|
|
ردی از ساکنان مازندران از غارنشينی تا شهر نشينی
مرگ تدريجي يک شهر 5 هزار ساله
از: حسن ظهوری
باستان‌شناسان با کشف اسکلتي 4 هزارساله که روي بقاياي حصار 5 هزار ساله شهر پيش از تاريخي گوهرتپه تدفين شده بود، دريافتند که گوهرتپه به عنوان نخستين شهر دوره برنز حوزه جنوب و جنوب شرقي مازندران به تدريج از بين رفته است
«علي ماهفروزي»، سرپرست هيات کاوش گوهرتپه مازندران دراين‌باره گفت: «نخستين فصل از پژوهش‌هاي پروژه مطالعاتي "از غار تا شهر" را با طرح چند پرسش مهم آغاز کرديم که ازجمله اين پرسش‌ها آن است که گوهرتپه به عنوان يکي از نخستين شهرهاي منطقه در چه دوره زماني و چگونه اضمحلال يافت.»
وي در ادامه گفت: «بر همين اساس و از آنجايي که گمان مي‌رفت شهر بزرگي چون گوهرتپه که با مناطق اطراف خود در ارتباط و برهم کنش است، بايد حصار داشته باشد. به همين علت بخشي از فعاليت‌هاي کاوش باستان‌شناسي را به کشف اين موضوع اختصاص داديم و موفق به کشف شواهد حصار شهر شديم اما نکته جالب آن بود که در بخشي از اين حصار با تدفين يک اسکلت 4 هزار ساله مواجه شديم.»
به گفته وي؛ تدفين اين اسکلت نشان مي‌دهد که در 4 هزار سال قبل حصار شهر از رونق افتاده اما زندگي همچنان در گوهرتپه ادامه داشته است.
به اعتقاد باستان‌شناسان شهر گوهرتپه در حدود اوخر هزاره دوم پيش از ميلاد به طور کامل متروک مي‌شود اما انجام تدفين متعلق به اواسط دوره برنز روي حصار شهر خبر از مرگ تدريجي شهر مي‌دهد.
ماهفروزي دراين‌باره گفت: «پديده‌هاي طبيعي همچون بيماري، سيل، زلزله و تغيير شرايط آب و هوا در دوران باستان باعث متروک شدن شهرها شده است. البته نمي‌توان گفت که گوهرتپه کاملا از اين امر مستثنا بوده است اما مرگ اين شهر باستاني به طور تدريجي آغاز شده و به مرور زمان از بين رفته است.»
ماهفروزي درباره مطالعات اخير انجام گرفته در گوهرتپه مازندران گفت: «نخستين فصل مطالعات باستان‌شناسي پروژه‌اي با موضوع از "غار تا شهر" توسط هيات ايراني و آلماني و با همکاري باستان‌شناسان و متخصصين علوم ميان رشته‌اي از دانشگاه لهستان به تازگي به پايان رسيد. اين پروژه براي نخستين بار پس از انقلاب به انجام مي‌رسد و موضوع آن چگوني خروج انسان از غار و شکل گيري نخستين شهرها در استان مازندران است.
وي گفت: «روند توالي فرهنگي استقرارهاي مازندران از دوره غارنشيني تا اضمحلال نخستين شهرهاي باستاني در حوزه جنوب و جنوب شرق درياي مازندران (کاسپين) از مهمترين اهداف اين پروژه است. بر همين اساس حدو 15 هزار سال تغيير و تحولات منطقه مورد بررسي قرار مي‌گيرد.»
ماهفروزي افزود: «با طرح پرسش‌هايي درباره چگونگي اضمحلال اين جوامع اوليه کاوش در 4 بخش و روي 4 پشته محوطه باستاني گوهرتپه را آغاز کرديم که حصار شهر يکي از آن بخش‌ها بود.»
وي در توضيح 3 بخش ديگر کاوش در سال جاري گفت: « ايجاد يک ديواره لايه نگاري به منظور رسيدن به يک تاريخ‌گذاري دقيق در منطقه جنوب و جنوب شرقي درياي مازندران از جمله کارهايي بود که انجام شد. اين لايه‌نگاري با دقت بسيار بالايي انجام گرفته است و اطلاعات تاريخي گذاري آن مي‌تواند به عنوان يک شاخص در منطقه محسوب شود.»
