چارتاقی خيرآباد-یاغش کاظمی

International Committee to Save

the Archeological Sites of Pasargad

چارتاقی ِ "خیرآباد" در استان کهگیلویه و بویراحمد

بنا به پژوهشهای ِ "آندره گُدار" در مسیر جاده ی تاریخی و باستانی ِ "فارس" به "خوزستان" قرار دارد. "گدار" این راه را که چارتاقی مشرف بر آن است "جاده ی شاهی" می خواند و معتقد است که در عهد هخامنشی "شوش" را به "تخت جمشید" و "پاسارگاد" وصل می کرد و در عهد اشکانی و ساسانی، رابط "استخر" به "تیسفون" بود، و محل گذر و عبور و مرور بریدها و پیک های بسیار که برای ِ خبررسانی ِ وقایع ِ پایتخت از شیوه ای رمزی با تعدد ِ دفعات ِ آتش افروزی ِ شبانه در این چارتاقی و چارتاقی های دیگر ِ رابط بهره می بردند.

به هر حال این نظر ِ "آندره گدار" است که به اندازه ی همه ی سالهای ِ عمر ِ من، در ایران گشته و درباره ی بناهای ِ تاریخی اش مطالعه کرده.

چند سالی است که هیاهوی ِ بسیاری برای هیچ درگرفته که تلاش دارد همه ی چارتاقی های مجردِ ایران نظیر "نیاسر" ، "خیرآباد" و ... را تقویم آفتابی های دقیقی نشان دهد که اخترشناسانِ باستان برای دانستن ِ آغاز ِ فصول ِ سال، با رصد خورشید از بین ِ پایه های چارتاقی، به منظور ِ خود می رسیده اند.

صرفنظر از مبانی ِ پر ایراد و اشکال ِ این فرضیه، به ویژه در مورد چارتاقی هایی نظیر ِ "بازه هور" و "نویس" و ... که عکس ها و اسناد ِ قدیمی و کهن از آنها، موجود است و آب ِ پاکی را بر دست ِ هواداران ِ فرضیه می ریزد و حجت را تمام می کند؛ در مورد چارتاقی های دیگر نظیر ِ "خیرآباد" و "نیاسر" موضوع ِ رصد ِ خورشید با توجه به تعریف های ِ فعلی ِ این فرضیه، حالتِ ناامید کننده ی بیشتری می یابد.

نگارنده ی این سطور، پیش از این نیز اشارات ِ فراوانی در این رابطه داشت و هم اکنون نیز در حال ِ ساخت ِ مدل ِ سه بعدی همه ی چارتاقی های مورد اشاره جهت نمایش ِ بهتر در همایش ِ ملی چارتاقی ها می باشد، که به امید ِ خدا تا آنزمان تکمیل و نمایش داده خواهد شد.

اکنون نیز نگاهی خواهد داشت به وضعیت ارائه شده ی رصد ِ خورشید ِ آغاز ِ چهار فصل در چارتاقی ِ "خیرآباد":

تصویر 1: وضعیت ِ خطوط ِ دید ِ طلوع ِ خورشید ِ آغاز ِ چهارفصل ِ سال در چارتاقی ِ "خیرآباد" که واضع ِ فرضیه ارائه داده است.

خط ِ بنفش رنگ با نام ِ ES1 خط ِ رصد ِ آغاز ِ بهار و پاییز است.

بسیار خوب؛ پرسشی که در گام ِ نخست، به ذهن ِ هر معماری می رسد، این است که مگر نه اینکه خط ِ رصد ِ خورشید ِ آغاز ِ زمستان (انقلاب زمستانی) با خط رصد ِ خورشید ِ آغاز ِ بهار یا پاییز (اعتدالین) باید تشکیل ِ زاویه ی 23 تا 24 درجه (به مقدار ِ دقیق ِ "بیست و سه و نیم درجه") دهد (معماران با توجه به این ویژگی، تابش بندهای ِ پنجره های ِ ساختمان و نورگیرها را تعبیه می کنند) ، پس چرا در این طرح ِ ارائه شده، زاویه این همه باز شده و به 33 درجه رسیده است؟!

آیا منجمان و اخترشناسان ِ ایران ِ عهد ِ باستان، این همه بی دقتی و تسامح در کار خود داشته اند؟!

تصویر 2: همان چارتاقی را در وضعیتی که نگارنده پلان اش را بصورت ِ تصادفی چرخانده نشان می دهد.

در این طرح، خطوط ِ دید و رصد ثابت نگاه داشته شده و وضعیت ِ چرخش از روی شماره ی پایه های 1 و 2 روشن است.

خُب، من می توان ام به راحتی مدعی شوم که هیچ فکر ِ حساب شده ای جهت ِ رصد ِ خورشید در این چهارتاقی وجود نداشته، چون آنرا هر طور که دلت خواست می توانی بچرخانی و بسازی، بی آنکه مشکلی در رصد پیش آورد:

خط ِ سبز رنگ با نام ss1 خط رصد ِ آغاز تابستان است.

خط ِ بنفش رنگ با نام ِ ES1 خط ِ رصد ِ آغاز ِ بهار و پاییز است.