|
|
بسياری از شهرهای ايران در خطر آلودگی خاک، که از آلودگی هوا بدتر است، قرار دارند
در حالي كه مدت‌هاست بسياري از مسئولان، آلودگي هوا را تهديدي براي سلامت شهروندان عنوان مي‌كنند؛ چندي پيش، دكتر محمدباقر صدوق، مديركل محيط‌‌‌زيست استان تهران، نسبت به آلودگي خاك هشدار داد و اعلام كرد:
خطر آلودگي خاك كمتر از خطر آلودگي هوا نيست اما از آنجايي كه اين آلودگي ملموس نيست كمتر به آن توجه مي‌شود. » آلودگي خاك اما تنها پايتخت را تهديد نمي‌كند بلكه بسياري از شهرهاي ما اينك در معرض اين خطر قرار دارند. در مقاله‌اي كه در پي مي‌آيد با اشاره به قانون آلودگي خاك در ايران، مناطقي كه در معرض اين آلودگي قرار دارند معرفي شده‌اند.
هرگونه تغيير در ويژگي اجزاي تشكيل دهنده خاك به‌طوري كه استفاده از خاك ناممكن شود، آلودگي خاك ناميده مي‌شود. آلودگي خاك باعث از بين رفتن پوشش گياهي و كاهش رشد و نمو گياهان و در نهايت منجربه فرسايش خاك و بيابان‌زايي مي‌شود. درحال حاضر در كشورهاي اروپايي براي جلوگيري از آلودگي خاك عامل بازدارنده‌اي با عنوان «قانون خاك» وجود دارد كه موجب شده تا حد زيادي از افزايش آلودگي‌هاي خاك جلوگيري شود.
اين قانون اخيراً در كشور ما مطرح شده و در انتظار اجراي صحيح آن هستيم. مديركل دفتر آب و خاك سازمان حفاظت محيط‌‌‌زيست درباره قانون جلوگيري از آلودگي خاك‌هاي ايران مي‌گويد:«اگر واحدي منجر به آلودگي خاك مناطق اطراف خود شود در مرحله اول به 6 ماه تا 2 سال حبس و در مراحل بعدي به پرداخت جرايم نقدي محكوم مي‌شود، البته سعي شده تا از جرايم نقدي كمتر استفاده شود، زيرا تعيين ميزان جريمه نقدي با توجه به وسعت آلودگي كار دشواري است و معمولاً نمي‌توان وسعت آلودگي را به‌طور دقيق مشخص كرد. همچنين واحد آلاينده موظف است براي رفع آلودگي ايجاد شده مشاور و پيمانكار استخدام كند تا زماني كه خاك به حد استاندارد مي‌رسد و خطري منطقه را تهديد نمي‌كند كار خود را ادامه دهد.»
هزينه‌هاي پاكسازي محيط‌‌‌زيست
تا سال 2000در
ايالات متحده حدودا 2درصد از درآمد ناخالص ملي صرف
پاكسازي
محيط‌‌‌زيست و كنترل آلودگي شده است. اين ميزان50 درصد مبلغي است
كه ما
براي پوشاك خود مي‌پردازيم و 33 درصد مبلغي است كه به نيروهاي نظامي
پرداخت
مي‌شود.
پس از
سال2000 اين مبلغ به بيش از 8/2 درصد از توليد
ناخالص
ملي افزايش يافته است. به استثناي هلند، هيچ كشور ديگري به اين
ميزان
روي مشكلات زيست محيطي سرمايه‌گذاري نمي‌كند.
آلودگي خاك در ايران
براساس آمار، درصد كمي از فاضلاب‌هاي صنعتي و خانگي در كشور تصفيه شده و بخش عمده فاضلاب‌هاي خانگي و صنعتي كشور بدون تصفيه و به‌صورت خام وارد محيط‌‌‌زيست مي‌شود كه اين روند، آلودگي خاك و آب‌هاي زيرزميني را در پي دارد كه نمونه بارز آن افزايش ميزان نيترات در آب چاه‌هاست. يكي از موارد آلودگي خاك كه خوشبختانه در كشور ما كمتر ديده مي‌شود، باران‌هاي اسيدي است.يكي از اقدامات سازمان محيط‌‌‌زيست براي جلوگيري از بارش باران اسيدي مخالفت شديد با تاسيس كارخانه كك‌سازي در منطقه سوادكوه است. اطلس آلودگي خاك‌هاي ايران در حال تهيه است كه به‌زودي آمار دقيقي از ميزان آلودگي خاك در كشور به دست مي‌آيد.
تا به امروز مناطق زير در شمار آلوده‌ترين مناطق ايران گزارش شده‌اند: استان اصفهان؛ جنوب تهران؛ عسلويه بوشهر؛ زمين‌هاي اطراف مس سرچشمه؛ استان سيستان و بلوچستان؛ بخش عمده‌اي از خوزستان.
آلودگي خاك در تهران
آلودگي‌هاي ناشي از نشت نفت لوله‌هاي انتقال نفت در جنوب تهران يكي از آلاينده‌هاي خاك در تهران گزارش شده است.
استفاده از
سموم كشاورزي در سطح استان تهران از ديگر آلاينده‌هاي خاك ذكر مي‌شود.
بارش
باران‌هاي اسيدي به‌علت وجود آلودگي زياد در هواي تهران نيز از ديگر موارد
آلوده‌كننده خاك در اين شهر به شمار مي‌آيد.
منابع آلودگي خاك
امروزه از ميان
منابع آلاينده موارد زير مهم‌ترين عوامل آلودگي بيوسفر محسوب مي‌شوند:
- معادن
فعال (آلودگي صنعتي)
- مصرف
سوخت‌هاي فسيلي (آلودگي‌هاي نفتي)
- كودها
و سموم كشاورزي
كه در
ادامه، اشاره‌اي مختصر به اين آلاينده‌ها مي‌شود.
1- در حال حاضر به‌دليل توليد بيش از حد زباله، جمع آوري غلط و بازيافت ناقص زباله‌هاي خانگي، صنعتي، بيمارستاني، پساب‌هاي صنعتي، فاضلاب شهري و نخاله‌هاي ساختماني و انباشت زباله در حاشيه شهرها با آلودگي شديد خاك و منابع آب روبه‌رو هستيم.
2- وسايط نقليه موتوري از يك سو با توليد منواكسيدكربن هوا را آلوده مي‌كنند و از سوي ديگر روغن، براده‌هاي لاستيك و لنت‌هاي ترمز آنها كه حاوي آزبست است، منابع خاك و محيط‌‌‌زيست را نابود مي‌كنند.
3 - يكي از مشكلات فاضلاب‌ها و پسماندهاي صنعتي كه وارد خاك مي‌شود فلزات سنگين است. فلزات سنگين همچون سرب، كادميوم، سلنيوم و... كه در كلوئيدهاي خاك ذخيره مي‌شوند، بسيار خطرناك هستند و با ورود به چرخه غذايي زيان‌هاي جبران‌ناپذيري را به جاي مي‌گذارند.
4 - يكي ديگر از موارد آلودگي خاك كه مي‌توان نام برد باران‌هاي اسيدي است كه در اثر آلودگي و دود كارخانه‌ها در شهرهاي صنعتي و پرجمعيت ديده مي‌شود. باران اسيدي در آلودگي‌هاي خاك بدترين نوع آلودگي محسوب مي‌شود؛ چرا كه در وهله اول باعث از بين رفتن پوشش‌هاي جنگلي و در وهله دوم باعث آلودگي منابع آب در حد وسيع مي‌شود.
5 - آلودگي
حاصل از فعاليت‌هاي كشاورزي
6-
آلودگي‌هاي نفتي.
7-
آلودگي‌هاي صنعتي كه از كارخانه‌ها و معادن حاصل مي‌شود.
آلودگي صنعتي
در اكثر شهرها شاهديم كه پساب‌هاي كارخانه‌ها به رودخانه‌ها ريخته مي‌شود كه اين مسئله علاوه بر آلودگي آب‌هاي سطحي و آلودگي خاك به آلوده شدن منابع زيرزميني نيز منجر مي‌شود. دود و آلاينده‌هايي كه به‌صورت گاز و بخارات سمي از دودكش‌هاي عظيم كارخانه‌ها بيرون مي‌آيد، علاوه بر آلودگي‌هاي هواي شهرها و ايجاد مشكلات تنفسي براي انسان‌ها باعث تشكيل باران اسيدي مي‌شود. بيشترين آلودگي‌ها در منابع خاك، در اطراف پالايشگاه‌هاست.
مقاومت و
پايداري عناصر سنگين در خاك نسبت به ساير آلاينده‌ها بسيار
طولاني
بوده و آلودگي خاك توسط فلزات سنگين تقريبا دائمي است. فلزات سنگين
شامل
سرب، كادميوم،
نقره و
جيوه هستند كه اثرات زيانبار آنها بر
موجودات
زنده ثابت شده است و بارها موجب حوادث زيست محيطي شده‌اند. بعضي
از اين
اثرات زيانبار فلزات سنگين شامل موارد زير است: اختلال فعاليت‌هاي
بيولوژيك خاك، اثرات سمي بر گياهان و اثرات زيانبار بر انسان در اثر ورود
مواد به
زنجيره غذايي.
