|
معرفی و نقد از:
کامبیز باسطوت
جلد سوّم نشریه پژوهشهای پارسی زبانان با نزدیک به 150 صفحه با مقاله های
پژوهشی دانشورزانه دانشورزان (اسکالر) دانشگاه های آمریکا و کشورهائی که
فرهنگ پارسی در آنها گسترش داشته و دارد، به زبان انگلیسی، منتشر شد. در
این شماره نشریه هفت مقاله پژوهشی منتشر شده و هدف و گسترده نشریه اینگونه
بیان شده است:
انتشار مطالعات انجمن جوامع پارسی. نشریه مقاله های فرهنگی مکان های
جغرافیا ئی را که از جهت تاریخی زبان پارسی متداول و یا فرهنگ غالب بوده
است را منتشر مي نماید که ایران، افغانستان، و تاجیکستان را فرا مي گیرد،
و همچنین قفقاز، آسیای مرکزی، شبه قاره هند، و بخش هائی از امپراتوری پیشین
ترکیه را در بر مي گیرد. کانون تمرکز آن زبان، فرهنگ ونقش تاریخی و نفوذ
فرهنگ پارسی و تمدن ایرانی است که در این مي دان بنا شده است، با شناخت
اینکه دانش از واقعیت ها از پیش وجود داشته روان مي شود لیکن همچنین مي
سازد و سپس کمک مي نماید تا واقعیت حاضر دنیای پارسی را بسازد. چنین دانشی
مي تواند توازن تأثیرهای جهانی شدن را معتدل نماید و همي نطور واکنش نشان
دهد به وانمود کردن کجواره حافظه تاریخی و تمدن مشترک بوسیله نیروهای شگاف
دهنده ملی گرایانه و امپراتوری گرا.
ویراستار اجرائی، دکتر امي ر ارجمند از دانشگاه ایالتی نیویورک. همکار
ویراستار حبیب برجیان. مدیر ویراستار کترین ارجمند در نیویورک. و همچنین
گروه ویراستاران که شامل بیست تن از استادان تاریخ و علوم انسانی مي شود.
جاسلین شارلت از دانشگاه کالیفرنیا در شهر دیویس مقاله ای پژوهشی نوشته است
زیر عنوان گلستان امکانات در مدیحه سرائی بهاری منوچهری. شاعر پارسی
دربار غزنویان در قرن یازدهم. در خلاصه مقدمه نوشتار دکتر جاسلین شارلت
شعرهای منوچهری را بدو قسمت تقسم مي نماید بخش اول که در ستایش زیبائی های
طبیعت است و بخش دوّم که در ستایش و مدیحه گوئی از پشتیبانان و یا
جورمندان شاعر در دربار است. او این سبک شاعری را برای نقد هنجار اجتماعی
در برابر و مقایسه با ادبیات پارسی شعر گونه حماسی و آینه اشراف مي گذارد.
در ادامه نویسنده دیدگاه جناب سیروس شمس را یادآوری مي کند که مي گوید
مدیحه سرائی را " حماسه نادرست" مي نامد. در اینگونه شعر شنونده مي تواند
اقدام به مقایسه مثبت و منفی از جورمند توانورز معینی بنماید. در این
نوشتار روابط شاعر و جورمند ثروتمند و توانورز از جنبه های متفاوت اجتماعی
و صنفی بررسی مي شود. دکتر جاسلین این بررسی را در نهایت با تفصیر شعرهای
منوچهری ادامه مي دهد. ما در این نوشتار مشاهده مي کنیم نوع شعر مدیحه
سرائی تنها برای ستایش از توانورز جورمند معینی برای گذران مالی شاعر نیست
بلکه شاعر در آن با ترکیب بیان دلانگیز زیبائی شناسائی طبیعی و مدیحه سعی
ميکند فضیلت و کردار انسانی را به جورمند توانورز خود توصیه نماید و اندرز
اجتماعی به او بدهد.
