کتيبه هخامنشی به زبان فارسی در خارک

International Committee to Save

the Archeological Sites of Pasargad

هر چند پيش از اين نيز نام خليج فارس برازنده ترين نام بوده است اما با كشف كتيبه‌اي به خط فارسي باستان و متعلق به دوره هخامنشيان مي‌توان از اين نام‌گذاري با سند محكم ديگري دفاع كرد

کتيبه 2400 ساله هخامنشی در محوطه ای باستانی که مدت هاست در آن ساخت و ساز می شود کشف شد

اين سرزمين خشک و بی آبی بود شادی و آرامش را آوردم

کتيبه هخامنشی خارک به وسيله ی رسول بشاش کارشناس زبان های باستانی خوانده شد

کتيبه هخامنشي حکاکي شده روي صخره اي مرجاني در خارک از سوي "رسول بشاش" عضو هيات علمي پژوهشکده زبان شناسي، کتيبه ها و متون سازمان ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري خوانده شد.

اين کتيبه که متعلق به اواخر دوره هخامنشي و روي صخره اي مرجاني به ابعاد 85 در 116 نقر شده است ، هفته پاياني ماه گذشته در اثر ساخت جاده اي منتهي به کتابخانه عمومي واقع در محله 3 تانکي جزيره نمايان شد و توسط دانش آموزان مدرسه اي به اطلاع مسئولان مدرسه و سازمان ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري بوشهر رسيد.

به گزارش روابط عمومي پژوهشگاه ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري ،(اين) سرزمين خشک و بي آبي بود شادي و آسايش را آوردم?بهنه را (اسم خاص) يا حاکم را چاههاي آب ؟! ترجمه پيشنهادي رسول بشاش کارشناس خطوط و زبان هاي باستاني است.

به گفته وي بهنه مي تواند اسم خاص و احتمالا از شاهان و يا حکامي باشد که دستوراتي در خصوص آبادي آن مکان داده است.

اين پژوهشگر کتيبه ياد شده را در 5 سطر و با يک فاصله در حدود 8 سانتي متر در دو بخش سه سطري و دو سطري توصيف کرد که به صورت نامنظم و به خط ميخي باستان کنده شده است. حد فاصل دو بخش کتيبه يک خط افقي منحني شکل نامنظمي است که هر دو سطر را از هم جدا مي کند.

وي همچنين از وجود علامت چند هجاي منفرد در جاي جاي اين صخره مرجاني که به طور پراکنده بر روي اين سنگ نقر شده خبر داد.

ترجمه سطر به سطر اين کتيبه به اين شرح است: 1- بود 2- زمين خشک بي آب، آسايش3- جاري من 4- بهنه(يک اسم خاص) يا حاکم را 5- چاههاي آب

کتيبه کشف در خارک 5 واژه ديگر به زبان فارسی اضافه کرد

نخستين ترجمه كتيبه كشف شده در خارك كه احتمال مي‌رود متعلق به دوره هخامنشي باشد، 5 واژه ديگر به زبان فارسي باستان اضافه كرد. از شش واژه استفاده شده در اين كتيبه تنها يك واژه پيش از اين در متون زبان فارسي باستان ديده شده بود.

با انتشار نخستين عكس از كتيبه كشف شده در خارك كه به وسيله يكي از اهالي جزيره گرفته و توسط خبرگزاري ميراث فرهنگي منتشر شد، "رضا مرادي غياث آبادي"، اختر باستان‌شناسان و پژوهشگر زبان‌هاي باستاني توسط عكس‌‌هاي ارسالي از سوي ساكنان جزيره خارك اقدام به ترجمه اين متن فارسي باستان كرد.

وي در اين ترجمه با 5 واژه جديد از زبان فارسي باستان مواجه شد كه پيش از اين نمونه آن‌ها ديده نشده است.

همچنين غياث آبادي در گفتگو با خبرگزاري ميراث فرهنگي گفت كه اين ترجمه جاي گزارش‌هاي پژوهشگراني را که در محل به بررسي آن خواهند پرداخت، نخواهد گرفت.

