|
|
مکان آتشکده آذربرزین مهر
اعتراف به ناهماهنگی متوليان محيط زيست پس از قطع 300 درخت
زيبايي را از کوير نگيريم
از: اسدالله افلاکی
نخست؛ نيمه آبان‌ماه امسال بود كه خبر قطع دو اصله درخت كهنسال در گيلان از يكي از شبكه‌هاي سيما پخش شد.
اين درختان از آن رو قطع شدند كه مردمان به ديده تكريم به آنها مي‌نگريستند و بنا بر باورهايشان با بستن نخ و پارچه به شاخ و برگ اين درختان حاجت خودشان را از خدا طلب مي‌كردند. اين درختان قطع شدند تا تاوان باورهاي نادرست ديگران را بپردازند. درختاني ديرزيست كه طي ساليان سال از صدها بلاي طبيعي جان به سلامت برده بودند به دست اره‌هاي برقي سپرده شدند، قامت تناورشان به خاك درغلتيد و تنه و شاخه‌هايشان قطعه‌قطعه شد تا ديگر نشاني از خرافه‌پرستي باقي نماند!
همچنان كه در قم سروي بلندبالا از صحن محوطه امامزاده‌اي در نزديكي جمكران حذف شد تا دست خرافه‌پرستان از اين درخت كوتاه شود و البته در اين ميان، نهادهاي متولي و مسئول حفاظت و صيانت از ميراث طبيعي كمتر به قطع اين درختان ديرزيست واكنش نشان دادند و وقتي متوليان خاموش باشند البته كه اعتراض چند تشكل زيست‌محيطي و چند صاحبنظر عرصه محيط زيست و منابع طبيعي كارساز نخواهد بود.دوم؛ اوايل آذر ماه خبر ديگري طرفداران محيط‌زيست و طبيعت را بهت‌زده كرد.
در اين خبر كه از راديو ايران پخش شد، رئيس جهاد كشاورزي اردكان، از اجراي طرح «از رده خارج كردن درختان فرسوده در كوير مركزي ايران» خبر داد و گفت: «اين درختان كهنسال، بي‌ثمر هستند و در اين طرح جايگزين قرار است با درختان ثمردار تعويض شوند.» آنچه در پي مي‌آيد گزارش و تصاويري است در اين زمينه با نگاهي به قطع درختان كهنسال و ارزش و اهميت آنها از نظر كارشناسان.
حاجي‌آبادزرين روستايي است در قلب كوير واقع در150 كيلومتري اردكان كه اينك بسياري از اهالي آن در جست‌وجوي كار، اين روستا را ترك كرده‌اند، با اين همه هنوز اين روستا از سكنه خالي نشده است. بيش از 30هزار اصله درخت خرما، زيبايي اين روستاي كويري را دوچندان كرده است تا آنجا كه در يكي از مصوبات استاني دولت به عنوان منطقه گردشگري اعلام شد. «زيبايي اين روستا بيش از هر چيز مديون همين درختان است كه عمر برخي از آنها بيش از 100 سال است اما اوايل آذرماه، با بيل مكانيكي به جان همين درختان خرما افتادند و اگر اعتراض مردم نبود، الان بخش عمده‌اي از اين نخلستان زيبا نابود شده بود.» اين را يكي از افراد محلي حاجي‌آباد مي‌گويد؛ به گفته همين فرد، نزديك به 300 اصله خرما از جا درآورده شده است.
اما محمد رضا عالم، مديركل منابع طبيعي استان يزد نگاه ديگري به مسئله دارد؛ «اين درختان در باغات نخيلات خرما واقع شده و در واقع به دليل آنكه جزو مستثنيات است ربطي به منابع طبيعي ندارد بلكه مربوط به جهاد كشاورزي است كه آنها به دليل ناباروري اين درختان، مي‌خواهند درختاني با بازده اقتصادي را جايگزين آنها كنند.»
تلاش براي تماس با رئيس جهاد كشاورزي استان يزد به نتيجه نمي‌رسد، به سراغ روابط عمومي اين اداره مي‌رويم. محمدرضا سبزيان، مدير روابط عمومي جهاد كشاورزي استان مي‌گويد: «براساس طرح اصلاح و نوسازي نخيلات، درختاني كه بازده اقتصادي ندارند با درختاني كه بازده اقتصادي مناسب دارند جايگزين مي‌شوند. درختان موجود در حاجي‌آباد هم پير هستند هم فرسوده، محصول آنها هم به مصرف دام مي‌رسد به همين دليل جهاد مي‌خواهد آنها را با درخت‌هاي جديد جايگزين كند.» وي با اشاره به اينكه تاكنون 30اصله درخت خرما در حاجي‌آباد جايگزين شده مي‌افزايد: «اين طرح در طبس و خور و بيابانك با استقبال مردم مواجه شده به طوري كه اهالي طبس، درخواست كرده‌اند كل اعتبارات استاني مربوط به اين طرح به اين استان اختصاص داده شود.»