بخش عمده این شماره زیر عنوان بیان انگاره های متفاوت درباره تجدد و نوسازی
فرهنگی در ایران است. ویراستار نشریه دکتر ارجمند در پیش گفتار خود بر چهار
نوشتار در باره سیر تجدد در ایران اینگونه نظریه خود را ميدهند، که در
حالیکه پژوهش تاریخ تجدد در نیمه دوم قرن نوزدهم تحت شعاع وتأثیر کوبش غرب
و تعقل آن آسیب دیده است؛ در نیمه اول قرن بیستم خرد همگانی برای پیشروی
تجدد در ایران از دو کوتاهی یکی جدائی دوران انقلاب مشروطیت(21-1906) از
دوران حکومت رضا شاه (41-1941) و دیگری توجه بی اندازه سیاسی به نوسازی
حکومت رضا شاه و بی اعتنائی به نوسازی فرهنگی رنجبرده است. ترکیب این دو
بینش بزرگ کردن نقش رضاشاه و ناپدید کردن نقش برگذیدگان اصلاح طلب سیاسی
اواخر دوران قاجار و اوایل دوران پهلوی است. ویراستار در ادامه این دیدگاه
را بیشتر ميشکافد.
جناب منوچهر کاشف زیر عنوان "تاریخ داگستری متجدد" در ایران سخنرانی محمد
علی فروغی یکی از شخصیت های درخشان فرهنگی وسیاسی دوران پیش و پس از انقلاب
مشروطیت را به انگلیسی ترجمه کرده اند. محمد علی فروغی در این سخنرانی که
موضوع ان شکل گرفتن این دانشکده است در ابتدا برای اینکه نشان دهد تشکیل
"مدرسه علوم سیاسی" که در نهایت دانشکده حقوق مي شود با چه مشکلاتی روبرو
بوده است فضای اجتماعی آن سالها را که شامل لباس مرسوم عبا و عمامۀ، بد
بودن کوتاه کردن موی سر، زدن عینک و گذاشتن کلاه و غیره بوده است را یاد
آوری مي نماید. او اشاره مي نماید که بکار بردن کلمه حق مي توانست برای یک
شخص گرفتاری بزرگی تولید کند. بگفته او پادشاهی مظفرالدین شاه فضای سیاسی
را در کشور باز کرد و مدرسه علوم سیاسی در سوّمي ن سال پادشاهی مظفرالدین
شاه در 1899 با هدف آموزش دادن کارکنان وزارت امور خارجه تأسیس شد اما این
مردم بودند که اینکار را انجام دادند نه دولت. بعد از انقلاب مشروطیت و
تشکیل مجلس شورای ملی که بخشی از حقوق مدنی مردم را مدون کرد وزارت
دادگستری تشکیل شد و نام مدرسه علوم سیاسی به مدرسه قانون یا حقوق تغییر
کرد. لیکن تا روی کار آمدن رضاشاه منابع مالی و انسانی باندازه ضروری فراهم
نمي شد. نبودن قوانین مدنی مدون قضائی مشکل دیگری بود که استاد فروغی با
جزئیات تصویب آنرا در مجلس شرح مي دهد. به گفته استاد فروغی دو گروه با
داشتن فوانین مدنی مدون که تمام مردم در برابر آن یکسان مي شدند مخالف
بودند یکی ارباب های فئودال و متنفذین ثروتمند و دیگری نهاد شیعه بود. نهاد
شیعه قوه قانون گذاری برای قضاوت را حوزه نفوذ خود مي دانست و برای آن قابل
قبول نبود که افرادی بدون آموزش فقه شیعه در مقام قضاوت قرار بگیرند. استاد
معتقد است تاریخ قانون و دادگستری نیاز به پژوهش تاریخ ورزانه گسترده ای
دارد. سخنرانی استاد فروغی تصویر روشنی مي دهد از راه درازی که ایران به
کمک شخصیت های درخشان برای رسیدن به دادگستری مدنی آمده بود که تا انقلاب
اسلامي ادامه پیدا کرد.
