|
|
|
ا سفر جان هديه ای نوروزی
کمیته ی بین المللی ِ "نجات ِ پاسارگاد"، طی ِ پیامی نوروزی، خبر از نامگذاری ِ امسال به عنوان ِ سال ِ محیط زیست و میراث ِ طبیعی ِ ایران دادند، و از این حقیر نیز به مناسبت ِ این نکوداشت هدیه ای نوروزی طلب نمودند که دوستان ِ همراه در بنیاد ِ میراث ِ پاسارگاد را ارمغان آورم.
اندیشیدم که چه هدیه و
ارمغانی باشد که هم این نکوداشت ِ فرخنده را پاس دارد، و هم ذوق ِ سفر ِ
نوروزی به دامان ِ طبیعتِ ایران را بیافزاید. لاجرم به یاری ِ تکنولوژی ِ
پرداخته ی دشمنان(!) سیاحتی ماهواره ای بر پهنه ی سرزمین ِ ایران نمودم، و بر
فراز ِ بیشه زار ِ اسفرجان درنگ ورزیده و همآنگاه با دیگر ابزار ِ
پرداخته ی دشمنان(!) -موبایل- با دوست ِ اسفرجانی ام "پژمان شیبانی"
تماس گرفته، درخواست ِ یاری و مساعدت نمودم، و آگاهی دادم که چتر خود بر فراز
ِ بیشه زار ِ اسفرجان گشوده ام و دیر نباشد که هفته ای بر خانه شان فرود آیم.
تصاویر 1 و 2: روستای اسفرجان در مشاهده ی ماهواره ای عکس از: http://wikimapia.org
بیشه زار ِ اسفرجان در زبان فارسی ِ باستان و اَوستایی، واژه ی امروزی «اسب»، «اَسپَه» تلفظ می شود. امروزه در ایران، با امکنه ی فراوانی روبرو هستیم که در نام ِ آنها واژه ی "اسب" و تحریف یافته ی آن به صورت ِ "اسف" وجود دارد. نام یکی از مشهورترین شهرهای ایرانی، "اصفهان"، از ریشه ی کلمه ی "اصب" صورت ِ تازی ِ واژه ی "اسپ" است و از جمله ی امکنه ی دیگر در استان اصفهان: "اسفه" (دیهی در دهستان حومه ی شهرضا)، "اسفهران" (دیهی از دهستان ِ اُشتُرجان)، "اسفهسالار" (دیهی در دهستان حومه ی شهرضا)، "اسفرنجان" (دیهی از دهستان ِ جلگه شهرستان گلپایگان)، "اسفاجرد" (دیهی در دهستان "کنار رودخانه" ی شهرستان گلپایگان)، "اسفینا" ("اسپینا"/ دیهی از روستای براآن)، و ... "اسفرجان". (نک: فرهنگ ِ جامع ِ نامها و آبادیهای ِ کهن ِ اصفهان- تألیف: محمد مهریار- صص 102-111)
"اسفرجان" روستایی برزگ است از توابع شهرستان شهرضا که به تازگی به بخش تیدیل شده، و در 50 کیلومتری جنوب شرقی شهرضا و 130 کیلومتری اصفهان واقع است.
از نقاط ِ دیدنی و تفرجگاههای روستا که بیشتر جنبه ی عمومی دارد و مردم شهرهای اطراف برای گذراندن یک روز تعطیل خود به آنجا می آیند بیشه ای است که در قسمت غربی روستا قرار دارد -در جاده ی باصفای اسفرجان به روستای هونجان- و رودخانه ی اصلی روستا از مرکز آن می گذرد. کسانی که فرصت کافی داشته باشند و رنج راه را به خود تحمیل نمایند می توانند به سرچشمه ی آب که بین اهالی به «زرچشمه» معروف است و درفاصله ی 35کیلومتری اسفرجان قرار دارد طی ِ مسیر نمایند ... از مناظر بسيار زيبا، بویژه در سالهایی كه بارندگی فراوان است، در فصل بهار -تا اواسط خرداد ماه- می توان آن را مشاهده نمود، محلی است واقع میانِ جاده ی اسفرجان-هونجان معروف به "کوه پلنگی" كه دشتی قرمز رنگ را از تجمع گياهی بنام "گلعرونه" -در اصطلاح محلی- پدید می آورد. http://www.esfarjan.i(نک: پایگاه اطلاع رسانی روستای اسفرجان- )
تصویر 3: نمای ِ روستای اسفرجان از بالای ِ کوه ِ قتلغشاه عکس از: پژمان شیبانی استاد "محمد مهریار" را تعریفی چنین است از وضع ِ اسفرجان: «...رودخانه ی کوچکی از میان ِ دره می گذرد و جوی هایی از آن در دامان ِ دره کشیده می شود و از بالا تا پایین ِ دره همچنان درختکاری ادامه می یابد، این است وضع اسفرجان و به تقریبی وضع ِ همه ی دیه ها و مراکز ِ ییلاقی ایران ...که در بلندی ها و ارتفاعات و نه در هامون برای بهره یابی از رطوبت بیشتر به وجود آمده است. ساختمانهای ِ دیه، بالاتر از حد درختکاری طبقه بر طبقه در دامان ِ دره ساخته شده است و منظره ای بدیع به آن می بخشد.
دامان دره پوشیده شده است از درختان ِ زردآلو و قیسی و آلبالو، و هوایی مرطوب و معطر چونان ِ هوای ِ جنگل، ولی سخت دلنشین و خنک. چندین حمام و مسجد و مدرسه و خانه ها با خشت خام (برای ساختِ دیواره ها از خشت و گل استفاده می شده، ولی برای سقف خانه ها از تیر های چوبی ِ درخت ِ کبوده که در باغات روستا به وفور یافت می شود استفاده می کرده اند) و بر فراز دیوارها خارها تا در قبال بارندگی ِ زیاد مقاومت کند. کوچه ها خاکی، و اغلب از آب ِ چشمه ها و جویبارها نمناک و بویناک. آب ِ این جویبارها همان است که برای ِ شرب باغ ها در جوی ها می گردد. مردان روستایی بلند قد و با اندام ستبر در این کوچه ها در رفت و آمدند و گوشه به گوشه زنان روستایی با چادرهای ِ چیت مشغول ِ شست و شوی ِ ظرف و لباس در این جویبارها هستند ... هوای ِ اسفرجان، به دلاویزی و خنکی در فصل تابستان شهره است و خود ِ دیه هم با منظری دلاویزتر بر درختستان ها اشراف دارد ...» (نک: فرهنگ ِ جامع ِ نامها و آبادیهای ِ کهن ِ اصفهان- تألیف: محمد مهریار- صص 108-109)
تصاویر 4 و 5: نماهایی از طبیعت ِ اسفرجان عکس ها از: پژمان شیبانی در واژه شناسی ِ نام ِ "اسفرجان" همانطور که پیشتر اشاره شد، استاد "محمد مهریار" را باور بدین تجزیه و تقطیع است: «اسفه + ر + جان» که جزء اول همان "اسپَه" ی اَوستایی باشد به چم ِ "اسب" و "ر" حرف ِ هموند، و "جان" معرب ِ "گان" باشد؛ به مانند ِ "زنجان" که معادل ِ "زنگان" است. (نک: فرهنگ ِ جامع ِ نامها و آبادیهای ِ کهن ِ اصفهان- ص 110).
نگارندگان ِ این جُستار، در این باره نظر ِ استاد "فریدون جنیدی" را نیز جویا شدند، که پاسخ چنین بود:
«"گان" و "جان" هر دو پسوند ِ مکان اند که این نام در بسیاری از شهرها و روستاهای ِ ایران شنیده می شود. "اسفر" نیز پیشوندی است که معنای ِ آن روشن نشده است و در "اسفرار" ِ بیرجند، "اسفراین" ِ بجنورد، سه "اسفرجان" در شهرضا و گلپایگان و مروآباد، "اسفرن" (=اسفرک) در بیرجند، "اسفرنجان" در گرگان، "اسفروین" در قزوین، و "اسفریز" در اصفهان دیده می شود.»
استاد "جنیدی" همچنین در تقابل با دیدگاه ِ استاد "مهریار" که "اسفرجان" را همان "اسپرگان"ِ کهن دانسته اند، خطاب به نویسندگان چنین مرقوم فرمودند که: «برای ِ یک نام ِ کهن نمی توان داوری ِ شتابزده کرد. پیشنهاد می کنم گفتاری از مرا با نام « «پژوهشی درباره ی کرمان»» در سایت ِ "بنیاد ِ نیشابور" بخوانید ... ».
تصویر 6: دستخط ِ شریف ِ استاد "فریدون جنیدی"، و تأکید بر تأمل در نام ِ کهن ِ اسفرجان
پیشینه ی تاریخی ِ اسفرجان با تکیه بر نام های ِ کهن ِ برجای مانده کنون از آثار ِ باستانی ِ معظم ِ کهن در اسفرجان، جز ویرانه های ِ سدی سنگی-ساروجی چیزی برجای نمانده است. این سد در اَفواه ِ مردم به "سد ِ قُلتِشا" (قُتلُغشاه) شهرت دارد. ما این نام ِ "قُتلُغ" را در تواریخ ِ عهد ِ مغول بسیار می یابیم، و روشن است که نام برخی از امیران ِ این عهد بوده، و البته بطور ِ اخص برای یک بانوی ِ نامدار این عهد نیز بکار رفته است: "قتلغشاه" (قتلغخان) دختر ِ قطب الدین شاه جهان، همسر ِ "امیر مبارزالدین محمد" (مؤسس سلسله ی آل مظفر)، متوفی به سال 785 هجری. (نک: پایگاه اینترنتی لغتنامه ی دهخدا-
تصاویر 7 و 8: ویرانه های سنگ و ساروجی ِ برجای مانده از سد ِ مُعظم ِ قتلغشاه عکس ها از: پژمان شیبانی
تصاویر 9 و 10: بالا- سنگ نبشته ای (کتیبه ی تنگیچی) که در دیواره ی کوه، بالای ِ سد قتلغشاه حک شده، و البته مربوط به سد نمی باشد و شاید اشاره به جوی آبی بوده که بعدها برای انتقال آب به بخشی دیگر از روستا در صخره ها کنده اند؛ هرچند که اکنون از گذشت ِ زمان آسیب دیده، اما متن ِ آن در پشت ِ قرآن ِ کهنی از گذشتگان به ما رسیده: «به حکم داور و عهد دارا / محمد پادشاه کشور آرا / حسن کرد این بنا و گشت تاریخ / برآمد آب از این سنگ خارا» | پایین- "شاهزاده ی نگارنده" اثر نگارگر شهیر ِ اسفرجانی "استاد علی اسفرجانی عکس ها از: پژمان شیبانی، و پایگاه اطلاع رسانی روستای اسفرجان
دیگر محل های ِ مورد ِ اشاره ی ایشان، «هاراگورا» و «دَره سِه دَم» نام دارند، که ایشان اولی را محل ِ یک آتشکده ی قدیمی، و دومی را محل ِ یکی از چهار دروازه ی قدیم ِ روستا بر شمرده اند، و چون باز سخن از روی ِ حدس و گمان گفته اند، ما تنها به اشاره ای بسنده کرده و می گوییم که جای ِ بررسی و مطالعه ی بیشتر دارد
تا کنون هیچ فرد، سازمان و نهادی بصورت ِ برنامه ریزی شده در این زمینه پژوهش ننموده، و پیشینه ی "اسفرجان" هنوز نامشخص است. آنچه ما در اینجا آوردیم نیز از روی ِ میل ِ میهن پرستی و علاقه ی شخصی بوده و این جُستار ِ کوتاه را برای ِ آگاه کردن ِ دیگران و شناساندن ِ اسفرجان نوشته ایم؛ پیدا ست که در این مسیر ِ تحقیق نیاز به یاری داریم و از هر آگاهی ِ نویی استقبال می کنیم
تصاویر 11 و 12: نماهایی از اسفرجان در برفباران ِ زمستانی عکس ها از: یاغش کاظمی نوروز 1389 ـ 2010 پانوشت: مراجع ِ جُستار ِ بالا (به ترتیب ِ اشاره در متن:( 1- فرهنگ ِ جامع ِ نامها و آبادیهای ِ کهن ِ اصفهان، تألیفِ محمد مهریار- نشر فرهنگ مردم، اصفهان، 1382. 2- پایگاه اطلاع رسانی روستای اسفرجان- http://www.esfarjan.ir 3- پایگاه اینترنتی لغتنامه ی دهخدا- http://www.loghatnaameh.com 4- جُستار ِ «شهرهای ِ گمشده را دریابید» از "غلامحسین حاجی هاشمی" در روزنامه ی اطلاعات ِ محلی ِ مورخ ِ 10 اردیبهشت ِ 1373.
در تاریخ تیرماه 1389 ـ 2010 عکس هایی از پژمان شیبانی به اين مطلب اضافه شده است برای ديدن عکس ها مراجعه کنید به:>>>
کميته بين المللی نجات پاسارگاد
|