در حالي كه مسئولان جهاد كشاورزي استان به جايگزيني 30 اصله درخت فرسوده اشاره مي‌كنند يكي از افراد محلي مي‌گويد: «بيش از 300 اصله درخت خرما از جا كنده شده‌اند؛ درختاني كه عمر آنها بالغ بر 100 سال بود.»
اين فرد محلي به نكته ديگري اشاره مي‌كند: « از سال 72 به بعد، در چند مرحله نهال‌هاي متعددي از بوشهر و خوزستان به اين روستا آوردند اما با وجود همه مراقبت‌هايي كه از اين نهال‌ها شد حتي يك دانه از آنها به ثمر نرسيد، در حالي كه اگر به همين درختان موجود كود بدهند ثمردار مي‌شوند. علاوه بر اين، بسيج سازندگي طي اقدامي، بسياري از اين درختان را اصلاح كرد اما اينك جهاد كشاورزي مي‌خواهد همه اين درختان را به بهانه جايگزين كردن درختان ثمردار با بازده اقتصادي بيشتر نابود كند.»
از نگاه كارشناسان
مهندس مصطفي خوشنويس، عضو هيات علمي بخش تحقيقات جنگل، درباره اهميت و جايگاه درختان كهنسال مي‌گويد: «درختان ديرزيست قرن‌ها گذرانده‌اند تا به امروز رسيده‌اند. براي نمونه در مورد سرو ابرقو گفته مي‌شود اين درخت 4 الي 5 هزار سال قدمت دارد كه به سبب ديرزيست بودنشان تبديل به سمبل شده‌اند و به همين دليل مردم به اين درختان با تكريم نگاه مي‌كنند. اما اگر از بعد ديگر به مسئله نگاه كنيم ما در كشوري زندگي مي‌كنيم كه از نظر محيط‌زيست بسيار ضعيف است، ميانگين بارندگي 240 ميلي‌متر و در برخي مناطق به كمتر از 50 ميلي‌متر هم مي‌رسد به همين دليل وجود يك درخت مي‌تواند بسيار ارزشمند باشد.»
وي خاطر نشان مي‌سازد: «وقتي درختاني از گونه‌هاي مختلف ساليان سال پايدار مي‌مانند اين بدان معنا نيست كه در قديم همين مقدار درخت وجود داشته بلكه هم‌پا و كنار اين درختان هزاران درخت وجود داشته كه براثر عوامل نامساعد طبيعي حذف شده‌اند و تنها درختاني بر جاي مانده‌اند كه قوي‌تر بوده‌اند. براين اساس، اين درختان مي‌توانند زيربنايي براي احياي فضاي خشك و برهوت كشور ما باشند چون پايداري بالايي در شرايط سخت و دشوار داشته‌اند. براين مبنا اگر بخواهيم فضاي سبز كشور را در مناطق مختلف توسعه دهيم بايد نگاه‌مان به اين درختان ديرزيست باشد.»
خوشنويس مي‌گويد: «با وجود همه اين ارزش‌ها، ناگهان بحث خرافه‌پرستي مطرح مي‌شود و با اين رويكرد كه مردم اين درختان را مي‌پرستند مي‌بينيم چند درخت كهنسال بي‌نظير قطع مي‌شود، نخست در گيلان و بعد در قم.بايد اينها را با فرهنگسازي تغيير داد نه اينكه درخت را به بهانه خرافه‌پرستي قطع كرد.» وي مي‌افزايد: «اما آنچه اخيرا در حاجي‌آباد زرين از توابع اردكان يزد اتفاق افتاده، مسئله متفاوتي است. طرح جايگزيني درختان فرسوده نيازمند يك مديريت كارآمد باغي است؛ يعني اگر قرار است اين طرح اجرا شود منطقي آن است كه نخست جاهاي خالي را احيا كنند اگر به نتيجه رسيدند فكري براي درختان فرسوده كنند. اين شيوه سابقه هم دارد؛ مثلا در كيش و بوشهر نوعي كرم ساقه‌خوار به درختان خرما آسيب فراوان وارد كرد در آنجا به صورت تك‌پايه‌اي درختان را جايگزين كردند.»
