|
|
زیان های افزایش رطوبت
بر آرامگاه کورش و دیگر بناهای سنگی باستانی
از: مهندس رضا شیخ الاسلام
|
اکنون که با دعوت سازمان ميراث فرهنگی از کارشناسان ايتاليايي برای مرمت دوباره پاسارگاد، درستی دیدگاه کارشناسان و سازمان های غیردولتی درباره اشکالات موجود در مرمت آرامگاه کورش اثبات می شود، به نظر می رسد که بايد نگاهی تازه داشته باشیم به مسايل ديگری همچون تاثیر رطوبت بر آرامگاه کورش که هنوز و همچنان مورد اختلاف نظر است. برخی از کارشناسان معتقدند که رطوبت ناشی از سد سيوند اثرات زيانباری بر آرامگاه کوروش و ديگر بناهای سنگی باستانی دارد و برخی از افراد، هماهنگ با مسئولين سازمان ميراث فرهنگی با نوشتن مطالبی آن را رد می کنند. از جمله مقالاتی که در مخالفت با نظر کارشناسان مستقل منتشر شده مطلبی است زیر نام: « فواید افزایش رطوبت بر آرامگاه کورش و دیگر بناهای سنگی باستانی» که مورد اعتراض برخی از کارشناسان و مرمت کارها قرار گرفت. به تازگی درباره اين مقاله و اصولا نگاه هايي اين چنين به اثر رطوبت بر آرامگاه کورش، يادداشتی به دستمان رسيده از آقای مهندس رضا شيخ الاسلام، کارشناس ارشد مرمت آثار تاريخی و فرهنگی. از آنجا که ايشان مدت هاست به عنوان یکی از مرمتگران آثار تاریخی کشور، به طور تخصصی به مرمت سنگ‌های آهکی می پردازد و در محوطههای باستانی پاسارگاد و تخت جمشید مشغول فعالیت بوده است، به نظر می رسد که انتشار نظر ايشان می تواند روشنگر بسياری از حقایق باشد سايت کميته نجات پاسارگاد |
نویسنده مقاله ای با عنوان « فواید افزایش رطوبت بر آرامگاه کورش و دیگر بناهای سنگی باستانی» در قسمتی از مقاله اش زیر عنوان " دامنه تغييرات دمای محيط" آورده است : « چنانچه اثر سنگی دارای بلورهای ناهمگرا باشد، موجب می شود تا ضریب انبساط خطیِ طولی و عرضی آن متفاوت باشد و روند تخریب را سرعت بخشد.»
پاسخ 1: نويسنده بر اساس كدام تحقيقات بلورهاي ناهمگراي را به سنگ آرامگاه كوروش نسبت داده است؟
وی همچنین در ادامه نوشته است: " ضریب انبساط خطی سنگ آهک بین 25 تا 55 در میلیون است ( دکتر عبدالکریم قریب، شناخت سنگها، 1372، ص 295) "
پاسخ 2: اين در حالی است كه ضريب انبساط طولي سنگهاي آرامگاه كوروش/c ° 5- 10×7/1 است. (متالورژي رازي، 1387)
نویسنده در ادامه مدعی شده: « هر اندازه که از رطوبت هوا کاسته شود، موجب فعال‌شدن بیشتر شرایط آب و هوایی خشک و بیابانی، افزایش دامنه تغییرات دمای روزانه و سالانه و در نتیجه تخریب بیشتر سازه سنگی خواهد شد. عکس این روند نیز صادق است و افزایش رطوبت در منطقه، موجب کاهش دامنه تغییرات دما و پایداری بیشتر سازه‌های سنگی خواهد شد.»
پاسخ3: اگر كاهش دما تا جايي ادامه پيدا كند كه به نقطه شبنم برسد، آب روي سطح سنگ تشكيل شده و وارد فضاي سنگ مي‌شود و در صورت پايين آمدن دما، آب يخ خواهد زد كه با ايجاد فشار، باعث ايجاد تخريب در آثار سنگي خواهد شد.
وی در بخش در بخش دیگری از نوشته اش زیر عنوان « بارش باران‌های رگباری و برف» آورده است: « بارش باران‌های رگباری و برف می‌تواند دمای سطح سنگ را به ناگهان پایین آورده و موجب انقباض سریع و ترک‌خوردگی آن شود. نفوذ آب به درون ترک‌های پیشین، حفره‌ای را تشکیل می‌دهد که به مرور و با فرسایش بیشتر، به راه‌آبه‌ای بزرگ تبدیل می‌شود.نمونه‌هایی کوچک از این رخداد در بنای آرامگاه کورش و نمونه‌ای بزرگ‌تر در سنگ‌نگاره داریوش بزرگ در بیستون دیده شده است.»
پاسخ 4 : با توجه به كدام مدارک به صراحت آورده شده كه اين رخداد در بنای آرامگاه کورش و نمونه‌ای بزرگ‌تر در سنگ‌نگاره داریوش بزرگ در بیستون دیده شده است؟
نویسنده مقاله، در ادامه زیر عنوان" رشد گیاهان بر بدنه سنگها" نوشته است: « رویش گیاهان و فرو رفتن ریشه‌های آن در درز سنگها، می‌تواند فشار فراوانی بر جوانب ترک‌خوردگی‌ها وارد سازد. این فشارها، حتی پس از خشکیدن گیاه نیز برجا می‌ماند و ریشه خشکیده آن با جذب آب ناشی از باران و تورم خود، تخریب سنگ را سرعت می‌بخشد. ریشه گیاهان، علاوه بر تأثیر مکانیکی، بر اثر ترشح ...»
پاسخ 5 : این جمله تناقض دارد. بالا رفتن رطوبت هوا باعث افزايش رشد عوامل بيولوژيكي و ميكروارگانيسمها مي‌شود كه به نوبه خود مي‌تواند باعث تخريب بيشتر آثار تاريخي آن محيط گردد.
وی همچنین در بخش دیگر مقاله با عنوان "باران‌های اسیدی ناشی از سوخت‌های فسیلی" آورده است: « سنگ‌های آهکی در برابر دود ناشی از احتراق سوخت‌های فسیلی کارخانجات و خودروها به شدت عاجز هستند. منوکسید کربن پراکنده در جو می‌تواند پس از آمیختن با باران و تشکیل باران اسیدی، سبب فرسودگی سطح بیرونی سنگها شود. در اینجا چنانچه سطح سنگ به دلیل وجود نگاره یا کتیبه اهمیت فراوانی داشته باشد، چنین رویدادی می‌تواند به سرعت موجب تخریب اثر شود. واقعه‌ای که در بیستون به سبب وجود کارخانه قند و مجاورت با جاده اصلی کرمانشاه اتفاق افتاد و موجب تخریب وسیع کتیبه بیستون و ناخوانا شدن بسیاری از بخش‌های آن شد. این واقعه ممکن است بر اثر گازهای گوگرد و اسید سولفوریک متصاعد شده از کارخانه پتروشیمی مرودشت برای تخت جمشید و نقش رستم تکرار شود.»
پاسخ 6 : ذرات آيروسل، سولفات، كلرور و كربنات معلق در هوا پس از جذب رطوبت توليد اسيد نموده و پس از برخورد با آثار سنگي (سنگ آهك) موجب خوردگي آن مي‌شود. مثلاً گاز دي‌اكسيد گوگرد پس از جذب رطوبت توليد اسيد سولفوريك مي‌كند.
SO2 +H2O→H2SO4
كه پس از تماس اسيد تشكيل شده با سنگ آهك باعث خوردگي سطح آن خواهد شد.
ولي در حالتي كه هواي يك منطقه بر اثر احتراق سوختهاي كارخانجات و خودروها آلوده بوده و رطوبت نيز بالا باشد، اين نوع فرايندهاي خوردگي شيميايي تسريع خواهد شد. حال در محيطهاي خشك به علت كمتر بودن رطوبت اين نوع تخريب شيميايي كمتر خواهد بود.
او در قسمت" نتيجه‌گيري" آورده است: « از آنجا که سنگ‌های آهکی یا کربنات کلسیم در آب نامحلول هستند (جین ماری تیتونیکو، راهنمای آزمایشگاهی برای حفاظت‌گران بنا، ترجمه منیژه هادیان دهکردی، 1385، ص 139) و اصولاً خود در زیر دریا بوجود آمده‌اند، رطوبت هوا ... و در نتیجه پایداری بیشتر بنا می‌شود.»
پاسخ 7 : اين مطلب صحيح نيست. آب باران كه بيش از 2درصد گازكربنيك دارد قابليت حل كردن سنگهاي آهك را دارد و كربنات كلسيم را به بي كربنات محلول تبديل مي‌كند.
CaCo3 +H2O+CO2→Ca (HCo3)
به طور كلي مي‌توان گفت ميليونها سال پيش، در دوره‌هاي مختلف زمينشناسي، سنگهاي آهكي شكل گرفته و امروزه سنگهاي آهكي موجود در سطح زمين با محيط فعلي خود تقريباً به شرايط تعادل رسيده‌اند هر چند كه فرسايش تدريجي آثار سنگي در شرايط روباز امري طبيعي است ولي با تغييرات شديد محيطي نظير افزايش و كاهش رطوبت، افزايش و كاهش دما و ... آثار سنگي حالت تعادل خود را از دست داده و روند فرسايش سرعت بخشيده خواهد شد.
در پایان توصيه جدی من به نویسنده مقاله « فواید افزایش رطوبت بر آرامگاه کورش و دیگر بناهای سنگی باستانی» این که: شايسته است اظهار نظر در هر زمينه، توسط متخصصين آن امر انجام گيرد. بيان موارد آسيبشناسي، حفاظت و مرمت آثار تاريخي مقوله‌اي است كه مي‌بايست توسط كارشناسان و متخصصين مرمت پس از بررسي‌هاي دقيق صورت پذيرد نه توسط تاريخ‌شناس، باستان شناس و ....
کميته بين المللی نجات پاسارگاد
