفع فاضلاب سنتی به‌صورت چاه‌های جذبی دارند، اما چاه‌های جذبی به‌دلیل این‌که در عمق کم به آب می‌رسند، در این خطه کارکرد چندانی ندارند. می‌توان گفت با توجه به جغرافیای بندرعباس، خاک منطقه طوری است که نمی‌تواند آب را جذب کند و مسئولان محلی به ناچار، فاضلاب را به‌صورت سطحی در خورها دفع می‌کنند.

با ریختن فاضلاب بندرعباس به خور شیلات در چند دهه گذشته، به‌تدریج این خور به آلوده‌ترین نقطه شهر تبدیل شده است.
بنا به گفته مجید وفادار، مدیرکل حفاظت از محیط‌زیست هرمزگان، روزانه حدود یک میلیون مترمکعب از فاضلاب بندرعباس به دریا وارد می‌شود. به این ترتیب خور شیلات که زمانی از نقاط دیدنی شهر برای اهالی و گردشگران به شمار می‌رفت، اکنون مانند یک کانال عمل می‌کند و فاضلاب بندر را که شامل فاضلاب خانگی و صنعتی می‌شود، به دریا می‌ریزد.

از آنجا که این فاضلاب دارای انواع میکروب‌ها و مواد آلاینده است هر چند وقت یک‌بار، محیط‌زیست جانوران موجود در دریا، از جمله ماهیان گاریز را آلوده می‌کند و حیات آنها را به خطر می‌اندازد، به‌طوری که اکنون محیط آبی آلوده خور شیلات که کانالی بدبو و آکنده از فاضلاب به شمار می‌رود، مهم‌ترین دلیل نابودی بچه‌ ماهی‌های گاریز شناخته می‌شود.

گاریزها ماهیانی از خانواده کفال هستند که طولی کمتر از بیست سانتی متر دارند و در آب‌های سطحی زندگی می‌کنند. این ماهی‌ها به قدری حساسند که در تماس با کوچک‌ترین آلودگی، تلف می‌شوند و چون گله‌ای حرکت می‌کنند، به‌طور جمعی از بین می‌روند. مردم بندرعباس، آذر ماه امسال یک بار دیگر به‌طور عینی شاهد این مرگ جمعی بودند.

در هفته‌های گذشته که سواحل بندرعباس پر از اجساد این ماهی‌ها بود، کارشناسان شیلات، دامپزشکی، سازمان بنادر و سازمان حفاظت از محیط‌زیست درباره این‌که چه عاملی باعث تلف شدن ماهی‌ها شده است، تحقیق کردند. عباسعلی مطلبی، رئیس سازمان تحقیقات شیلات کشور، پس از بررسی‌های اولیه آزمایشگاهی اعلام کرد که آلاینده‌ها مهم‌ترین دلیل کشته شدن ماهی‌های گاریز بوده است.

تلف شدن گاریز‌ها در خور شیلات، در آذر امسال بسیار زیادتر از گذشته بود. رضا دهقانی، معاون پژوهشی پژوهشکده شیلات هرمزگان، می‌گوید که در این ماه در هر مترمربع صد تا صد و بیست ماهی مرده مشاهده شده است. این ماهیان خفه شده‌اند.
ناصر توتچی، کارشناس محیط‌زیست دریایی سازمان بنادر و دریانوردی، به «همشهری» می‌گوید: «فاضلاب‌ها پر از مواد آلی است که به‌صورت هوازی و بی‌هوازی تجزیه می‌شود. وقتی این مواد به‌صورت هوازی تجزیه شوند، اکسیژن آب را مصرف می‌کنند، در نتیجه ماهی‌ها با کمبود اکسیژن روبه‌رو و خفه می‌شوند.

مواد آلی در تجزیه بی‌هوازی نیز گاز متان و سایر گازهای سمی تولید می‌کند که این مواد نیز خفگی ماهیان را در پی دارد.»
توتچی می‌افزاید: «اگر آب جریان داشته باشد، اکسیژن به آب باز می‌گردد و گازهای سمی نیز رها می‌شوند، به همین دلیل در رودخانه‌ها هر چقدر هم فاضلاب وجود داشته باشد، خفگی ماهیان را کمتر می‌بینیم.»

در جایی که آب ساکن است، مانند آب خورهای جنوب یا تالاب‌های شمال کشور، خفگی ماهیان اغلب اتفاق می‌افتد. با این حساب نبود سامانه جامع فاضلاب در بندرعباس، اکنون دلیل اصلی مسمومیت ماهیان خور شیلات به شمار می‌رود و این در حالی است که معلوم نیست اگر وضع به همین صورت باقی بماند، افزون بر پیامدهای زیست‌محیطی مرگ ماهی‌ها، چه مشکلات دیگری گریبانگیر ساکنان بندرعباس می‌شود که معیشت بسیاری از آنان وابسته به دریا و آبزیان است

همشهری

فرستنده، احمد همراه کمیته بین المللی نجات، تهران