آخرین گزارش از سرستون ساسانی اصفهان

از: شاهين سپنتا

پس از انتشار گزارش پیشین درباره وضعیت نگران کننده سنگ سازه های تاریخی اصفهان که در گوشه ای از باغ چهلستون در بدترین شرایط به حال خود رها شده اند و به ویژه ابراز نگرانی از سرنوشت سرستون ساسانی اصفهان، مهندس مهدی رازانی کارشناس مرمت اشیاء فرهنگی و تاریخی، برای یافتن اطلاعاتی از وضعیت این سرستون به تکاپو پرداخت و نتیجه این پیگیری ها را چنین بیان نمود : " من از دوستداران میراث فرهنگی که دلسوزی و علاقه مندی آن­ها باعث بالا رفتن درک و حساسیت­های عمومی نسبت به ارزش­های آثار و ابنیه تاریخی می گردد، سپاسگزارم. انتشار گزارشی درباره وضعیت سرستون ساسانی اصفهان، حساسیت­های بسیاری از علاقمندان به هنر و میراث فرهنگی را که پیش از این، از غم به تاراج رفتن آثار ملیِ دیگری همچون آثار فلزی غار کلمانکره لرستان در اواسط دهه 70 ، سنگ­های صابونی تمدن جیرفت مابین سال 81-1379 و اخیراً سر سرباز هخامنشی و فروش آن در حراج­های بین­المللی، آزرده خاطر شده بودند، برانگیخت. از این روی وضعیت امروزین سرستون را از برخی مسئولین امر از جمله سرکار خانم فاتحی مدیر موزه­ چهلستون جویا شدم که به گفته وی سرستون ساسانیِ نگهداری شده در کاخ چهلستون پس از شرکت در نمایشگاهی در خارج از کشور دوباره به کاخ چهلستون بازگشته است و در محوطه داخلی کاخ قرار دارد و طبق گفته­های وی قرار است به زودی در ایوان غربی کاخ به­همراه دیگر سنگ های تاریخی موجود در باغ، ساماندهی و به نمایش گذاشته شود و به خاطر آن که تا پیش از آغاز طرح ساماندهی، این اثر دوباره به گوشه­ باغ  باز نگردد، هنوز بسته­بندی آن باز نشده است."

تصویر یک – سرستون ساسانی اصفهان به صورت وارونه در گوشه باغ چهلستون

سرستون ساسانی اصفهان، سنگ سازه ای با ارتفاع 68 سانتیمتر است که بر یک رویه آن نگاره ای از نیم تنه شاهنشاه ساسانی و در سمت دیگر نقشی از آناهیتا دیده می شود. دو ضلع دیگر آن نیز دارای نقش هایی از گل و بوته می باشد. قسمتی که که نقش آناهیتا را بر خود جای داده شکسته شده و صورت نقش را از میان برده اند ولی قسمتی از موهای او که بر شانه ریخته و هاله ای که برگرد او قرار دارد هنوز دیده می شود. هاله دور سر او عبارت است از  دو دایره تو در تو که نقشی زبانه های آتش بر خود دارد و به عقیده دکتر علیرضا جعفری زند، باستان شناس، این هاله در نمونه سرستون موزه ایران باستان و نمونه های طاق بستان و هیچ نقش برجسته شناخته شده دوره ساسانی، تاکنون دیده نشده است و در واقع منحصر به فرد است.

دکتر جعفری زند در کتاب اصفهان پیش از اسلام طرح هایی از نگاره های شاهنشاه ساسانی و آناهیتا بر سرستون ساسانی اصفهان ارائه می دهد:

تصویر دو- طرحی از نگاره شاهنشاه ساسانی بر روی سرستون اصفهان

تصویر سه- طرحی از آناهیتا بر روی سرستون ساسانی اصفهان

دکتر محمد مقدم نیز در کتاب « جستار درباره مهر و ناهید » طرحی را که به صورت کامل شده از همین نگاره آناهیتا در سرستون ساسانی اصفهان به نقل از Herzfeld ارائه می کند که به نظر می رسد برای جبران اشتباه چاپخانه باید آن را با گردش از راست به چپ نگاه کنیم تا دقیقا با نگاره روی سرستون منطبق باشد.

تصویر چهار- طرحی بازسازی شده از نگاره آناهیتا از کتاب "جستار درباره مهر و ناهید"

تصویر پنج – به نظر می رسد تصویر بالا به این شکل به نمونه اصلی نزدیک تر است

نکته دیگر این که به تازگی اظهار نظر نادرستی درباره این اثر تاریخی منتشر شد که سر ستون بودن آن را منکر شده و بدون ارائه دلایل و شواهد، مدعی "پایه ستون بودن" آن شده بود. در این مورد باید چند نکته را یاد آور شد. نخست آن که تاکنون دیده نشده که تصویری از شاهنشاه و آناهیتا در روی پایه ستون نقش شده باشد و این موضوع هم از نظر عقلی و هم نظر اصول معماری ایرانی پذیرفتنی نیست. دوم این که اگر بخواهیم بپذیریم که این سنگ سازه "پایه ستون" است پس برای آن که روی زمین استوار بماند باید قاعده بزرگ تر را روی زمین قرار دهیم که به این ترتیب باید تصور کنیم که طراحان آن، نگاره های شاهنشاه و آناهیتا را وارونه روی سازه نقش کرده اند که این هم بعید به نظر می رسد. افزون بر این طرح ساده ای که دکتر جعفری زند ارائه نموده، به روشنی نحوه قرار گرفتن این سر ستون بر روی ستون را نشان می دهد.  

تصویر شش- نحوه قرار گرفتن سرستون برروی ستون