گزارش مقدماتي از خوانش کتيبه نويافته در جزيره خارک

در چند روز گذشته، چندين گزارش از چگونگي کشف کتيبه‌اي در جزيره خارک منتشر و از توقف عمليات راه‌سازي براي بررسي‌هاي بيشتر منطقه نيز خبر داده شد.

اين گزارش کوتاه بر پايه عکس‌هايي که توسط اهالي خارك گرفته و براي اين نگارنده فرستاده شده، نوشته شده است و جاي گزارش‌هاي پژوهشگراني را که در محل به بررسي آن خواهند پرداخت، نخواهد گرفت.

کتيبه خارک آبان امسال و در روند تسطيح و ساخت جاده‌اي در جزيره خارک (در شمال غربي خليج فارس و محدوده استان بوشهر) پيدا شده است.

کتيبه روي سنگ مرجاني بومي جزيره با عرض و طول تقريبي يک متر نويسانده شده و هرچند که اکنون از محل اصلي خود جدا و تبديل به يک شيء منقول شده است، اما در اصل خود، گويا اثري غيرمنقول بر صخره‌هاي مرجاني جزيره بوده است.

اين کتيبه تنها بر يک سطح سنگ و بدون تراش يا صيقل‌کاري سطح زيرين آن نويسانده شده است.

کتيبه از شش سطر تشکيل شده که ظاهراً دربردارنده شش واژه به خط و زبان فارسي باستان هخامنشي است.

از آنجا که هر واژه در يک سطر مستقل نوشته شده، کاتب نيازي به استفاده از يک ميخ کج به عنوان واژه‌جداکن متداول در اين خط را نداشته و از آن بهره‌اي نبرده است.

در ميانه اثر و در ابتداي سطرهاي سوم و چهارم (که بسيار آميخته و درهم است) نگاره‌اي به مانند يک تاج خوابيده ديده مي‌شود که احتمال اينکه ناشي از فرسايش‌هاي طبيعي صخره و پديده‌اي اتفاقي باشد، غيرممکن به نظر مي‌رسد.

وضعيت سطرهاي سوم و چهارم نشان مي‌دهد که اين دو سطر با درنظرداشت وجود نگاره تاج، از محلي جلوتر نويسانده شده‌اند.

چهار سطر آغازين با خطي باريک و بلند از دو سطر پاياني جدا شده‌اند و همچنين هيچ يک از هشت کوته‌نوشت‌ فارسي باستان در اين کتيبه به کار نرفته است.

ويژگي ديگر اين کتيبه، نگارش عجولانه و توأم با بي‌دقتي آن است.

سنگ‌نبشته‌هاي هخامنشي، همگي متوني سلطنتي بوده و با دقت و ظرافت ويژه‌اي نگاريده شده بوده‌اند.

کتيبه خارک از لحاظ سبک اجرا، بيشتر شبيه ويژگي‌هاي کتيبه‌نويسي عصر ساساني است تا دقت وظرافت فني و هنرمندانه عصر هخامنشي.

خط ميخي فارسي باستان در سال‌هاي آغازين پادشاهي داريوش بزرگ به وجود آمده و در پايان عصر هخامنشي به فراموشي سپرده شده است.

به عبارت ديگر اين خط در حدود سال 520 پيش از ميلاد تا حدود سال‌هاي 330 پيش از ميلاد به مدت 190 سال به عنوان خط سلطنتي شاهنشاهي هخامنشي رواج داشته است.

گونه‌هاي نخستين و پاياني اين خط، اندک تفاوت‌هايي در شيوه نگارش دارا هستند (براي نمونه اندازه پهنا يا بلندي برخي از علامت‌ها) که براي تعيين قدمت دقيق‌تر به کار مي‌آيد.

کتيبه خارک به طور توأمان داراي ويژگي‌هاي نگارشي سده‌هاي نخستين و پاياني حيات اين خط است.

مقايسه علامت‌هاي ميخي کتيبه خارک با ديگر نمونه‌هاي نبشته‌هاي هخامنشي، نشان مي‌دهد که دو سطر پاياني کتيبه خارک با ويژگي‌هاي نويسش سده‌هاي نخستين هخامنشي و چهار سطر نخستين آن با ويژگي‌هاي متأخر آن نويسانده شده است.

