طي يک ماه گذشته در اقدامي نه چندان تازه اما جدي از سوي پژوهشگاه سازمان ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري، تمامي باستان‏شناسان فعال کشور، چه استاني، چه ستادي و چه دانشگاهي ممنوع المصاحبه شدند.

اين اقدام در حالي جدي پيگيري مي‏شود که مسئولان سازمان ميراث فرهنگي مي‏گويند "اخبار مربوط به اين حوزه بسته نشده است، اما تنها از طريق کانال روابط عمومي پژوهشگاه اخبار مربوط به باستان‏شناسي ارائه مي‏شود."

باستان‏شناسان در زمره مهمترين کارشناسان سازمان ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري هستند. آن‌ها نه تنها دانش فهم چگونگي کشف آثار مدفون در زير خاک را دانسته‏اند، بلکه جزء مهمترين نگهبانان آثار باستاني کشور نيز محسوب مي‏شوند.

طي 6 سال گذشته و با جدي شدن موضوع ميراث فرهنگي در رسانه‏هاي کشور، باستان‏شناسان جزء نخستين کساني بودند که با ايجاد ارتباطي آموزنده با خبرنگاران، آنها را در شناخت مفاهيم مربوط به ميراث فرهنگي، به ويژه باستان‏شناسي و مفاهيم مربوط به اين حوزه ياري دادند. اين چنين بود که امروز باستان‏شناسان مهمترين رابط فرهنگي رسانه‏‏ها با سازمان ميراث فرهنگي کشور شدند.

ممنوع المصاحبه شدن باستان‏شناسان، که طي 10 سال گذشته بي‌سابقه بوده ، ذهن را به اين سو مي‏کشاند که سازمان ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري به نحوي قصد مسدود کردن اخبار مربوط به ميراث فرهنگي کشور را دارد. هر چند مسئولان پژوهشگاه و سازمان ميراث فرهنگي بارها از انتشار اخبار توسط روابط عمومي سازمان خبر داده‏اند و به استناد اين کار معتقدند که هيچ يک از اخبار مربوط به سازمان ميراث فرهنگي مسدود نشده است، اما از نظر خبرنگاران و جامعه، اخبار روابط عمومي يعني اخبار فيلتر شده. هيچگاه و در هيچ نهاد دولتي و غير دولتي، روابط عمومي قادر به ارائه مشکلات سازمان خود نيست. اخبار روابط عمومي مدام از طريق روساي سازماني چک مي‏شود و به اين ترتيب هر سازماني مي‏تواند مشکلات خود را از جامعه پنهان بدارد.

از جمله وظايف مهم مطبوعات، ارائه اخبار صحيح از عملکرد شاخه‏هاي مختلف دولت به مردم است. بر اين اساس قانون اساسي کشور نيز مديران، روسا و شخصيت‏هاي مختلف فرهنگي و سياسي کشور را موظف به پاسخ‏گويي به خبرنگاران کرده است.    

اما اين‏ در حالي است که پژوهشگاه سازمان ميراث فرهنگي با نقض قانون اساسي کشور، باستان‏شناسان را که مهمترين مطلع کنندگان رسانه‏هاي کشور بودند ممنوع المصاحبه کرده و به اين ترتيب يکي از مهمترين کانال‌‌هاي خبري رسانه‏ها را بسته است.

سازمان ميراث فرهنگي در چهار سال گذشته به طرق مختلف قصد کاناليزه کردن اخبار مربوط به اين حوزه را داشته است. و يك سال اخير هربار که کارشناسي درباره يکي از وقايع مربوط به ميراث فرهنگي سخن گفته است، به شکل‌هاي مختلف، از اخراج گرفته تا تذکر و نامه نگاري‌هاي مفصل، با او برخورد شده است و طي اين مدت سازمان ميراث فرهنگي هر بار به بهانه‏اي قصد متوقف کردن اخبار مربوط به سازمان ميراث فرهنگي را داشته است.

 ممنوع المصاحبه کردن کارشناسان نقض کامل حق آزادي بيان است

"محمد مهدي فرقاني"، استاد علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبايي درباره چنين عملکردي از سوي سازمان‏هاي دولتي گفت: «اظهار نظر کارشناسي حق مسلم کارشناسان مربوطه است. اينکه هر سازماني خط و مشي مشخصي در ارائه سياست‌هاي خود دارد بر هيچ کس پوشيده نيست و قطعا تک تک افراد يک سازمان از سياست هاي کلي آن خبر ندارند. در اين ميان بهتر است که يک نفر به عنوان سخنگوي سازمان با رسانه ها گفتگو کند. البته بايد گفت که چنين گفتگويي در فضايي خوش بينانه و مورد اعتماد اتفاق مي‌افتد.»

وي در ادامه گفت: «اما به طور کلي در هر سازماني بهتر است که سخنگوي سازمان درباره سياست هاي کلي آن سازمان سخن بگويد و صحبت درباره مسائل کارشناسي سازمان به کارشناسان سپرده شود. زيرا سخنگوي سازمان نمي تواند از مسائل جزئي مربوط به يک کار کارشناسي مطلع باشد.»

فرقاني درباره اهميت گفتگوي کارشناسان با رسانه ها گفت: «ممنوع المصاحبه کردن کارشناسان يک عمل "ضد رسانه‌اي" است. در اين ميان نه تنها حقوق رسانه‌ها که حق آزادي بيان که متعلق به يک کارشناس است نيز ديده نشده است.»

به گفته وي رسانه‌ها مايلند با منابع خود به طور اختصاصي گفتگو کنند و مخالفت با اين موضوع نقض کامل حق آزادي بيان است.

بهانه تازه!

اما در تازه‌ترين بهانه‏ از سوي پژوهشگاه سازمان ميراث فرهنگي، هدف از ممنوع شدن مصاحبه باستان شناسان با رسانه ها، حفاظ امنيت شغلي باستان شناسان عنوان شد.

داستان از اينجا آغاز مي‌شود که يك باستان‏شناس حين کاوش به يک گور هخامنشي بر مي‏خورد، اما با اين فکر که محوطه در حصار يک مجموعه جهاني است، گور را رها کرده و ادامه کاوش را به روز ديگري موکول مي‏کند. گويا يکي از کارگرها از فرصت شبانه استفاده مي‏کند و خود را به آن گور مي‏رساند و در نهايت موفق به برداشتن يک کاسه هخامنشي مي‏شود. فرداي آن روز خبر اين سرقت توسط خود باستان‌شناس به يکي از رسانه ها داده شده و انتشار اين خبر باعث مي‏شود حراست سازمان ميراث فرهنگي از آن باستان‏شناس بازخواست كند. خلاصه آن که باستان‏شناس راهي زندان و رئيس پژوهشکده باستان‏شناسي هم مجبور مي‏شود چندبار در دادگاه براي دفاع از باستان‏شناس حاضر شود. سرانجام هم گفته شد که شي گمشده پيدا شده است و باستان‏شناس زنداني هم آزاد شد.

"مهدي موسوي کوهپر"، سرپرست پژوهشگاه سازمان ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري با اشاره به اين اتفاقات به خبرنگار CHN گفته است که چنين اخباري باعث تزلزل وضعيت شغلي باستان‏شناسان مي‏شود و به همين علت آن‏ها بهتر است اخبارشان را از طريق کانال روابط عمومي ارسال کنند.

در مورد اين موضوع بايد گفت که چنين اتفاقاتي در باستان شناسي آنقدر نادر بوده که طي 10 سال گذشته اين نخستين باري است رخ داده است. از طرفي اين موضوع هيچ ارتباطي با ديگر باستان‏شناساني ندارد که در مناطق بياباني كشور زحمت مي‏کشند و حق دارند اخبارشان به شکل شايسته‏اي و از زبان خودشان در رسانه‏ها منتشر شود.

ممنوع کردن مصاحبه با باستان شناسان به معناي آن است که سازمان ميراث فرهنگي قصد مخفي کردن اتفاقاتي دارد که بهتر است رسانه‌ها و مردم از آن بي خبر بمانند. از طرف ديگر واکنش روابط عمومي سازمان ميراث فرهنگي و کاناليزه کردن اخبار باعث مي شود که ميان رسانه و روابط عمومي نيز خلاء هاي بيشتري به وجود آيد.

اما چنين عملکردي از سوي سازمان ميراث فرهنگي طي 4 سال گذشته بارها رخ داده و هر بار با شکست مواجه شده است.

اقدام سازمان ميراث فرهنگي نشانه فقدان اعتماد به نفس در مديران آن است

"حميدرضا حسيني"، روزنامه نگار با سابقه حوزه ميراث فرهنگي درباره ممنوع‌المصاحبه شدن باستان شناسان با اصحاب رسانه به CHN گفت: «اين اقدام حرکتي کاملا شکست خورده است. زيرا تعداد محوطه‌هاي باستاني کشور به چند 10 هزار تپه و محوطه باستاني مي‌رسد و وضعيت اکثر آن‌ها وخيم است. برخي از اين محوطه‌ها طي 3 سال گذشته دچار آسيب شدند که تعداد آن‌ها کم نيست و خبرنگاران مي‌توانند بر اساس مشاهدات عيني خود به طور مستقل و حتي بدون صحبت با باستان شناسان گزارش ها و اخبار خود را تهيه کنند.»

وي درباره عملکرد سازمان نسبت به ممنوع المصاحبه کردن کارشناسان خود گفت: «من چنين عملکردي را ناشي از فقدان اعتماد به نفس در مديران سازمان ميراث فرهنگي مي دانم. اگر آن‌ها نسبت به عملکرد خود اطمينان داشتند، از اطلاع رساني و انتقاد رسانه ها و جامعه نگران نمي‌شدند.»

نشريات، بولتن سازمان ميراث فرهنگي نيستند

کاناليزه کردن اخبار مربوط به ميراث فرهنگي يعني فيلتر شدن تمامي اخباري که در اين حوزه پر مخاطره رخ مي‌دهد. روابط عمومي بهترين عامل اين فيلتر گذاري خواهد بود و اين موضوع از ديد رسانه ها پنهان نيست.

"مريم خورسند"، روزنامه نگار و دبير اجتماعي روزنامه اعتماد در اين‏باره به CHN گفت: « هر نهاد مديريتي در سازمان ميراث فرهنگي با انتقال اخبار به سمت روابط عمومي تصور مي‌کند که نشريات، بولتن سازمان ميراث فرهنگي هستند. آن‌ها مي‌خواهند براي ما تعيين تکليف کنند که چه مطالبي را منتشر کنيم و چه کسي در چه شاخصه‌هايي مي‌تواند صحبت کند.»

وي افزود: «رئيس سازمان ميراث فرهنگي همواره به رسانه‌ها قول آزادي بيان داده و ممنوع المصاحبه شدن باستان شناسان و کارشناسان به معناي آن است که وي در مواجه با رسانه ها اعلام شکست کرده است.»

به گفته خورسند اين اقدام سازمان ميراث فرهنگي بي دليل نيست و احتمالا بايد رابطه‌اي با مسئله انتخابات رياست جمهوري و کتمان برخي کاستي هاي سازمان داشته باشد.

پيش از اين بارها سازمان ميراث فرهنگي سعي در ممنوع المصاحبه کردن کارشناسان خود داشته است "مونا قاسميان"، خبرنگار حوزه ميراث فرهنگي و محيط زيست روزنامه اعتماد نيز در اين باره به CHN گفت: «ممنوع المصاحبه شدن باستان شناسان اتفاق جديدي نيست و پيش از اين هم بارها سازمان ميراث فرهنگي با کارشناساني که درباره مسائل سازمان صحبت کرده‌اند به طرق مختلف، از اخراج گرفته تا نامه‌نگاري و اخطار برخورد کرده است.»

قاسميان با تاکيد بر اين نکته که چنين عملکردي راه به جايي نمي‌برد ، گفت: «خبرنگاران ارتباط خود را با باستان شناسان و کارشناسان حفظ مي‌کنند و آن ها نيز اخبار را به گوش ما مي‌رسانند. چنين عملکردي از سوي مديريت سازماني نه تنها نتايج مثبي به همراه ندارد که نتايج منفي آن به مراتب بيشتر دامان سازمان را مي گيرد.»

عملكرد سازمان،اخبار ميراث فرهنگي را به سمت رويدادهاي تلخ مي‌برد

همچنين "مهدي نورعليشاهي"، روزنامه‌نگار حوزه ميراث فرهنگي و گردشگري روزنامه جام جم نيز درباره محدود کردن خبرنگاران حوزه ميراث فرهنگي در اطلاع رساني گفت: «سال‌هاست برخي خبرنگاران در حوزه ميراث فرهنگي فعاليت مي‌کنند و حتي امروز به خوبي قادر به تحليل وقايع مربوط به اين حوزه هستند. سازمان ميراث فرهنگي نمي‌تواند اين خبرنگاران را هم رديف خبرنگاران ديگري که چون برخي حوادث ميراث فرهنگي مخاطره آميز بوده وارد اين حوزه شدند، قرار دهد. در واقع برخي خبرنگاران حوزه ميراث فرهنگي ادبيات رسانه‌اي ميراث فرهنگي را به وجود آوردند.»

سازمان ميراث فرهنگي با کاناليزه و فيلتر کردن اخبار مربوط به ميراث فرهنگي، فاتحه اخبار اين حوزه را مي‌خواند. زيرا خبرنگاران و کارشناسان ميراث فرهنگي امروز به سطحي از ارتباط رسيده اند که ديگر سازمان قادر به کنترل آن نخواهد بود و هر روز خبرهاي زيادي از اتفاقات ريزي که در سازمان مي افتد به گوش روزنامه نگاران مي‌رسد.