خوشنويس خاطر نشان مي‌سازد: «نخل‌ها برخلاف درختان آزاد عمرشان محدود است يعني وقتي به يك ارتفاع خاص رسيدند كم‌كم شاخه‌هاي پايين آنها شروع به خشك‌شدن مي‌كند و تاج درخت محدود به چند برگ مي‌شود. در مناطق جنوب كشور، وقتي يك نخل بازدهي خودش را از دست مي‌داد يك درخت را با نهالي نو جايگزين مي‌كردند و زماني كه اين نهال پا مي‌گرفت درخت فرسوده ديگري را برمي‌داشتند و با نهالي نو جايگزين مي‌كردند، اما اينكه همه درختان فرسوده را با هم بردارند باعث عوض شدن شرايط مي‌شود چرا كه اين پايه‌ها به‌رغم فرسوده بودنشان حالت بادشكن و پناه براي پايه‌هاي ديگر محسوب مي‌شوند بنابراين وقتي همزمان همه اين پايه‌ها حذف شود پايه‌هاي جوان قادر به حفظ خود نخواهند بود.»
دكتر محمد متيني‌زاده، دانش‌آموخته بيوتكنولوژي جنگل و پژوهشگر درباره درختان كهنسال يادآور مي‌شود: «اين درختان ديرزيستي بسيار بالايي دارند و در واقع يك دوره بسيار طولاني تنش را در موقعيت‌هايي كه قرار داشتند تحمل كرده‌اند و تا امروز پايدار مانده‌اند. به يقين نظير اين پايه‌ها، پايه‌هاي ديگري هم وجود داشته كه از بين رفته‌اند، اين نشان مي‌دهد كه اين درختان از يك قواي ژنتيكي بسيار بالايي برخوردارند كه ساير درختان از آن بي‌بهره‌اند.»
وي تصريح مي‌كند: «هنوز از نظر علمي كار چنداني درخصوص درختان كهنسال و علت ديرزيستي آنها صورت نگرفته است. به همين دليل مشخص نيست كه آيا علت ماندگاري اين درختان صددرصد ژنتيكي است يا ناشي از عوامل ديگر، اما اگر دانش ما به نقطه‌اي برسد كه ژن‌هايي باعث اين عمر طولاني شده‌اند آن وقت مي‌توان از اين درختان براي تكثير آنها بهره برد و در اطراف آنها پايه‌هايي در نظر گرفت كه از همان قواي ژنتيكي برخوردار باشند و بتوانند تنش‌هاي محيطي را تحمل كنند.»
برای نابود کردن هیجوقت دیر نیست
حسين ثقفي، عضو شوراي اسلامي حاجي‌آباد زرين با اشاره به اينكه اين طرح در حال حاضر متوقف شده درباره كم و كيف ماجرا مي‌گويد: «آنچه در حاجي‌آباد زرين اتفاق افتاده ناشي از ناهماهنگي متوليان طرح جايگزيني نخيلات شهرستان اردكان با شوراي اسلامي روستاست. در نتيجه همين ناهماهنگي نزديك به 300اصله درخت خرما- اعم از كوچك و بزرگ- نابود شده است؛ درختاني كه 70 الي 80 سال عمر داشتند. مجريان اين طرح بدون آنكه رضايت همه مالكان را جلب كنند دست به اين كار زدند.»
وي مي‌افزايد: «اگر جهاد كشاورزي قصد جايگزين كردن درختان را داشت شايسته بود درختان نو را در فضاي بازي كه بين نخلستان وجود داردغرس مي‌كرد و اجازه مي‌داد حداقل 5 سال زمان بگذرد تا چنانچه اين طرح به ثمر مي‌رسيد آن وقت، درختان به قول خودشان فرسوده و كم‌بازده را نابود مي‌كردند. براي نابود كردن درختان هيچ‌وقت دير نيست.»ثقفي مي‌گويد: «اين روستا بنابر مصوبه استاني، جزو مناطق ويژه گردشگري تعيين شده است. حال اگر نخلستان اين روستا نابود شود ديگر چه چيزي براي بازديد گردشگران باقي مي‌ماند. زيبايي اين روستاي كويري همين نخلستان آن است.«
همشهری
فرستنده، احمد همراه کميته نجات، از تهران