با اين وجود، سطرهاي نخستين کتيبه از نظر فرسايش ظاهري کهن‌تر به نظر مي‌آيند.

همانگونه که گفته شد، در اين کتيبه شش واژه در شش سطر نوشته شده که واژگان يکم، دوم، پنجم و ششم، تقريباً به راحتي خوانده مي‌شود اما واژگان چهارم و پنجم به اندازه‌اي فرسوده و تخريب شده که در مجموع بيش از چهار علامت آن قابل تشخيص نيست.

از چهار واژه‌اي که خوانده مي‌شوند، تنها يکي از آنها (واژه نخست) داراي سابقه در متون پيشين فارسي باستان است و سه واژه ديگر به کلي تازگي دارند. در نتيجه امکان ترجمه کامل و حتي تقريبي متن سنگ‌نبشته به سادگي امکان‌پذير نيست.

واژه يکم- داراي دو حرف «آ/اَ» و «هَـ»: «آهَـه/ اَهَـه» (گذشته سوم شخص مفرد يا جمع فعل «بودن»)، به معناي «بود/ بودند».

واژه دوم- داراي پنج حرف «سَ»، «آ/اَ»، «کُ»، «شَ» و «آ/اَ»: «سـاکـوشـا/ سـاکُـشـا». ظاهراً يک نام خاص است و داراي پيشينه در متون فارسي باستان نيست. اما قابل قياس است با واژه‌هاي در پيوند با سکاييان به مانند: «سَـکَـئيـبـش» (سکائيه) و نيز با واژه‌هاي در پيوند با کوشاييان يا اتيوپيان به مانند: «کُـوشـا» (اتيوپي).

لازم به يادآوري است که پسوند «شا» در متون فارسي باستان ارتباطي با «شاه» ندارد. شاه در فارسي باستان به گونه «خْـشـايَـثـي‌يَـه» نوشته مي‌شود.

واژه سوم- تنها داراي دو حرف قابل خوانش «هَـ» و «اي»: «هـيـ . . .» است. در متون فارسي باستان، پيشوند «هـي» تنها در واژه‌هاي در پيوند با هنديان به مانند: «هـيـدوش» (هند) ديده شده است.

واژه چهارم- تنها داراي دو حرف مبهم «کَ» و «آ/اَ» که به احتمال فضاي ميان آنها نيز تخريب شده و دنباله بلافصل يکديگر نيستند. نگاره تاج نيز در کنار حرف «کَ» جاي دارد.

واژه پنجم- داراي چهار حرف «بَ»، «هَـ»، «نَ» و «مَ»: «بَـهَـنَـم». اين واژه نيز براي نخستين بار ديده مي‌شود و معناي آن دانسته نيست.

در پايان اين سطر، يک نشان شبيه علامت واژه‌جداکن معکوس ديده مي‌شود که آن نيز داراي پيشينه در اين خط نيست.

واژه ششم- داراي دو حرف «خَ» و «آ/اَ»: «خـا». پايان اين واژه مبهم است و احتمال آسيب‌ديدگي در يک حرف مي‌رود.

بديهي است که به هنگام کشف يک اثر باستاني، نخستين پرسشي که مي‌بايد بدان پرداخت، مسئله اصالت اثر و اطمينان از غيرساختگي بودن آن است.

در کتيبه خارک نيز لازم است تا پيش از هر چيز، بررسي‌هايي براي اطمينان از اصالت آن انجام شود.

نکته‌هايي که اين کتيبه را در معرض ترديدهايي قرار مي‌دهد و توضيح آنها لازم به نظر مي‌رسد، عبارت است از: نگارش عجولانه و بدون دقت کافي متداول در تمامي آثار مشابه هخامنشي، کمبود يا نبود آثار رسوب‌هاي سطح سنگ در درون يا لبه‌هاي علامت‌هاي ميخي، سبک‌هاي چندگانه نويسش کتيبه، واژگان ناآشنا، گونه ناشناخته نويسش بخش دوم حرف «سَ» در سطر دوم، علامت وارونه شبيه به واژه‌جداکن در پايان سطر پنجم، آميختگي و بي‌نظمي سطرهاي سوم و چهارم، و نيز نشان عجيب و ناشناخته تاجي ساساني بصورت خوابيده در ميانه کتيبه‌اي هخامنشي.