به گفته ماهفروزي پيش از اين تورنگ تپه، شاه تپه و يارين تپه مورد لايه نگاري قرار گرفته بود که امروز ديگر اطلاعات آن‌ها براي باستان‌شناسان کارايي سابق را ندارد و براي بالا بردن دقت تاريخ گذاري در منطقه و ايجاد يک شاخص صحيج گوهرتپه مورد لايه‌نگاري قرار گرفت.
هيات باستان‌شناسي هنوز ديواره لايه‌نگاري را تا خاک بکر نرسانده‌اند اما در همين مقطع نمونه‌هاي استخواني و آزمايشگاهي را براي بررسي و مطالعه تاريخ يابي به خارج از کشور منتقل مي‌کنند.
ماهفروزي درباره بخش سوم مطالعات گوهرتپه گفت: «شهر دوره برنز گوهرتپه پس از اضمحلال در دوره عصر آهن دو و سه به صورت گورستان مورد استفاده بوده است و هميشه اين سئوال مطرح بوده است که در وقفه تاريخي اواخر هزاره دوم پيش از ميلاد تا هزاره اول چه اتفاقي در گوهرتپه رخ داده است.»
وي گفت: «در اين مطالعات و انجام کاوش‌هاي باستان‌شناسي با نهشته‌اي باستاني به بلندي حدود 3 متر مواجه شديم که مي‌توانست بسياري از پرسش‌هاي باستان‌شناسي ما را در اين‌باره پاسخ دهد.»
ماهفروزي افزود: «کاوش در اين لايه‌ها نشان داد که شهر باستاني گوهرتپه تنها به عنوان يک گورستان در دوره عصر آهن استفاده نشده است و اين محوطه باستاني لايه‌هاي معماري عصر آهن دو و سه را هم دارد.»
وي در ادامه گفت: «ما تا امروز در گوهرتپه عصر آهن يک را نداشتيم و اين دوره همچون يک علامت سئوال باقي مانده بود. اما در اين کاوش‌ها به نظر مي‌رسد که با لايه‌هايي برخورد کرديم که نشاني از اين دوره در آن ديده مي‌شود. حدس مي‌زنيم که پس از اضمحلال تمدن دوره برنز گوهرتپه، ابتدا با افرادي مواجه هستيم که به صورت کوچ‌رو نيمه دائم در منطقه زندگي مي‌کردند و پس از آن برخي از اين اقوام در گوهرتپه ساکن شدند.»
از ديگر برنامه‌هاي پژوهشي اين فصل کاوش بررسي لايه‌هاي معماري دوره برنز گوهرتپه بود. ماهفروزي دراين‌باره گفت: «متاسفانه استفاده گورستاني از اين محل باعث شده که هنگام کندن چاله‌هاي تدفين در سه هزار سال قبل باعث تخريب لايه‌هاي معماري شوند. به همين علت لايه‌هاي سالم معماري در اين فصل کاوش کمتر ديده شد و اميدواريم در فصول آينده بتوانيم در اين مورد هم يافته‌هاي باستان‌شناسي داشته باشيم.»
سرپرست آلماني پروژه از غار تا شهر بر عهده کريستين پيلر است. به گفته اين پروژه به صورت صد در صد توسط پژوهشگران ايراني نوشته شده است اما در اجرا به طور مشترک با دانشگاه مونيخ آلمان، و همچنين متخصصين علوم ميان رشته‌اي از دانشگاه لهستان به انجام مي‌رسد.
اين پروژه قرار است به ساختارهاي باستان‌شناسي حاشيه درياي مازندران نيز کمک کند. به همين دليل براي تکميل مطالعات حوزه جنوب و جنوب درياي مازندران در ايران، يک لايه نگاري در کشورهاي ازبکستان و ترکمنستان به انجام مي‌رسد و در صورت لزوم اين قبيل مطالعات در کشور تاجيکستان نيز دنبال مي‌شود.
محوطه باستاني گوهرتپه، تا کنون مهمترين محوطه شناسايي شده در حاشيه درياي مازندران است که شواهدي از آغاز شهرنشيني در آن يافت شده است. اين شواهد حاکي از آن است که انسان ساکن در منطقه پس از خروج از غار به دشت آمده و پس از پيمودن دوره روستانشيني در محوطه هاي طوق تپه، عباسي و ياقوت تپه، در دوره برنز، در گوهرتپه ساکن شده است
http://www.chn.ir/news/?section=2&id=50493
کميته بين المللی نجات پاسارگاد
