|
|
تخريب ها از بحران گذشته است
ايران بر پيشانی فهرست رکورد داران فرسايش خاک نشسته است
دکتر برهان رياضی، پژوهشگر محييط زيست:
هيچ برنامه اصولی برای حفاظت اکوسيستم های طبيعی کشور وجود ندارد
وضعيت محيط زيست از آستانه بحران گذشته است. اين ماحصل گفته‌هاي كارشناساني است كه به مناسبت روز جهاني زمين با آنها به گفت‌وگو نشسته‌ايم.
اين كارشناسان مي‌گويند كه درحال حاضر هيچ گونه سياست مدوني براي آمايش سرزمين كه اصولي، همه جانبه و ملي باشد وجود ندارد. در نبود همين سياست است كه دامنه تخريب‌ها روز به روز گسترده‌تر مي‌شود تا آنجا كه نام كشور ما به‌عنوان يكي از كشورهايي كه ركورددار فرسايش خاك است بر پيشاني فهرستي ثبت مي‌شود كه فائو به همين منظور منتشر كرده است؛ هشداري كه همچنان ناديده گرفته مي‌شود.
دكتر برهان رياضي، پژوهشگر محيط زيست، ضمن ابراز تأسف از وضعيت موجود محيط زيست به همشهري گفت: حقيقت اين است كه دركشور ما نه تنها اقدامي در راستاي حفاظت اصولي از زمين صورت نمي‌گيرد بلكه آنچه امروز شاهديم روندي است كه به تخريب زمين دامن مي‌زند و اين ناشي از آن است كه هيچ برنامه اصولي براي حفاظت اكوسيستم‌هاي طبيعي كشور وجود ندارد. براي نمونه ابعاد تخريب ناشي از چراي دام از حد گذشته است. در جنگل‌هاي ما هر نهالي كه سر بر مي‌آورد قرباني چرا مي‌شود، اين در حالي است كه يكي از شاخص‌هاي مهم جنگل زادآوري است.
براين اساس حتي به فرض محال اگر از قطع درختان و تخريب جنگل جلوگيري شود سرانجام روزي عمر درختان دير زيست به پايان خواهد رسيد و ديگر اثري از جنگل باقي نخواهد ماند. گونه‌هاي مهاجم هم به‌دليل آنكه فاقد ارزش اكولوژيكي هستند نمي‌توانند جايگزين اين درختان شوند.
اين مدرس دانشگاه از چراي دام در اراضي شيبدار به‌عنوان عاملي عمده در فرسايش خاك ياد كرد و افزود: چراي دام در اين اراضي به وضعيت بحراني فرسايش خاك در كشور دامن زده به‌طوري كه امروز از اين نظر در جهان ركورد دارهستيم، دليل اين مدعا آمارهايي است كه فائو منتشر كرده است.
با اين همه، هنوز ما اين هشدارها را جدي نمي‌گيريم و نتيجه اين بي‌توجهي آن مي‌شود كه در آينده نزديك فرسايش خاك به درجه‌اي خواهد رسيد كه ديگر راهكاري براي جبران آن وجود نخواهد داشت. در واقع ما داريم در حق نسل آينده خيانت مي‌كنيم.
وي سياست‌هاي نادرست بخش كشاورزي را ازديگر عوامل تخريب سرزمين عنوان كرد و گفت: به جاي آنكه با راهكارهاي تجربه شده جهاني، ميزان بازدهي محصول در سطح را افزايش دهيم براساس يك سياست اشتباه به افزايش سطح كشت در ديمزارهاي كم‌بازده تكيه مي‌كنيم.
حال آنكه اين عرصه‌ها اراضي شيبداري است كه كشاورزان ناگزير در جهت شيب آنها را شخم مي‌زنند كه نتيجه آن تسهيل در فرسايش خاك است. به همين دليل با هر بارشي بخش عمده‌اي از خاك اين عرصه‌ها با روان‌آب‌ها از دست مي‌رود.
