ريزش تدريجي در آبگير هزار و هفتصدساله شوشتر

International Committee to Save

the Archeological Sites of Pasargad

پيوند به صفحه اصلی

ريزش تدريجي در آبگير هزار و هفتصدساله شوشتر

لاله هفشجاني، كارشناس مرمت معماري: متاسفانه بي توجهي سازمان ميراث فرهنگي منجر به شکل گيري پيامد جبران ناپذير ريزش هاي نقاط مختلف سقف تونل شده است.

مسئولان محلي در حالي خود را براي برگزاري جشن ثبت جهاني مجموعه سازه هاي آبي تاريخي شوشتر آماده مي کنند که مرمت تونل آبگير و تاريخي بليتي که در دل اين محوطه باستاني قرار دارد ، پس از کش و قوس هاي فراوان مراحل ابتدايي کار را سپري مي کند.

از ابتداي سال هشتاد و سه تاکنون ريزش سقف اين تونل همواره براي مردم ساکن در هسته مرکزي شهر شوشتر يک تهديد محسوب شده اين درحالي است که برخي مقاومت ها ازسوي مالکان پلاک هاي واقع در بالاي تونل و اصرار بر عدم تخليه به بروز تنش هايي منجر شده است. کليد رهايي از اين تنش ها البته در دست مسئولان پايگاه ميراث فرهنگي شوشتر است که هنوز با بسياري از مالکان پلاک هاي بالاي اين تونل به توافق نرسيده اند.

قدمت اين تونل که به ثبت آثار ملي کشور نيز رسيده است به حدود هزار و هفتصدسال پيش يعني دوره ساسانيان بر مي گردد. نقش اين تونل تاريخي ، کنترل آب ، مهار سيلاب و نيز دبي هاي طغيان رودخانه گرگر است. در واقع آب بالادست پل بند گرگر از طريق تونل بليتي به پائين دست منتقل مي شود. اين تونل که به صورت دستکند حفر شده است ، داراي طولي حدود يک کيلومتر و ارتفاعي بين هفت تا ده متر است.

همچنين درون اين تونل ، شانزده شفت تهويه که به آن «سي سرا» مي گويند ، به منظور جلوگيري از افزايش رطوبت و چرخش مناسب هوا در تونل تعبيه شده است.برخي از اين شفت ها به درون زيرزمين يا حياط برخي خانه هاي ساخته شده بر روي تونل باز مي شوند که در صورت ريزش سقف تونل ، تخريب اين خانه ها را در پي خواهد داشت.

طي سال هاي اخير ريزش هاي تدريجي منجر به کاهش ضخامت سقف اين تونل شد تا جايي كه مديرعامل وقت سازمان آب و برق خوزستان طي نامه اي به استانداري ضمن اشاره به اين موضوع در خصوص بروز فاجعه انساني ، اجتماعي و حتي سياسي بر اثر ريزش اين تونل در مركز شهر شوشترهشدار داد.

در قسمتي از اين نامه كه در دي ماه سال هشتاد و شش به استانداري خوزستان ارسال شده بر بازسازي اين تونل به دليل فرسايش زياد ديواره و سقف تونل تاكيد شده است.

مديرعامل وقت سازمان آب و برق در آن نامه به كمبود اعتبارات لازم براي تكميل عمليات بازسازي تونل نيز اشاره كرد و از مقامات استانداري خواست كه نسبت به جا به جايي كامل منازل مسكوني و مدرسه دخترانه به مناطق امن و نيز تخليه كامل سكنه در محدوده بحراني تونل اقدام كنند.

مسئولان استان در بهمن ماه همان سال جلسه اي اضطراري تشكيل دادند و طي آن مشخص شد که سازمان ميراث فرهنگي نسبت به تملک منازل مسکوني و تجاري واقع درمحدوده بحراني تونل در اسرع وقت اقدام کند. همچنين مصوب شد كه بررسي و شناسايي محل نصب پل شناور با هدف كاهش بارترافيكي ميدان پانزده خرداد واقع در محل بحراني تونل با همكاري شهرداري شوشتر ، سازمان آب و برق و ميراث فرهنگي ظرف مدت يك هفته انجام شود.

انجام مطالعات موقت و دائمي و نيز عمليات اجرايي طرح علاج بخشي توسط سازمان آب و برق خوزستان، تخليه مدرسه دخترانه واقع بر روي تونل و نيز اطلاع رساني و هشدارهاي لازم به ساکنين توسط شهرداري شوشتر از ديگر مصوبات اين جلسه بود.اما با وجود همه اين تاكيدات و پس از گذشت يك سال هيچ يك از مصوبات آن جلسه اجرايي و عملياتي نشد.

مديرعامل وقت سازمان آب و برق در مرداد سال هشتاد و هفت و همزمان با ريزش مجدد بخشي از تونل در محدوده ميدان پانزده خرداد شوشتر، با ارسال نامه اي به استاندار،اين موضوع را مطرح كرده و مسئوليت تمام عواقب و خسارت هاي پيش آمده را متوجه مسئولان محلي شوشتر و نيز ميراث فرهنگي خوزستان دانست.

طرح علاج بخشي و پايدار سازي اضطراري تونل گرچه توسط استاندار تاييد شده بود اما تاييد ميراث فرهنگي استان را نيز نياز داشت اما اعضاي هيات راهبردي پايگاه ميراث فرهنگي شوشتر بي توجه به وضعيت بحراني تونل، طرح پيشنهادي سازمان آب و برق خوزستان را به دليل تكميل مطالعات تاريخي موجود در تونل و يا درخواست ارائه چند طرح ديگر براي بررسي بيشتر را رد كردند.

جداي از مسئله پذيرش طرح توسط ميراث فرهنگي، عدم تخليه ساکنين بالاي تونل نيز موضوع تهديد کننده اي است.لاله هفشجاني، كارشناس مرمت معماري گفت: متاسفانه بي توجهي سازمان ميراث فرهنگي در تعيين حريم اثر ، تهيه طرح تملک اراضي مستقر در حريم اين بنا و نيز عدم ارائه ضوابط توسعه و ساخت و ساز بومي اطراف آن منجر به شکل گيري پيامد جبران ناپذير ريزش هاي نقاط مختلف سقف تونل شده است.

هفشجاني اين ريزش ها را ناشي از تحميل بارهاي ثقلي حاصل از ساخت و سازهاي غير اصولي مسکوني و تجاري بر روي تونل دانست و گفت: عبور انواع وسايط نقليه سبک وسنگين از روي اين اثر تاريخي نيز منجر به بروز ارتعاشات آسيب رساننده بر بدنه بنا شده است.

وي ادامه داد: در کنار اين دو عامل بايد به مهمترين مسئله يعني خطرات جاني ناشي از ريزش هاي ناگهاني سقف تونل ، براي ساکنين ، عابرين و نيروهاي انساني مستقر در کارگاه اشاره كرد.

وي به مدرسه دخترانه اي واقع در حريم تونل بليتي نيز اشاره كرد و افزود: گرچه اين مدرسه به لحاظ خطرات جاني و اعمال بار اضافي بر تونل در ابتدا تخليه شد اما متاسفانه مجدداً به آن کاربري جديدي تحت عنوان مرکز آموزش نيروي انساني داده شده است.

اين كارشناس مرمت ، گمانه هاي غيركارشناسانه اي كه ميراث فرهنگي در زير پل گرگر منتهي به مجموعه آبشارهاي شوشتر زده است را سبب تشديد تاثير عوامل جوي در مواقع سيلاب بر روي تونل بليتي و پل بند گرگر دانست و اظهار داشت: به علت عدم انتخاب ابعاد و مکان مناسب گمانه ها ، برخي نقاط پايه هاي پل ريزش پيدا كرده و باعث مسدود شدن مسير آبي که از پل بند عبور مي کرده، شده است.در هر صورت با وجود فراز و نشيب هاي زياد و نيز تعلل بيش از حد ميراث فرهنگي خوزستان، طرح علاج بخشي فوري تونل تاريخي بليتي در مهر ماه سال جاري به سازمان آب و برق ابلاغ شد و اين طرح هم اکنون در مرحله تجهيز کارگاه قرار داشته تا به مرمت و تثبيت سقف اين تونل در محدوده بحرانی صد و هفتاد تا دويست و نود متري بپردازد.

سيد مهران علم الهدايي مجري طرح علاج بخشي ، مرمت و استحكام بخشي تونل بليتي نيزدر اين خصوص گفت: با پيگيري هايي که از طريق استانداري خوزستان و مسئولان محلي شوشتر صورت گرفت ، باعث شد که عطارزاده ، معاون وزير نيرو دستور اجراي پروژه بر مبناي ترک تشريفات بدهد.براساس بررسي هاي به عمل آمده، اقدام به انتخاب پيمانکار کرده که براي عقد قرارداد با آن لازم بود مجوز هيات سه نفره اي که شامل وزير نيرو ، وزير اقتصاد و دارايي و نيز معاون برنامه ريزي و نظارت راهبردي رئيس جمهور بود ، اخذ شود . به هرحال درتاريخ سی و يکم شهريورماه سال جاري ، اين تاييديه به سازمان آب و برق و از سازمان نيز به پيمانکار ابلاغ شد. وي افزود:هم اکنون پيمانکار درمحل حاضر است و طرح در مرحله تجهيز کارگاه قرار دارد که عمليات اجرايي آن طبق برنامه ريزي زمان بندي شده شروع مي شود.