هر چند که ممکن است همه اينها، نه ناشي از ساختگي بودن اثر، بلکه از ويژگي‌هاي متمايزکننده و منحصربفرد آن باشد. ويژگي‌هايي که شايد بتواند رازهاي فراواني را از تاريخ پيدايش و گستره کاربري خط ميخي فارسي باستان هخامنشي بگشايد.

کتبيه هخامنشی در 5 سطر و به طور نامنظم نوشته شده است

خواندن كتيبه هخامنشي يافت شده جزيره خارك در حالي آغاز شده است كه اين كتيبه در 5 سطر و به شكل نامنظم با سطره‌هاي به هم چسبيده و جدا از هم نوشته شده است.

"مسعود بشاش"، رئيس مركز مطالعات كتيبه شناسي در پژوهشكده زبان و گويش در اين‌باره در گفت و گو با ميراث خبر گفت: «كتيبه يافت شده در جزيره خارك روي نوعي سنگ مرجاني مخصوص اين جزيره كه به آن سنگ خارا گفته مي‌شود و احتمالا به صورت صخره‌اي بوده است نوشته شده و 5 سطر دارد.»

وي به CHN افزود: «سطر‌هاي اين كتيبه به صورت سه و 2 سطر به هم چسبيده و به زبان فارسي باستان نوشته شده است.»

به گفته وي پيش از اين سطرهاي جدا از هم در دوره هخامنشي تنها در متوني ديده شده است كه به زبان‌هاي مختلف بوده و براي نشان دادن اين زبان‌ها آن‌ها را جدا از هم و با يك سطر فاصله مي‌نوشتند.

بشاش به ميراث خبر گفت: «در اين كتيبه سطرها با اين‌كه به زبان فارسي باستان است از هم جدا شده كه اين موضوع نياز به پژوهش دارد.»

همچنين وي افزود: «در اطراف اين سطرها چند حروف هجاي پراكنده روي سنگ ديده مي‌شود كه به شكل خط ميخي هستند و بايد مورد مطالعه قرار گيرند.»

بشاش درباره زمان خوانده شدن اين خط گفت: «قرائت آن زمان بر خواهد بود و به همين علت علاقه‌منداني كه مايلند از متن آن آگاه شوند بايد مدتي را صبر كنند.»

كساني كه كتيبه را ديده‌اند در گفتگو با خبرنگار chn گفته‌اند كه روي كتيبه عكسي از يك تاج نيز ديده مي‌شود.

از سوي ديگر تا كنون ساخت و سازهاي شركت‌هاي نفتي باعث شده است كه بخش زيادي از اين صخره‌هاي مرجاني از بين رفته باشد.

اين كتيبه سنگي در اثر ساخت جاده‌اي از زير خاك نمايان شده است و در حال حاضر به خواست سازمان ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري استان بوشهر ساخت و ساز اين جاده متوقف شده است.

هم‌اكنون متخصصيني از سازمان ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري براي خواندن متن كتيبه به جزيره خارك رفته‌اند.

باستان‌شناسان از آن رو كه خط نوشته شده روي كتيبه به زبان فارسي باستان است،‌ از آن به عنوان سندي بر نام خليج فارس است.

باستان‌شناسان با كشف كتيبه‌اي در جزيره خارك واقع در خليج فارس به خط فارسي باستان ومتعلق به دوره هخامنشي از آن به عنوان سند محكمي مبني بر نام‌گذاري خليج فارس ياد مي‌كنند.

"علي اكبر سرفراز"، يكي از باستان‌شناسان سازمان ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري استان بوشهر با بيان اين مطلب به ميراث خبر افزود: «هر چند پيش از اين نيز نام خليج فارس برازنده ترين نام بوده است اما با كشف كتيبه‌اي به خط فارسي باستان و متعلق به دوره هخامنشيان مي‌توان از اين نام‌گذاري با سند محكم ديگري دفاع كرد.»

كتيبه‌اي به خط فارسي باستان روز چهارشنبه بيست و سوم آبان امسال در پي احداث جاده‌اي در جزيره خارك از زير خاك نمايان شد. كارشناسان در نخستين مطالعات خود روي اين كتيبه، قدمت آن را به دوره هخامنشي تخمين زدند.

سرفراز به ميراث خبر گفت: «كشف اين كتيبه سنگي در جزيره خارك آن‌هم زماني كه بر سر نام خليج فارس بحث‌هاي متعددي در دنيا به راه افتاده است را مي‌توان به شكل يك معجزه ديد. اين كشف بي شك يكي از مهمترين يافته‌هاي باستان‌شناسي براي اثبات نام خليج فارس خواهد بود.»

در حال حاضر سازمان ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري استان بوشهر ادامه فعاليت احداث جاده در خارك را متوقف كرده است تا وضعيت محوطه‌اي كه اين كتيبه در آن يافت شده است مشخص شود.

از سوي ديگر به درخواست سازمان ميراث فرهنگي بوشهر، دكتر بشاش، خط شناس فارسي باستان به منظور خواندن كتيبه به خارك دعوت شده است كه به گفته سرفراز اين كتيبه طي چند روز آينده خوانده خواهد شد.

به گفته دكتر سرفراز مطالعات اوليه در محل كشف كتيبه نشان مي‌دهد كه اثري از بناي دوره هخامنشي وجود ندارد.

وي اعتقادات بي‌شماري در مورد علت وجود اين كتيبه در خارك دارد كه طي چند روز آينده آن‌ها را بازگو خواهد كرد.

كشف كتيبه سنگي هنگام احداث جاده‌اي در جزيره خارك، ادامه فعاليت احداث اين جاده از سوي سازمان ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري بوشهر متوقف شده است.

"احمد دشتي"، رئيس سازمان ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري استان بوشهر با اعلام اين خبر به CHN گفت: «كتيبه سنگي كشف شده در خارك هنگام احداث جاده از زير خاك نمايان شده و بر همين اساس تا روشن شدن مسير احداث جاده، فعلا ادامه فعاليت راه در اين منطقه متوقف شده است.»

وي به CHN گفت: «در حال حاضر اين كتيبه سنگي توسط كارشناسان مورد بررسي قرار گرفته است و يك متخصص خط باستاني نيز به محل اعزام شده تا كتيبه را بخواند.»

به گفته كارشناسان ميراث فرهنگي جزيره خارك مملو از آثار باستاني است و به همين علت هرگونه ساخت و ساز يا عمليات عمراني بايد با نظارت و استعلام از سازمان ميراث فرهنگي انجام گيرد.

كشف اين كتيبه سنگي توسط يكي از دوستداران ميراث فرهنگي و از ساكنين جزيره خارك به اطلاع سازمان ميراث فرهنگي رسيده است.

به گفته كارشناسان حاضر در محل كشف كتيبه، احتمالا قدمت اين كتيبه سنگي به 2400 سال پيش و زمان هخامنشيان باز مي‌گردد.

در پي احداث جاده‌اي در جزيره خارك كتيبه‌اي سنگي متعلق به دوره هخامنشي و به خط ميخي ايران باستان كشف شد.

"اسلامي"، يكي از ساكنان جزيره خارك و از دوستداران ميراث فرهنگي با اعلام اين خبر به CHN گفت: «اين كتيبه سنگي به گفته كارشناسان به خط ايران باستان است و هنگام احداث جاده در جزيره خارك كشف شده است»

وي گفت: «پس از كشف اين كتيبه به سازمان ميراث فرهنگي اطلاع داده شده و در حال حاضر كارشناسان اين سازمان براي تخمين تاريخ كتيبه در محل حضور دارند.»

طبق تاريخ گذاري اين كتيبه، قدمت آن به 2400 سال پيش و زمان هخامنشيان باز مي‌گردد.