پرفسور افشین مرعشی از دانشگاه کانزاس در نوشتاری زیر عنوان "تصور کردن
حافظ: رابیندرانات تاگور در ایران در 1932" دیدار رسمي او از ایران
به دعوت رضا شاه پهلوی را بررسی مي نماید. در خلاصه نوشتار پرفسور مرعشی
اینگونه سفر تاگور به ایران را تجزیه تحلیل مي نماید. با بکار گرفتن گواهی
های درجه یک نوشتاری او جنبه های فرهنگی، سیاسی و استنباط ایدیولوژیک این
سفر را بررسی مي نامي د برای نمایان کردن جایگزینی ملیگرائی در بین دو جنگ
جهانی. ایشان هدف این نوشتار را نشان دادن نقشی مي داند که سفر تاگور
برای ملیگرائی رضاشاه پهلوی و برای جدا کرد تمدن "ایرانی باستانی ناب" از
تمدن "عربی اسلامي " بازی کرده است. این ملی گرائی که ریشه خود را در تمدن
"ایرانی هندی" آریائی و زرتشتی پیش از اسلام مي دید با سفر تاگور به
ایران هستی روشنتری مي گرفت که در ارتباط با سیاست فرهنگی ملی رضا شاه بود.
در این نوشتار رابیندرات تاگور (1941- 1861) اینطور معرفی مي شود،
او بعنوان کوشنده شکیبا برای استقلال هندوستان شهرت جهانی داشت لیکن
همچنین بنام یک شاعر، نمایشنامه و داستان نویس مشهور بود و همچنین او برنده
جایزه صلح نوبل در 1913 بود. گشتوارگی تاگور هفتاد ساله با هواپیما
از کلکته به بوشهر و دیدن گسترده سرزمين های هندوستان
و ایران در زمان پرواز پیوستگی فرهنگی ایرانی هندی را بیشتر برای او
روشن کرد. در تمام مسیر بوشهر به تهران تاگور همواره با استقبال
مقامات دولتی روبرو شد. به نظر پرفسور مرعشی از دیدگاه رژیم پهلوی گشتوارگی
تاگور در ایران فرصت درخشانی فراهم کرد تا ملی گرائی ایرانی در یک
طرح بزرگتر پیشبردن فرهنگ ایرانی پیش از اسلام بعنوان همراه پایه ای تجدد
در ایران مطرح شود. علاقه تاگور به محتوای تمدن ایرانی هندی در کنار
یک پارچگی تمدن آسیائی شکل گرفت.
گزارش گشتوارگی تاگور درایران در نوشتار پژوهشی تاریخی پرفسور
مرعشی شامل بخش های: گشتوارگی های تاگور، تصور تمدن ایرانی
هندی، شناساندن تاگور در ایران، گفتگو با علی دشتی، تاگور
در شیراز، از شیراز به تهران، و نتیجه مي شود. در این نوشتار تجزیه تحلیل
تاریخی خواننده به روشنی با شوق ملی گرائی ایرانی در دوران رژیم پهلوی بین
دو جنگ جهانی آشنا مي شود. اندیشه این جنبش ملی گرائی به دوران پیش از
اسلام در آن سال ها روان برگزیدگان و روشنفکران ایران را ربوده بود. این
اندیشه غالب ملی در دهه های بعد جای خود را در مي ان بخشی از تحصیل کرده ها
به چپ، اسلام سیاسی، و دشمنی به غرب داد. پرفسور مرعشی در این نوشتار بخوبی
این اندیشه فراگیر ملی گرائی را در گزارش گشتوارگی تاگور نشان مي
دهد.
عنوان نوشتار پرفسور لودویک پال از دانشگاه
هامبورک از این قرار است "اصلاح زبان ایرانی در قرن بیستم: آیا
اولین فرهنگستان (40- 1936) موفق شد؟ پرفسور پال در خلاصه نوشتار مي
گوید اولین فرهنگستان در دوران سال های 40-1936، 1600 کلمه پارسی بجای کلمه
های عربی و اروپائی پیشنهاد کرد. ایشان بعد از توضیح
شرایط لازم برای تعین موفقیت یک کلمه در زبان
شصت کلمه را برای بررسی موفقیت آنها انتخاب مي نمایند و اظهار مي دارد که
این کلمه های پیشنهادی بطور قابل ملاحظه ای موفق بوده اند. بنابر گفته
پرفسور پال تمام زبانها معمولاً ناآگاهانه تغییر مي نمایند. تغییر آگاهانه
زبان یک پدیده نوگرائی عصر جدید زیر نام های سیاست برای زبان، برنامه ریزی
برای زبان، و یا اصلاحات در زبان است. تغییر آگاهانه و هدفمند کلمه ها یک
پدیده عصر مدرن ناشی از ملی گرائی است. و یافتن کلمه های پارسی برای کلمه
های عربی و اروپائی در زبان پارسی در ایران از اواخر قرن نوزدهم آغاز شد
اما سازمان یافته نبود تا برآمدن رضاشاه و تشکیل اولین فرهنگستان به ریاست
استاد محمد علی فروغی. پرفسور پال یک پیشواره تاریخی از ناپدید شده زبان
پارسی برای تقریباً دوقرن بعد از تسخیر ایران توسط نیروی نظامي عرب و
مسلمان در قرن هفتم و رستاخیز زبان پارسی در خراسان بزرگ در دربار سامانیان
و تسلط دوباره آن بر ایران در شعر و ادبیات و زبان رسمي دولت مي دهد. او
مي گوید رضاشاه بعد از نخست وزیر شدن در 1923 دستور مي دهد که صد کلمه که
بیشتر کار برد نظامي داشت در برابر کلمه های اروپائی و عربی ساخته شود
مانند: مانند هواپیما بجای طیاره، ارتش- قشون، کشور-مملکت. پرفسور پال از
تعداد زیادی از دانشورزان ایرانی که برای نوشتن این نوشتار به او کمک کرده
بوده اند نام مي برد. در ادامه او موفقیت و کار برد شصت کلمه جای گزین شده
از فرهنگستان اول را بررسی مي نماید. تناقض آشکاری در سی دو سال حکومت
اسلامي با سیاست فرهنگستان اول و متداول شدن کلمه های عربی بجای پارسی
مانند اجما بجای توافق، معاند بجای مخالف، حصر- بازداشت و غیره حتی در مي
ان مخالفان حکومت اسلامي قابل توجه است.
پرفسور مریم راتنردر نوشتار "بررسی انظباط علوم سیاسی در ایران" خلاصه آنرا
اینطور بیان نموده اند. این وانگاری (سوروی) محتوا و هدف انظباط رشته علوم
سیاسی در ارتباط با هفت دانشگاهی که در سطح لیسانس و فوق لیساس تدریس مي
کنند را بررسی مي نماید. ایشان در مي ان محدودیت ها این تحقیق و تحلیل
اظهار مي دارند که بررسی او بیشتر عددی است تا کیفیتی برای نبودن امکانات
لازم برای بررسی کیفی این رشته. پرفسور راتنر تاریخ تدریس علوم سیاسی را که
از زمان تأسیس دارالفنون بوده است تا بحال را ذکر مي نایند. ایشان اشاره مي
نماید که هدف از تشکیل دارالفنون آموزش کارکنان دولت برای امور سیاسی
ومدریت در دولت بود. و این برای اولین بار بود که سپهر آموزش از اختیار
نهاد شیعه خارج مي شد و در اختیار دولت قرار مي گرفت. همي نطور به این
اشاره مي شود که حتی بعد از تأسیس دانشگاه تهران کم بود کتاب و استاد برای
علوم سیاسی و انسانی مشکل بزرگی بود. پرفسور مي گوید که علوم سیاسی بیشتر
به تئوری فیلسوفانی مانند روسو، جان لاک وتاماس هابز در باره آزادی و
برابری مي پرداخت اما از پیاده کردن این نظریات در سپهر سیاسی و دگرگونی ها
ایران و تولید ادبیات آن اثری نبود. علوم سیاسی پیش و بعد از انقلاب اسلامي
بررسی مي شود و به این نکته اشاره مي شود که با اینکه بعد از انقلاب
فرهنگی اسلامي تاکید زیادی بروی ایرانی ـ اسلامي کردن علوم سیاسی شده بود
در واقع علوم سیاسی تداوم خود را با پیش از انقلاب نگهداشت و مطالب تدریس
شده تغییری نکرد. در ادامه کلاس های تدریس شده در هفت دانشگاه که در رسته
علوم سیاسی مدرک مي دهند بررسی مي شود.
آخرین نوشتار این شماره نقدی است به کتاب مقدمه ای
بر تاریخ همگانی ادبیات پارسی. ویراستاری شده توسط ج. ت. پ. بورجین.
ویراستار سرپرست احسان یار شاطر. جلد اول "تاریخ ادبیات پارسی" از مایکل
کریگ هیلمن از دانشگاه تگزاس در آستین. پرفسور هیلمن آغاز مي کند با پیش
گفتار پرفسور یار شاطر و نوشتار پایانی دکتر ایرج افشار بر کتاب و اظهار مي
دارد این آغاز و پایان برای کتاب کافیست تا آنرا معتبر و خواندنی بنماید.
ایشان به کلاس های ادبیات کهن و مدرن زیادی اشاره مي نماید که در حال حاضر
در دانشگاه تدریس مي شوند و همچنین به کتاب هائی که مي توانند در رقابت با
این کتاب باشند. ما در این بازبینی مطلع مي شویم که تاریخ ادبیات پارسی در
هیجده جلد طرح ریزی شده است بعلاوه دو جلد ترجمه ها. بگفته پرفسور یارشاطر
این کتاب برای خواننده معمولی و فرهنگستانی ها هر دو تهیه شده است؛ لیکن
پرفسور هیلمن با آوردن مثال چنین تاریخ ادبیاتی برای زبان انگلیسی و آمریکا
و استقبالی که از آنها شد تردید دارد خواننده معمولی اسقبال چندانی از
تاریخ ادبیات پارسی بنماید. پروفسور هیلمن در نوشتار نسبتا طولانی
بازبینانه خود به کمبودها و محاسن این کتاب اشاره مي کند و در پایان اظهار
امي دواری مي نماید تا جلدهای آخر این مجموعه گسستگی های آن را بهم به
پیوندد.
این جلد از نشریه "انجمن مطلعات جوامع فارسی زبان" مانند سایر انتشارات آن
پوشیده از آخرین دانشورزی های مربوط به گسترده تاریخ و فرهنگ ایرانی است.
از آنجا که این نشریه به زبان انگلسی است و خواندن آن آسان نیست بلکه حتی
مشکل است و با وجود اینکه تاریخ و ادبیات گسترده فرهنگ ایرانی را به
انگلیسی زبان ها بشکل گسترده ای منتقل مي کند، لیکن پرسش این است چگونه این
دانشورزی پر محتوا و وزین مي تواند به مردم ایران زیر حکومت جمهوری اسلامي
که دشمنی آشکاری با ملیگرائی ایرانی دارد منتقل شود. در حالیکه همایش های
انجمن مطالعات تا بحال در دوشنبه، تفلیس و لاهور برگزار شده است سرزمي ن
مادری این فرهنگ از برگزاری همایش آن محروم است. جای شگفتی و تاسف است که
ملیگرائی که در دوران پهلوی ها آنچنان به آن تاکید مي شد و چندان مورد توجه
نخبگان روشنفکر ایران نبود بعد از تشکیل جمهوری اسلامي این چنین پر بار به
زبان انگلیسی در خارج از ایران به زندگی خود ادامه مي دهد. با عضو شدن در
این انجمن به توانائی آن یاری دهید.
11/5/7
*THE
ASSOCIATION FOR THE STUDY OF PERSIANATE SOCIETIES
Journal
of Persianate Studies
www.persianatesocieties.org
www.savepasargad.com
کميته بين المللی نجات پاسارگاد
|