اين در حالي است كه 90درصد از اين اراضي هيچ سنخيتي با كشاورزي ندارد و اغلب اين زمين‌ها نيازمند آيش است. رياضي اظهار داشت: سازمان حفاظت محيط زيست و سازمان جنگل‌ها و مراتع كشور هم كه حفاظت از زمين را برعهده دارند متأسفانه هيچ اقدامي براي پيشگيري از اين تخريب‌ها انجام نمي‌دهند و تنها به اقدامات مقطعي و بسيار كوچك مقياس بسنده مي‌كنند. براي نمونه سازمان جنگل‌ها با آبخيزداري آن هم در مقياس خرد تلاش مي‌كند مانع فرسايش خاك شود كه اين اقدامات در مقايسه با دامنه تخريب‌ها چندان كارساز نيست.
تخريب‌ها، دامنگير دريا هم شده
دكتر محمدرضا فاطمي، مدير گروه بيولوژي دريا، واحد علوم و تحقيقات مركز دانشگاه آزاد اسلامي با اشاره به اينكه دريا هم بخشي از سياره زمين است با نگاه تخصصي خود مسئله را ارزيابي مي‌كند.
اين عضو هيأت علمي اظهار داشت: با وجود برنامه‌هاي متعددي كه براي حفاظت زمين و دريا وجود دارد اما اين برنامه‌ها جنبه صوري و تشريفاتي دارد، از همين روست كه هر روز تخريب‌ها بيشتر مي‌شود تا آنجا كه در آينده بسيار نزديك اثري از منابع ساحلي وجود نخواهد داشت.
چنان‌كه رودخانه‌هايي كه به خزر راه مي‌يافت قرباني تخريب‌ها و دخالت‌هاي غيرمسئولانه شده و كمتر نشاني از آنها مانده است؛ رودخانه‌هايي كه بستر تخم‌ريزي ماهيان خزري بود. در نتيجه همين اقدامات نادرست است كه نسل آبزيان خزر در آستانه انقراض قرار گرفته است.
اين مدرس محيط زيست، وضعيت آب‌هاي جنوب كشور را بدتر از شمال توصيف كرد و گفت: در جنوب تجاوز به عرصه‌هاي آبي و تخريب دريا بيداد مي‌كند. نمونه بارز اين تخريب‌ها صدور مجوز اكتشاف و بهره‌برداري از منابع نفت و گاز در پارك ملي نايبند است كه پيش از هر چيز نشان‌دهنده بي‌توجهي مسئولان محيط زيست است؛ يعني مرجعي كه خود بايد حافظ محيط‌زيست باشد مجوز تخريب صادر مي‌كند.
فاطمي با تاكيد براينكه ناديده انگاشتن ارزيابي زيست محيطي يكي از عواملي اصلي تخريب‌هاست، يادآور شد: در حالي كه امروزه در سراسر جهان هيچ طرح عمراني يا صنعتي بدون ارزيابي زيست محيطي اجرا نمي‌شود و حتي مكان‌يابي اين طرح‌ها منوط به ارزيابي زيست محيطي است، در كشور ما اغلب طرح‌هاي عمراني فاقد ارزيابي زيست‌محيطي است يا پس از آنكه مراحل اجرايي اين طرح‌ها آغاز شد طرح ارزيابي براي آن تهيه مي‌شود كه طبعا مشخص است تا چه اندازه اين ارزيابي‌ها كارآمد است!
اين منتقد محيط زيست ، انگشت اتهام خود را به سوي متوليان محيط زيست نشانه رفت و گفت: متأسفانه امروز شوراي‌عالي حفاظت محيط زيست به ابزاري براي تخريب طبيعت تبديل شده است. اين شورا كه 2سال تعطيل بود با از سرگيري فعاليت خود، به جاي حفاظت از عرصه‌هايي كه مسئوليت حفاظت آنها را برعهده دارد، مجوز تخريب اين عرصه‌ها را صادر مي‌كند.
نمونه اين
تخريب‌ها صدور مجوز در پارك ملي نايبند است كه به آن اشاره شد.
