جشن تیرگان ـ آب پاشان

از: کفایت کوشان
در باور پیشینیان ما سال خورشیدی به 12 ماه 30 روزه تقسیم می شده که هر یک از 30 روز ماه نامی مجزا داشته است. نخستین روز هر ماه زرتشتی با نام اورمزد که نام پروردگار یکتاست آغاز می شود و سایر روزها هم به نام ایزدان دیگرنامگذاری شده است. روز سیزدهم هر ماه " تیر" یا "تشتر" است که ایزد و نگاهیان باران است که با بارش خود زمین را از خشکـــــــسالی می رهاند و کشتزارها را سیراب می کند.

تیر همچنین نامی است برای ستاره " شعرای یمانی" که هر گاه در آسمان پدیدار شود نوید باریدن باران را می دهد. بر طبق باورهای نیاکان ما در روزی از ماههای سال که نام ماه و نام روز با هم یکی باشند جشن ویژه آن ماه برگزار می شود یکی از مهمترین این جشنها، جشن " تیرگان" است که در روز سیزدهم ماه تیر که هم نام روز و هم نام ماه، تیر است برگزار می شود.
تشتر فرمانروای بارش باران و باروری است و پدید آورنده روزی می دانیم که آب به همراه 3 عنصر دیگر آتش – باد و خاک نزد ایرانیان از تقدس ویژه ای برخورداراست چنانچه ایرانیان میهن و زادگاه خود را" آب و خاک " می نامند. برای روز تیرگان افسانه ها و اسطوره های زیادی نقل شده است چنانچه در شاهنامه آمده که کیخسرو به هنگام مرگ پس از بذل درم و دینار بسیار به موبدان و تهیدستان با گروه اندکی از پهلوانان شاهنامه به راه افتاد و کنار چشمه ای فرمان توقف داد و پس از شستشوی سر و تن در آب روشن چشمه و نیایش بسیار با ناموران همراهش وداع کرد و ناپدید گردید.
ابوریحان بیرونی در ادامه شرح شاهنامه می گوید که بیژن بر چهره کیخسرو که کنار چشمه خفته بود آب پاشید تا کیخسرو چشم گشود زینرو ایرانیان از سر مهری که بر کیخسرو پسر سیاوش دارند در سیزدهم تیر ماه که روز آن واقع است به سر و روی یکدیگر آب می پاشند و در چشمه ها غسل می کنند.
افسانه دیگر مربوط به آرش کمانگیر است که در روز سیزدهم تیر دست به چله ی کمان برد و با پرتاب تیر مرز ایران و توران را تعیین کرد و خود جان در این راه نهاد.
گفته اند که اورمزد به ایزد باد فرمان داد تا تیر آرش را به اقصی نقاط مشرق یعنی رودخانه جیحون برساند و در آنجا آنرا بر درختی فرود آورد زین رو در سیزدهم ماه تیر هر سال مردم با برگزاری جشن تیرگان یاد و خاطره آرش را گرامی می دارند.
رهایی از خشکسالی در روزگار فیروز ساسانی انگیزه دیگری برای برگزاری این جشن است (می دانیم که از دیر باز آفت خشکسالی همواره ایران را تهدید می کرده چنانچه داریوش در کتیبه‌ای در تخت جمشید از اهورامزدا را می خواهد که کشورش را از خشکسالی و دروغ مصون بدارد.)
گفته اند چون فیروز پسر یزدگرد شهر اصفهان را بنا نهاد هفت سال باران نبارید آنگاه باران آمد و مردم آب باران را بر سر و تن ریختند و پس از آن هر سال این کار رسم شده این جشن را ابوریحان بیرونی " جشن نیلوفری " نامیده و به آن " جشن سرشوری" هم می گویند. بر اساس نوشته های مورخین می دانیم که هر ساله در اصفهان این جشن برگزار می شده نیز در سفرنامه های اروپائیان مانند دلاواله و فیگوئرا می دانیم که در زمان صفوی، شاه عباس علاقه بسیاری به اجرای جشن آب پاشان خصوصاً در حضور مهمانان بلند پایه خارجی در کنار زاینده رود و پل الله وردیخان داشته است و خود بطور مستقیم در آن شرکت می کرده است. این جشن هنوز هم هر ساله در بین هموطنان زرتشتی رواج دارد.
از آداب و رسوم این روز می توان به پاشیدن آب و گلاب بر سر و روی حضار و شکستن کوزه ها و سفالینه ها اشاره کرد. همچنین در این روز پیر و جوان نخی موسوم به " تیر و باد" را که حبس ابریشم نازک و مجموعه ای از نخ های هفت رنگ تابیده به نشانه رنگین کمان است به مچ دست می بندند و آنرا تا 10 روز بعد که روز " باد" نامیده می شود به دست دارند پس از آن در جای بلندی ایستاده و دستبند را از دست باز کرده به دست باد می سپارند تا گذر تیر آرش به یاری ایزد باد را یادآوری کنند. برخی از مورخین تیرگان را جشنی دو روزه می دانند تیرگان کوچک در سیزدهم ماه تیر که روز " تیر" نامیده می شود ودر آنروز تیر آرش از چله کمان رها شد و تیرگان بزرگ در روز چهاردهم تیر که " گوش " نایمده می شود و در آن روز تیر آرش بر کنار جیحون فرود آمد.
http://iren.ir/Nsite/FullStory/?Id=2852

کميته بين المللی نجات پاسارگاد

www.savepasargad.com