|
|
انطباق يلدا و گريسمس
از: ضيا فتح راضی، پژوهشگر تاريخ ايران
سابقه تاريخي: ميترائيسم يا مهرپرستي يكي از آئين هاي مذهبي ايران قديم بود و مهمترين جشن آن (يلدا- تولد مهر) در اولين شب زمستان (درازترين شب سال ) برگزار مي شد. با برقراري آئين زرتشت گرچه در متون مذهبي از مهر بعنوان يكي از ايزدان (فرشتگان) ياد مي شد ولي ميترائيسم اهميت خود را در ايران بعنوان يك مذهب مستقل از دست داد. بعد ها طرفدارانش آنرا در منطقه فريقيه آسياي صغير احيأ كردند . به هنگام جهانگشائي امپراطوري رم در سده اول قبل از ميلاد اين آئين به رم راه يافت و بتدريج در آنجا ريشه دوانيد و در سه دهه نخستين بعد از ميلاد گسترش يافت. علاوه بر برخي از امپراطوران طرفداران زيادي بين تجار و لشگريان پيدا كرد به طوري كه در آغاز سده چهارم بيش از 300 معبد ميترائي (مهرابه) در ايتاليا وجود داشت و قاطبه مردم شب يلدا را جشن ميگرفتند . در ضمن اين آئين توسط لژيونرهاي رومي به مناطق تحت نفوذ امپراطوري از جمله آلمان ، اتريش و انگلستان انتقال يافت و مهرابه هاي متعددي در آن كشورها ساخته شد. در سال 1954 بقاياي يك مهرابه هنگام باز سازي Walbrook House لندن كه در زمان جنگ آسيب ديده بود كشف شد وپس از مدتي آنرا كنده و در كنار Queen Victoria Street در نزديكي Bank بازسازي كردند و هم اكنون در تمام روزهاي هفته در 24 ساعت در آنجا قابل رويت است. امپراطور كنستانتين اول كه بنام پدر كليسا مشهور است كسي است كه پايتخت رم شرقي را بنا كرد و بنام خود آنرا Constantinople (قسطنطنيه) ناميد. او در سال 312 ميلادي ايتاليا و رم را تسخير كرد و علاقه داشت دين مسيح را در ايتاليا رواج دهد ولي چون نميتوانست مستقيما با ميترائيسم مقابله كند، در سال 312 فرماني را در ميلان براي آزادي و برابري مذاهب صادر كرد و دستور داد كه چون مسيحيان حضرت عيسي را مظهر نور ميدانند آنها نيز يلدا را به عنوان روز تولد مسيح جشن بگيرند. اين موضوع را مسيحيان متعصب نپذيرفتند زيرا آنها برپائي جشن تولد مخصوصا يلدا را يك آئين مربوط به كافران و مشركين (Pagans) مي دانستند. پيروان اين گروه (از جمله ارامنه و اكثريت كليساي ارتد كس) هنوزهم بجاي كريسمس ( روز 25 دسامبر) روز ششم ژانويه (روز تعميد مسيح) را جشن ميگيرند. در ضمن روز مذهبي هفته از روز شنبه Sabbath به روز يكشنبه SUNday (مهرشيد – روز مهر) تغيير داده شد و به اين ترتيب آخرين رشته اي را هم كه بين دو مذهب مسيح و موسي وجود داشت از بين بردند. مدتي بعد كه جشن كريسمس جا افتاد، مسيحيت در امپراطوري رم به عنوان مذهب رسمي اعلام گرديد. در سال 331 تمام اموال معابد ميترائي به نفع كليسا مصادره شد . حتي الامكان به جاي مهرابه ها و يا روي آنها كليسائي بنا كردند. جالبترين نمونه اين ابنيه كليساي San Clemente رم است كه هنوز هم دائرميباشد وميشود درطبقات زيرآن از بقاياي مهرابه و كليساي اولي هم كه روي آن بنا شده بازديد كرد. در سال 390 تمام مذاهب غير از مسيحيت در رم ممنوع شدند و عملا به مسيحيان افراطي اختيار داده شد كه بقيه مهرابه ها را خراب كرده پيروان ميترا را قتل عام كنند. اين كارميترائي زدائي با چنان شدت و دقت انجام گرفت كه ظاهرا حتي بعنوان نمونه يك كتاب از مراسم و آئينهاي اين مذهب قديمي باقي نمانده است.
علت عدم انطباق تاريخ كنوني كريسمس (25 دسامبر) و يلدا (21 دسامبر) گاهشماري در اروپا از سد ها سال پيش از ميلاد متداول بود ولي تقويم دقيقي وجود نداشت. در سال 46 قبل از ميلاد كه به آخرين سال اغتشاش تقويمي مشهوراست (Last year of confusion) به دستور جوليوس سزار يك منجم اسكندريه اي بنام Sosigenes تقويمي بر اساس گاهشماري شمسي مصريها ابداع كرد. بر مبناي اين تقويم كه در آن مدت سال 365 روز و شش ساعت فرض ميشد روز 22 مارس(اشتباها بجاي 21 مارس) روز اول بهار بحساب مي آمد. بعلت دقيق نبودن تقويم تحويل هرسال بمدت 12 دقيقه عقب مي افتاد و به اين ترتيب هنگام اعلام برابري مذاهب اول زمستان با روز 25 دسامبر مطابق بود واز اين رو جشن كريسمس و يلدا در شب 25 دسامبر بركزار شد. در اولين كنفرانس جهاني مسيحيت كه به دعوت كنستانتين در سال 325 در Nicaea نزديك قسطنطنيه برپا گرديد، براي تصجيج تقويم كه بعلت دقيق نبودن سه روز تاخير درآن بوجود آمده بود آنرا تغيير دادند و روز 21 مارس به عنوان روز اول بهار اعلام شد ولي ضرورتي نبود كه تغييري در تاريخ كريسمس داده شود و احتمالا ترجيح داده شد كه خاطره شب يلدا كاملا از ادهان زدوده شود. امروز در كمتر منبعي به ريشه و تاريخ واقعي روز كريسمس اشاره ميشود. تغيير و تصحيح تقويم بار ديگر در قرن شانزدهم انجام گرفت. در سال 1582 به دستور پاپ گرگوري سيزدهم روز بعد از چهارم اكتبر روز 15 اكتبر اعلام شد . پس از گذشتن متجاوز از چهار قرن اين فرمان و دستورات ديكر از قبيل قرار دادن اول ژانويه به عنوان اولين روز سال بصورت كلي مورد قبول مردم واقع شده است ولي قسمتهائي از كليساي ارتدكس اين تقويم و پيشنهادهاي كنفرانس (نيسه آ) را قبول ندارند و تاريخهاي مذهبي را بر مبناي تقويم جولين حساب ميكنند. در ايران پي از گذشت چند هزار سال هنوز هم شب يلدا به عنوان يك سنت و آئين قديمي و بدون توجه به سابقه اصلي آن جشن گرفته ميشود. کميته بين المللی نجات پاسارگاد
|