زباله‌ها
زباله يكي از مهم‌ترين منابع آلوده‌سازي خاك‌ها محسوب مي‌شود. زباله‌ها مي‌توانند به داخل زمين نفوذ كنند و منابع آبي را نيز آلوده كنند. اين در حالي است كه همه كشورهاي پيشرفته زباله‌ها را طلاي كثيف مي‌نامند و با بازيافت و توليد كمپوست به زباله‌ها ارزش افزوده مي‌دهند. يكي از مهم‌ترين و خطرناك‌ترين زباله‌هاي شهري، زباله‌هاي بيمارستاني است كه بخشي از بافت بدن يك بيمار، سوزن‌هاي آلوده به بيماري‌هاي خطرناك، تيغ‌هاي جراحي بيماران حاوي بيماري ايدز و... قسمتي از زباله‌هايي است كه از بيمارستان، همراه با صدها هزار تن زباله معمولي جمع آوري مي‌شود. دفن زباله‌هاي بيمارستاني آب‌هاي زيرزميني را آلوده مي‌كند.
اثر شوينده‌ها در خاك
وجود شوينده‌ها در فاضلاب نفوذپذيري خاك را افزايش داده و ميكروارگانيسم‌ها و حتي مولكول‌هايي كه به‌طور معمول نمي‌توانند از صافي‌هاي خاك عبور كنند در حضور شوينده‌ها قادر خواهند بود از خلل و فرج لايه‌هاي متوالي و مختلف خاك عبور كنند و موجب آلودگي ميكروبي آب‌هايي شوند كه در فاصله زياد نسبت به سطح زمين قرار دارند.
آلودگي كشاورزي
استفاده بيش از
حد سموم و كودهاي كشاورزي، آنتي‌بيوتيك‌ها و هورمون‌ها
در دام
و آبياري مزارع با فاضلاب‌هاي آلوده از عوامل كشاورزي مؤثر در
آلودگي
خاك است. سرطان، بيماري‌هاي عصبي و تنفسي و پوستي از اثرات درازمدت
آفت
كش‌ها بر انسان است.
آفت‌كش‌ها از راه‌هاي مختلفي وارد خاك مي‌شوند
كه
عبارتند از: از طريق كاربرد مستقيم آنها در خاك؛ از طريق سمپاشي و
برگشت
مستقيم ذرات سموم معلق در هوا به زمين؛ سموم جذب شده در سطح ذرات
خاك
معلق در هوا و نشست آنها بر زمين و بقاياي نباتي كه به خاك اضافه
مي‌شوند
و سموم جذب شده به وسيله موجودات زنده خاك (غيرذره‌بيني) است.
كودهاي
شيميايي خواص خاك را تغيير مي‌دهند يعني نفوذپذيري خاك را نسبت به
هوا و
آب كم مي‌كنند و اصطلاحاً خاك‌ها را سخت مي‌كنند.
سموم شيميايي نيز در خاك آلودگي ايجاد مي‌كنند. تعدادي از آفات به‌ويژه حشرات در مقابل سموم مصرفي مقاوم مي‌شوند كه ناچار هستيم يا تعداد سمپاشي را افزايش دهيم يا غلظت سموم را بالا ببريم. اين سموم به راحتي تجزيه نمي‌شوند و براي ساليان دراز در خاك باقي مي‌مانند.
آلودگي نفتي
مدت‌هاست كه مواد نفتي و مشتقات آن در اثر حمل‌ونقل يا ذخيره‌سازي موجب آلودگي خاك مي‌شود. آلودگي
مدت‌هاست كه مواد نفتي و مشتقات آن در اثر حمل‌ونقل يا ذخيره‌سازي موجب آلودگي خاك مي‌شود. آلودگي هاي نفتي يك پيامد اجتناب ناپذير از افزايش سريع جمعيت و فرايند صنعتي شدن است كه به‌دنبال آن آلودگي خاك توسط مواد هيدروكربنه نفتي به شكل وسيع در اطراف تاسيسات اكتشاف و پالايش و به شكل موضعي در مسيرهاي انتقال اين مواد قابل مشاهده است. علاوه بر انتشار مستقيم اين آلاينده‌ها، غبارات حاصل از سوخت گازهاي همراه نفت، طي ساليان متمادي توانسته مواد سمي و مضري به خاك‌هاي منطقه اضافه كند هرچقدر مواد نفتي به عمق بيشتري از خاك نفوذ كند، رفع آلودگي آن مشكل‌تر و هزينه آن چندين برابر خواهد بود.
همشهری ـ
فرستننده، احمد همراه کميته نجات از تهران.
