سد سلمان فارسي آرام آرام شهري ساساني را غرق مي‌کند که گفته مي‌شود سکونت در آن از 2200 سال قبل، يعني آغاز حکومت‌هاي محلي فراهخامنشي در استان فارس آغاز و تا صدر اسلام ادامه داشته است. در پي اين آبگيري، آثاري چون ستون‌هاي يک آتشکده ساساني، خانه‌اي اشرافي متعلق به دوران فراهخامنشي و يک ميل تدفين صدر اسلام غرق مي‌شود.

به گزارش CHN سد بتوني سلمان فارسي در نزديکي جهرم، يکي از پروژه‌هاي عظيم سد سازي در کشور است که طي دو سال گذشته مجوز آبگيري را دريافت و شروع به آبگيري کرده است. اين آبگيري به تدريج در حال غرق شهري ساساني به همراه آثاري از دوره فراهخامنشي و صدر اسلام است.

در سال 1384 و همزمان با کاوش‌هاي باستان‌شناسي در محوطه باستاني سد سيوند (تنگه بلاغي) بررسي و شناسايي سد سلمان فارسي هم آغاز شد و طي آن چند محوطه باستاني شناسايي و يکي از آن‌ها که به نظر مي‌رسيد شهري از دوره ساساني باشد براي کاوش انتخاب شد. اين محوطه باستاني عظيم که گفته مي‌شود بيش 350 هکتار وسعت دارد در مجاورت روستاي يرج واقع شده و کاوش آن از سال 1386 آغاز شد.

تا آن زمان سد سلمان فارسي چندين‌بار آبگيري کرد که هربار با مخالفت سازمان ميراث فرهنگي، اين آبگيري متوقف و کاوش‌هاي نجات بخشي ادامه پيدا مي‌کرد. اما در نهايت و بدون کاوش کامل محوطه، اين سد پس از اخذ مجوز لازم براي آبگيري و امضاء موافقت‌نامه سازمان ميراث فرهنگي، آبگيري خود را آغاز کرد.

شهر ساساني مدفون در پشت سد سلمان فارسي که به شهر يرج شهرت پيدا کرد، طي دو فصل کاوش مورد مطالعه قرار گرفت که اطلاعات گران‌قدري از شهرنشيني اين دوره تاريخي کشور بدست‌آمد. طي اين مطالعات "حسين جعفري زند"،‌ سرپرست کاوش‌هاي باستان‌شناسي پشت سد سلمان فارسي، مجموعه يافته‌هاي خود را در سه دوره تاريخي فراهخامنشي، ساساني و صدر اسلام طبقه‌بندي و لايه‌هاي پنهان آن را آشکار کرد.

وي که در بدترين شرايط آب و هوايي به منظور نجات‌بخشي آثار پشت سد سلمان فارسي به روستاي يرج رفته بود، در کاوش‌هاي خود موفق به کشف لايه‌هاي شهر ساساني، چهار پايه يک آتشکده بزرگ، يک خانه اشرافي از دوره فراهخامنشي، يک ميل تدفين متعلق به صدر اسلام، مقدار زيادي زيورآلات قيمتي و تدفين از دوره ساساني و ... کشف کرد.

از جمله يافته‌هاي وي کشف دومين نقش هلنيستي پس از هفتاد سال بود. اين نقش متعلق به دوره فراهخامنشي است که تاثير هنر يوناني بر اين دوره تاريخي از استان فارس را نشان مي دهد و روي يک سطح صاف از جنس عاج نقش شده است. نخستين بار واندربرگ 70 سال پيش در گزارش هاي خود به کشف شي‌اي در ايذه مشابه آنچه در پشت سد سلمان فارسي کشف شده است، اشاره مي کند.

از جمله اكتشافات مهم باستان‌شناسي در شهر يرج، كشف آتشكده‌اي متعلق به دوره ساساني است كه حيرت باستان‌شناسان را برانگيخت.

جعفري دراين‌‌باره معتقد است اين آتشكده يك ويژگي منحصر به فرد دارد كه در هيچ‌يك از چهارطاقي‌هاي پيش از اين ديده نشده است. اين ويژ‌گي ايوان دار بودن آن است. اين آتشكده ايوان دو ستونه به طرف خورشيد دارد.

آتشكده در توده‌اي از سنگ پنهان شده بود. به همت باستان‌شناسان و كارگراني كه در اين پروژه علمي فعاليت مي‌كردند سنگ‌ها برداشته شد و كار حدود 2 ماه به طول انجاميد.

در ساخت اين آتشكده از سقف‌هاي هلالي شكل استفاده شده است. دور تا دور آتشكده راهروهاي طواف قرار گرفته است كه با استفاده از پله به كف اصلي آتشكده كه 30 سانت از راهروها پايين‌تر بوده متصل مي‌شده است.

در دوره اسلامي بخش‌هايي از اين آتشكده به خانه‌اي روستايي بدل شده است كه باستان‌شناسان در اين بخش دو كوزه بزرگ اسلامي كشف كردند. به اعتقاد جعفري يك چنين آتشكده‌اي متعلق به جامعه روستايي نيست و به مردم يك شهر تعلق دارد.

نكته جالب آن‌ است كه اين محوطه تا دوران فعلي نيز به عنوان يك مكان مقدس مورد استفاده بوده است. در كنار اين آتشكده سنگ ياعلي قرار گرفته بود كه مردم در كنار آن با روشن كردن شمع نذر مي‌كردند. پيش از آبگيري و عمليات نجات‌بخشي سنگ ياعلي را دزديده‌اند و تنها يك گودال از آن باقي ماند.

اما يکي از مهمترين اکتشافات باستان‌شناسي در آخرين روزهاي كاوش رخ داد. در پشت سد سلمان فارسي يكي از ميل‌هاي تدفين قديمي‌ متعلق به اواخر قرن سوم هجري را كشف شد. در كنار اين ميل تدفين اطاق‌هاي مربوط به دوره ساساني كاوش شد كه سفال‌هاي سالمي از همين اطاق‌ها بيرون آورده شده است. در كنار اين اطاق‌ها راهرويي وجود داشته كه به علت كاشت نخلستان از بين رفته است.

اين ميل روي تپه‌اي كه متعلق به آثار پيشين بوده ساخته شده است. هميشه ميل‌ها به خاطر آنكه ارتفاع بالاتري داشته باشند روي تپه‌ها ساخته مي‌شدند. براي نمونه مي‌توان به ميل قابوس‌ابن وشگير، يا برج رسكت و يا ميل رادكان اشاره كرد

خبرگزاری میراث فرهنگی

مطالب مربوط به آثار باستانی پشت سد سلمان فارسی: