تصاويری از پرديس يا باغ ايرانی جهان نما

با صدها سال زندگی سبز وجوان

از پيام جهانگيری

باغ جهان نما در شمال شرقی شیراز واقع شده است. این باغ همچون سه باغ مشهور دیگر یعنی باغ ارم، باغ دلگشا و باغ تخت در دورۀ آل مظفر و آل اینجو (قرن هشتم هجری قمری) یعنی قبل از یورش تیمور گورکانی به شیراز در نهایت آبادانی بوده است. ابن عربشاه مورخ دورۀ تیموری در کتاب عجایب المقدور آنرا زینت الدنیا نامیده است. باغ جهان نما در هنگام اقامت تیمور گورکانی در شیراز، همچون سایر باغهای نامدار آن دوره مورد توجه وی واقع شده بطوریکه همانند آنرا در اطراف سمرقند که موطن او بوده احداث و آنرا جهان نما نامیده است.

این باغ در دورۀ صفویه نیز آباد و قابل اهمیت بوده است. شارون و تاورنیه جهانگردان فرانسوی که در دورۀ صفویه شیراز را دیده اند، خیابان زیبایی توصیف کرده اند که از تنگ الله اکبر تا بقعۀ میرعلی بن حمزه که محل خیابان حافظ کنونی است ادامه داشته و در دو طرف آن باغهای زیبا و آبادی وجود داشته است.

کریم خان زند در سال ۱۱۸۵ هجری قمری این باغ را که در زمینهای مقابل جعفرآباد و مصلی قرار داشته حصار کشید و عمارت کوشک را در وسط آن ساخت و در اطراف عمارت خیابان کشیهای زیبا و درختکاری مفصلی بعمل آورد. طرح و اسلوب این باغ را کریمخان نظیر باغ نظر در داخل دارای چهار خیابان و اطراف چهار حوض دو بزرگ و دو کوچک ساخته است. در ضلع جنوبی بقایای آبنمایی به چشم می خورد که فوارۀ آن هنوز پابرجاست. این آبنما از جلوی ضلع جنوبی آغاز می‌شود و به حوضی در جلوی بنایی که در دورۀ قاجاریه و در انتهای ضلع جنوبی احداث گردیده منتهی می‌شود که اخیراً مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته است.

پس از دورۀ زندیه، در دورۀ قاجاریه نیز باغ جهان ‌‌نما یكی از باغ های آباد و باشكوه به شمار می رفته است. حاج حسن میرزا حسن فسائی كه در اواسط دورۀ قاجاریه می‌زیسته، درباره آن می نویسد: "باغ جهان نما در جانب صبوی شهر شیراز به مسافت میلی كمتر، حضرت كریم خان زند در سال هزار صد و هشتاد و اند، حصاری از آجر و گچ در مقابل بهای سیصد من بذر گندم كشیده، عمارتی معروف به كلاه فرنگی در میان آن از آجر و گچ در نهایت استحكام ساخته كه از صدمه چندین زلزله آسیبی به حصار گچ و عمارت آن نرسیده است، و در داخل باغ چهار خیابان از سروهای آزاد ساخته و تاكنون كه نزدیك به صد و بیست سال از كاشتن آنها گذشته  به خرمی و تنومندی باقی است.

لرد كرزن سیاستمدار انگلیسی كه در دورۀ قاجاریه شهر شیراز را دیده، در كتاب «ایران و قضیه ایران»  باغ جهان نما را این گونه توصیف كرده است: "در سمت دیگر جاده اصفهان به شیراز قدری بالاتر از حافظیه باغ جهان نما است كه در زمان كریم خان باغ وكیل نام داشت و در عهد فتحعلی شاه هنگامی كه او والی فارس بود اسمش را تغییر دادند و عمارتی تابستانی در آنجا ساختند، شامل محوطه محصور در حدود 200 یارد كه حالا چند درخت دارد و رو به خرابی است. در اوایل این قرن عمارت مركزی آن یا كلاه فرنگی وضع مرتبی داشت و مختص اقامتگاه افراد عالی رتبه انگلیس بود از جمله و. سی. جی. ریچ مأمور مقیم بریتانیا در بغداد كه در كردستان اكتشافاتی كرده بود و در 5 اكتبر 1821 م از مرض وبا درگذشت و در باغ همان جا مدفون شد."