|
|
مرگ خاموش درختان تهران
مديرکل محيط زيست
درختان تهران ديگر نفس نمی کشند و در تابستان گرفتار خزان شده اند
از: نرگس رضايي
هنوز شهريور به نيمه نرسيده كه درختان تهران دوباره گرفتار خزان زودرس شده‌اند؛ هرچند اين موضوع منحصر به امسال نبوده و داستاني 15 ساله دارد.
به هر روي واقعيت اين است كه فصل جواني درختان شهر كوتاه شده و آنها در بهار گرفتار خزان مي‌شوند. بررسي‌هاي ميداني كارشناسان محيط‌زيست نشان مي‌دهد برگ‌هاي درختان در پايتخت از اواسط مرداد به زردي گراييده و مي‌ريزد، طوري كه تا پايان تابستان به‌تدريج برگريزان اتفاق مي‌افتد، در حالي كه در ديگر شهرها و كلانشهرهاي كشور برگريزان آغاز مي‌شود در تهران درختان از برگ عريان شده‌اند.
سال گذشته مطلبي كوتاه در‌باره خزان زودرس درختان در تهران در همين صفحه به چاپ رسيد. در آن گزارش برخي كارشناسان، با اشاره به خزان زودرس درختان، به متوليان محيط‌زيست پايتخت هشدار داده و آن را آغاز يك فاجعه در اكوسيستم شهري عنوان كرده بودند. آنها آلودگي ناشي از دود خودروها را علت اصلي زردي درختان عنوان كرده و يادآور شده بودند كه اگزوز اتومبيل‌ها مقدار زيادي از آلاينده‌ها را در هواي شهر پخش مي‌كنند. اين آلاينده‌ها از طريق برگ، جذب و وارد بافت‌هاي گياه شده و فعاليت آن را مختل مي‌كنند، به‌گونه‌اي كه تنفس گياه با مشكل مواجه شده و به سختي صورت مي‌گيرد.
محمدباقر صدوق، مديركل محيط‌زيست استان تهران از جمله افرادي است كه چنين اعتقادي دارد و مي‌گويد درختان تهران ديگر نفس نمي‌كشند و به اين علت است كه در تابستان دچار خزان مي‌شوند.
او كه سال گذشته در مورد مرگ خاموش درختان پايتخت هشدار داده و خواستار هماهنگي دستگاه‌ها براي كاهش آلودگي هوا شده بود دوباره بر اين نظر خود كه درختان قرباني آلودگي هوا شده‌اند تاكيد مي‌كند و معتقد است اگر آلودگي افزايش يابد فصل جواني و شادابي درختان كوتاه شده و روزي مي‌رسد كه درختان دربهار زرد شوند.
صدوق مي‌گويد: هرچند مطالعات علمي و دقيقي در مورد خزان زودرس درختان در پايتخت صورت نگرفته و برخي اظهار نظرها براساس مشاهده‌هاي عيني است اما همين مشاهد‌ه‌ها نشان مي‌دهد كه درختان، فصول كمي از سال را سبز و شاداب هستند و از اواسط مرداد برگ‌هايشان به زردي مي‌گرايد به‌گونه‌اي كه گاه درشهريور درختاني را مي‌بيني كه به‌طور كامل زرد و خشك شده‌اند و اين موضوع در مورد چنارهاي وليعصر و درختان فلسطين بيشتر به چشم مي‌خورد.
مديركل محيط‌زيست تهران ماجراي خزان زودرس درختان پايتخت را به اين صورت تعريف مي‌كند كه از 15 سال پيش كه شهر به‌صورت نامتوازن توسعه مي‌يافت و حجم آلاينده‌ها بالا مي‌رفت برگ درختان در تابستان به زردي مي‌گراييد وفصل جواني درختان رو به كاهش مي‌رفت طوري كه امروزه با گذشت 15 سال اين زمان به نيمه مرداد رسيده و از اين زمان به بعد برگ درختان زرد شده و مي‌ريزد؛ قصه‌اي كه هر سال تكرار مي‌شود و او احتمال مي‌دهد كه درختان تهران روزي در بهار گرفتار خزان شوند.
آغاز فاجعه زيست‌محيطي شهري
كارشناسان و مسئولان شهري و محيط‌زيست بر اين نكته اتفاق‌نظر دارند كه علت اصلي خزان زودرس درختان در تهران آلودگي هوا بوده و بيش از 80درصد آلاينده‌هاي هواي شهر را سوخت ناقص خودروها تشكيل مي‌دهند. بنابراين مطابق اين اظهارنظرها و آمار و ارقام شركت كنترل كيفيت هواي تهران روزانه مقادير زيادي از گاز منوكسيدكربن به سمت درختان متصاعد مي‌شود كه تنفس آنها را با مشكل مواجه‌كرده و در دراز مدت به پيري و خزان زودرس آنها مي‌انجامد.
محمد هادي حيدرزاده، مشاور شهردار تهران درمحيط‌زيست با تاكيد بر اين نكته كه خزان زودرس درختان نشان از يك فاجعه اكوسيستم شهري دارد مي‌گويد: آلودگي هوا در سال‌هاي اخير نه تنها به كوتاه‌شدن عمر شهروندان و مرگ ناگهاني آنها منجر شده و سالانه درصد قابل توجهي از اعتبارات شهري را مي‌بلعد پيامد‌هاي سوء زيست‌محيطي بسياري بر جامي‌گذارد كه اين عوارض در مرحله اول بر گياهان و پرندگان كه نسبت به آلودگي حساس بوده و ضعيف هستند تاثير گذاشته و نمود پيدا مي‌كند به‌گونه‌اي كه در مورد پرندگان به مهاجرت و فراري شدن آنها مي‌انجامد، همانند اتفاقاتي كه در سال‌هاي اخير شاهد آن بوده‌ايم و در جريان آن‌گونه‌هايي از پرندگان كه بومي تهران بوده و در مواردي جزء گونه‌هاي نادر به حساب مي‌آمدند از تهران رفته و يا به نقاط شمالي آن پناه بردند كه اين موضوع تعادل موجود در پراكندگي گونه‌ها را از بين برد و در ارتباط با گياهان و درختان به عواقبي بدتر از آن منجر شد.
او مي‌افزايد: آلاينده‌هاي شيميايي مانند لايه سياهي از دود و غبار، برگ درختان را پوشانده و در مناطق مركزي شهر برگ‌ها كاملا به شكل سياه در مي‌آيند به‌گونه‌اي كه تمامي راه‌هاي تنفسي درخت را پرمي‌كند و به‌اصطلاح نفس‌كشيدن را براي درخت سخت و گاه ناممكن مي‌كند و به اين ترتيب با مسدود شدن منافذ برگ كه محل تنفس آن است تبادل اكسيژني برگ از بين مي‌رود و با توجه به اختلالاتي كه در اين فرايند به‌وجود مي‌آيد برگ‌ها در فصل جواني زرد و خشك مي‌شوند.
از ديدگاه مشاور شهردار تهران در محيط‌زيست درختان تهران بيشترين آسيب را از رهگذر آلودگي هواي تهران ديده‌اند و چنان‌كه اين روند به اين صورت ادامه پيدا كند درختان شهر خشك شده و شهر با مشكلات بيشتري مواجه خواهد شد چرا كه درختان به منزله اكسيژن شهر بوده و اين اختلالات آن را به‌شدت تحت‌تأثير سوء قرار مي‌دهد. هرچند حيدرزاده ذرات معلق و منوكسيد كربن موجود در هوا را عامل اصلي خزان زودرس درختان مي‌داند و بر كاهش آن تاكيد مي‌كند اما از نظر او اين تمام ماجرا نيست. زردي برگ‌ها علل ديگري هم دارد كه به‌نظر مي‌رسد كمتر مورد توجه قرارگرفته است.
هوا مسموم، خاك مسموم
به‌رغم اظهارات بسياري از كارشناسان كه آلودگي هوا را عامل اصلي خزان زودرس درختان مي‌دانند و بر آن تاكيد دارند برخي مسئولان شهري و زيست‌محيطي بر اين باورند كه به موازات هوا، خاك نيز تنفس درخت را تحت‌تأثير سوء قرار داده و به خزان زودرس آنها مي‌انجامد. به گفته صدوق، مديركل محيط‌زيست استان تهران كه خاك و هواي تهران را آلوده مي‌داند و آن را به توده‌اي از سم تشبيه مي‌كند آلودگي خاك تهران از هواي آن بدتر بوده و ريشه‌هاي درخت را از نظر رشد و تغذيه تحت‌تأثير قرارمي دهد به‌گونه‌اي كه از طريق آبياري جذب شده و تغذيه آن را با مشكل مواجه مي‌سازد.
او معتقد است: مواد آلاينده سمي و غيرقابل جذب سيستم تغذيه درخت را مختل مي‌كند كه در نهايت به خزان زودرس درخت‌مي‌انجامد؛ موضوعي‌كه حيدرزاده آن را ناشي از ورود آلاينده‌ها به آب جوي‌هاي شهر مي‌داند و مي‌گويد در سال‌هاي جاري سيستم آبياري درختان ازطريق قنات صورت مي‌گيرد و تا حدودي از حجم آلاينده‌ها در آن كاسته شده ولي با وجود اين هنوز درصد قابل توجهي از آلاينده‌ها هنگام آبياري در خاك نفوذ مي‌كنند كه طراوت و شادابي درختان را از بين مي‌برد.
البته برخي كارشناسان محيط‌زيست، سنگ‌چين‌كردن اطراف درخت را كه در سال‌هاي اخير در جريان ساماندهي پياده‌روها صورت گرفته را يكي ديگر از عوامل خزان زودرس درختان در تهران مي‌دانند و مي‌گويند تنفس، ريشه‌ها را با اختلال مواجه مي‌سازد.
با اين حال آلاينده‌هاي هوا و خاك نه تنها درختان تهران را دچار خزان زودرس‌كرده و آنها را در تابستان زرد و خشك نشان مي‌دهد بلكه گل‌ها و گياهان را تحت‌تأثير سوء قرار داده و موجب مي‌شود آنها عطر و بوي طبيعي خود را از دست بدهند به‌گونه‌اي كه نتايج مطالعات پژوهشگران محيط‌زيست آمريكا نيز بر اين امر صحه مي‌گذارد و گوياي آن است كه آلودگي هوا عطر طبيعي گل‌ها را از بين برده و موجب انقراض آنها مي‌شود.
گرماي هوا؛ عاملي ديگر
يكي ديگر از عللي كه براي خزان زودرس درختان در تهران مطرح مي‌شود و معلوم نيست تا چه اندازه مبناي علمي و كارشناسانه دارد موضوع گرماي هواست كه از ديدگاه مسئولان اجرايي در حوزه فضاي سبز، درختان پهن برگ پايتخت را تحت‌تأثير قرار داده و به زردي آنها در اواسط تابستان مي‌انجامد؛ به‌گونه‌اي كه آنها ادعا مي‌كنند در فصول گرم سال با بالا رفتن دماي هوا شوكي به درختان وارد مي‌شود كه زردي آنها را به‌دنبال دارد.
مديرعامل سازمان پارك‌ها و فضاي سبز شهرداري تهران از جمله اين مسئولان است كه چنين اعتقادي دارد و مي‌گويد هر ساله در فصل تابستان بر اثر شوك ناشي از افزايش حرارت هوا اغلب درختان پهن برگ و ضعيف دچار خزان زودرس مي‌شوند و اين موضوع در سال‌هايي كه دماي هوا يكباره بالا مي‌رود نگران‌كننده است از ديدگاه او با توجه به آلودگي و وارونگي هواي تهران بايد در فضاهاي سبز شهر از درختاني استفاده كرد كه سازگار با شرايط آب و هوايي پايتخت باشند و به اين منظور سعي‌شده در اين فضاها از گونه‌هاي گياهي ماندگار، مثمر و سازگار با شرايط آب و هوايي شهر استفاده شود؛ موضوعي كه بسياري از مسئولان و كارشناسان محيط‌زيست بر آن تاكيد دارند و بر اين باورند در برنامه‌ريزي‌هايي كه براي فضاي‌سبز شهر صورت مي‌گيرد بايد به موضوعات اين‌چنيني توجه بيشتري شود و در تهران كه بيشترين درصد آلودگي هوا و خاك را دارد از درختان مقاوم‌تري استفاده كرد.با اين حال راه‌هايي وجود دارد كه از خزان زودرس درختان در تابستان جلوگيري مي‌كند و آن تقويت درخت، تنظيم زمان آبدهي و تغذيه مناسب درختان با فسفات است.
هرچند علي محمد مختاري، مديرعامل سازمان پارك‌ها و فضاي سبز شهرداري تهران اين اقدامات را براي حفاظت از درختان تهران ضروري دانسته و اعتقاد دارد كه مي‌تواند برخي از آنها را نجات دهد اما كارشناسان محيط‌زيست در يك جمع بندي كلي به اين نتيجه مي‌رسند كه خزان زودرس درختان تهران معلول يك عامل نيست كه با يك روش و فرمول قابل حل باشد راهكارهاي مختلفي را مي‌طلبد كه كاهش آلودگي هوا اساسي‌ترين آنهاست.
همشهری
فرستنده، احمد همراه کميته بين المللی نجات، از تهران
کميته بين المللی نجات پاسارگاد