وي
ضمن
ابراز تأسف از وضعيت موجود محيط زيست عنوان كرد: در حالي كه ما در
كشورمان
هيچ اولويتي براي محيط‌زيست و منابع طبيعي قائل نيستيم جهانيان
محيط‌زيست را اولويت اول خود مي‌دانند.
راه دوري نرويم به كشورهاي عرب همجوارمان نگاه كنيم، اين كشورها در سال گذشته اقدامات بسيار كارسازي براي پاكسازي محيط و جلوگيري از تعدي به زيستگاه‌هاي حساس ساحلي انجام دادند و طي همين اقدامات ورود آلاينده‌ها و پساب‌ها را به آب‌هاي ساحلي به صفر رساندند.
پاك بودن طرح‌هايي كه اكنون در اين كشورها اجرا مي‌شود و مطابق بودن اين طرح‌ها با معيارهاي زيست محيطي در خور تحسين است. نمونه آن طرح نخيلات است. اين طرح گرچه انتقادهايي حين اجرا بر آن وارد بود- به‌خصوص آسيب‌هايي كه از اين طريق به مرجان‌ها وارد شد- اما اكنون در زمان بهره‌برداري تمامي معيارهاي زيست محيطي را رعايت مي‌كنند تا زياني به محيط‌زيست پيرامون آن وارد نشود.
عدم‌پايبندي به اخلاق زيستي
دكتر كمال‌الدين ناصري، استاديار دانشكده منابع طبيعي و محيط زيست دانشگاه فردوسي مشهد، از دريچه‌اي كاملا متفاوت به تخريب‌هاي محيط زيست نگاه مي‌كند. وي معتقد است سال‌ها پيش سهراب‌سپهري در اشعارش ضرورت حفظ محيط زيست را با مضاميني ظريف خاطر نشان كرده است، آنجا كه مي‌گويد: «يادمان باشد كاري نكنيم كه به قانون زمين بر بخورد.» يا در سروده‌اي ديگر به اهميت موجودات در چرخه زيستي اشاره مي‌كند «بدانيم اگر كرم نبود زندگي چيزي كم داشت.»
به گفته وي، اين موارد و موارد ديگري كه در مجموعه اشعار سپهري وجود دارد امروزه از مهم‌ترين مباحث اكولوژي است، تا جايي كه دانشمندان بزرگ اين علم و معتقدان به اكولوژي ژرفانگر به اين مقوله به چشم يك ايدئولوژي نگاه مي‌كنند؛ باوري كه به آن اخلاق زمين يا اخلاق زيستي اطلاق مي‌شود.
اين دانش آموخته علوم منابع طبيعي اضافه مي‌كند: جانمايه سخن اينكه اخلاق براي همه موجودات است نه انسان. اين در حالي است كه در نظام اخلاقي ما، اكنون گونه انسان محوريت دارد و ساير موجودات از حقوق چنداني برخوردار نيستند.
همين طرز نگاه است كه سبب شده ما بي‌توجه به حقوقي كه طبيعت دارد و بي‌توجه به آنكه طبيعت يك موجود زنده است به‌خودمان حق مي‌دهيم براي ساخت يك جاده تالابي را تخريب و زيستگاهي را نابود كنيم تا صرفا فاصله 2 روستا را به هم نزديك كنيم.
اين كار و موارد مشابه گرچه ممكن است توجيه اقتصادي هم داشته باشد اما بي‌هيچ شكي توجيه اخلاق زيستي ندارد. ناصري مي‌افزايد: آنچه امروز جامعه ما براي حفاظت محيط‌زيست و منابع طبيعي بدان نياز دارد تنها مجهز شدن به مباحث فني محيط زيست و دانش مرتبط با اين حوزه نيست بلكه بايد خودمان را به اخلاق زيستي نيز تجهيز كنيم. هرچه دامنه اخلاق در حوزه رفتار با طبيعت گسترش يابد از دامنه تخريب‌ها كاسته خواهد شد تا آنجا كه ديگر تخريبي وجود نخواهد داشت
از همشهری
فرستنده، احمد همکار کميته بين المللی نجات، تهران.
مطلب را به بالاترین بفرستید:
