آتشکدۀ ابراهیم و کعبۀ ابراهیم متعلق به ائا/انکی بوده اند

Save Pasargad Committee

سایت رسمی بنیاد میراث پاسارگاد

آتشکدۀ ابراهیم و کعبۀ ابراهیم متعلق به ائا/انکی بوده اند

مطابقت اَپام نپات (ایزد ناف آبها) با اِئا/انکی بابلی (ایزد آبهای ژرف و زمین و خرد)

اپام نپات اساطیر و باورهای هندوایرانی سوای داشتن رُل ایزد آبهای ژرف و ایزد زمین در نقش آفرینندۀ انسانها نیز مطابق ائا/انکی بابلی است. فرق بین اپام نپات با ائا/انکی در سمبل اسب آن است که جایگزین سمبلهای مار و ماهی و بز و سنگپشت ائا/انکی شده است. در ایران دریاچۀ ژرف فرَاسپَ (پُر اسب، شیز، تخت سلیمان) و معبد مکعبی شکل واقع در گودی آتشکدۀ ابراهیم (فرو-بغ فارس) منسوب به وی بوده است. جنبۀ خدایگانی خود ابراهیم (پدر امتهای فراوان)/ابرام (پدرعالی) و کعبه و چاه زمزم آن نیز مربوط به ائا/انکی (خدای مردم و زمین و آبهای ژرف) است.

آپام نپات یا اَپام نپات (آوانویسیapām napāt:) که به نام بُرز ایزد نیز خوانده شده‌است، از ایزدان کهن در اساطیر مردمان هندواروپایی از جمله مردمان آریایی است. آپام نبات در وداها به معنای خدای آب ها آمده و در اوستا با عنوان ایزد ناف آب‌ها از وی یاد شده‌است. او ایزد آب‌های زمینی٬ رودها٬ دریاچه‌ها٬ دریاها و چاه‌هاست. او آب‌ها را پخش می‌کند، نیرومند و بلند بالاست و دارندهٔ اسب تندرو است.

آپام نبات یکی از سه خدای بزرگی است که لقب اهوره داشته و این خود گویای مقام او است. در زامیاد یشت، اپام نبات چون ایزدی بلند بالا و دادرس دادخواهان یاد شده و به او صفت تیز اسب داده شده ‌است. این اسب بر آن است که به فرّه ای که به دریای فراخکرت گریخته، دست یابد. در بندهای 51 و 52 زامیاد یشت می‌خوانیم:

فر به دریای فراخکرت جَست، آنگاه اپم نپات تیز اسب بی‌درنگ آن را دریافت. اپم نبات تیز اسب آرزوی داشتن آن نمود: این فرّ دست نیافتنی را من خواهم گرفت، از ته دریای ژرف.

[پس] سرور بزرگوار، شهریار شیدور، اپم نبات تیز اسپ را می‌ستائیم، آن دلیر اجابت‌کنندهٔ استغاثه را. و آن کسی را که بشر را بیافرید، که بشر را ساخت و آن ایزد آب، اپام نپات را، که نیکو بشنود هر آن گاه که او را بستایند.

مطابقت هاجر و اسماعیل و ابراهیم با نین خورساگ و نینورتا (اشمون) و ائا/انکی

موضوع سنگ اندازی به سوی شیطان که در مناسک حج صورت می گیرد از این باور بابلی عاید می گردد که رقیب نینورتا (ایزد بنیادهای کامل) دیوی به نام اس شاکو یعنی "کسی که به بازو میزند" به شمار میرفته است. وی شبیه مار هفت سر ظاهر می گشته است. نام اس شاکو می توانست به معنی کسی باشد که باید به سویش سنگ پرتاب کرد. در اساطیر مربوط به نینورتا بر روی سنگهای قابل پرتاب صحرا تأکید شده و گفته میشود: نینورتا ایزد جنگ و کشتزارهای صحرایی و سنگلاخ بقایای دشمنانش را جمع آوری کرده و به حضور مادرش نین خورساگ (الهۀ سرزمینهای سنگی، حاجر، هاجر) تقدیم میکند. نینورتا (اسماعیل) سرنوشت سنگها را تعیین میکند که دشمنان سابق آساگ (به بازو زننده) بودند.

در رابطه با اسطورۀ قربانی شدن اسماعیل گفتنی است: نینورتا در عنوان اورساگ (جنگاور قهرمان) با نینازو (اشمون، اسماعیل) مشترک بوده است. از اینجا معلوم می گردد اسطورۀ هاجر، اسماعیل و ابراهیم در کعبه و چاه زمزم و قصد قربانی کردن اسماعیل مربوط نین خورساگ (الهۀ سرزمین های سنگی بیابانی) و ائا/انکی (آفریدگار انسان و ایزد آبهای ژرف) بوده است. طبق این باورهای اسطوره ای دینی ایزد ائا/انکی در رابطه با الواح تقدیر فرزند یا فرزند خواندۀ خویش نینورتا (اسماعیل، فرزند نین خورساگ/حاجر) را مغضوب ساخته و او را با لاکپشت شکنجه گر وی در چاهی انداخته بود که سر انجام به وساطت نین منا (الهۀ تاجدار، نین لیل، سارا) توسط ائا/انکی از این مخمصه آزاد می گردد.

مطابق باور دیگر بابلی ها و آشوریها، زندانی جهان زیرین مردوک/ آشّور (خندان= اسحاق) بوده که توسط انشر (خدای تمامی آسمانها) زندانی شده بود و در جشن آکیتو (نوروز) آزاد گشته است.

متقابلاً طبق روایات مسلمین: در بیابان آذوقه پایان یافت، تشنگی بر بچه (اسماعیل) چيرگی یافت و هاجر در پی پیدا کردن آبی که عطش فرزند را فرو نشاند، به هر سو دوان گشت و 7 بار، مسیر صفا تا مروه را پیمود و اصلاً نیافت.

بار پایان از اطراف اسماعیل صدایی شنید و از ترس آنکه حیوانی وحشی بچه را بدرد، سوی وی شتافت، ولی با نهایت خوشحالی متوجه شد که در زیر پای بچه آبی جاری است؛ چشمه ای که بعدها با اسم زمزم شناخته شد. در بعضی منابع، آن آب را، «چاه اسماعیل» هم خوانده اند.

خداوند به ابراهيم دستور داد تا كعبه را بنا كند و از اسماعيل يارى گيرد. به وسيله جبرئيل، سكينه كه باد نيكويى است يا ابرى كه سايه افكنده بود، محدوده بيت را مشخص كرد:« واِذ بَوَّأنا لاِبرهيمَ مَكانَ البَيتِ» (حجّ/ 22، 26) ابراهيم و اسماعيل به ساختن كعبه پرداختند.

اسماعيل سنگ مى آورد و ابراهيم بنا مى كرد. زمان بالا بردن پايه هاى خانه دست به دعا برداشته از خدا خواستند اين عمل را از آنان بپذيرد و آنان را تسليم خود سازد و از نسل آن ها امتى فرمانبردار خدا پديد آورد.

خانۀ کعبه نیز نظیر آتشکدۀ ابراهیم در مکان گود قرار گرفته است:

سمبلهای ائا/انکی خدای زمین و آبهای ژرف و دانش و حیله و آفریدگار انسان

چون ائا/انکی ایزد آبهای ژرف و خرد و حیله بوده یک سمبل وی ماهی (ماهی اوئانس، یونس) است که از دریا بیرون می آید و خواندن و نوشتن به مردم یاد میدهد، بعد به دریا بر می گردد. سمبل دیگرش مار بوده که آداپا (آدم) مخلوق وی را از داشتن فنا ناپذیری محروم می کند. سمبل دیگرش لاکپشت بزرگ دریایی است که نینورتا را شکنجه می کند. سمبل دیگرش بز ایزد دانشهای ممنوعه عزازیل (اِزا-زیل، خداوند بز مطرود) بوده است که گناه بشر بر وی خوانده شده و در صحرا رها می‌شده است. عقاب و بز-ماهی نیز از سمبلهای وی بوده اند. اساطیر و باورهای بابلی در تورات و اساطیر توراتی در قرآن انعکاس یافته است.

این بز-ماهی آویزان از درخت سمبل ائا/انکی از دورۀ سومری از ویرانۀ شهر اور پیدا شده و در موزۀ لندن است و با قوچ قربانی آویزان از درخت ابراهیم مقایسه شده است که به جای اسحاق قربانی گردید.

هاروت (زیبای در بند و محافظت شده) و ماروت (کشندۀ در بند و محافظت شده) مطابق تموز زیبا و مردوک (اَمّر/مَر-دَئوک: بسیار کشنده) می باشند چرا که در فرهنگ بابلی متأخر معتقد بوده اند که انشَر (خدای تمامی آسمانها) که با آشّور (خندان، ضحاک، اسحاق) مطابقت داده میشود، مردوک (اژی دهاک ماردوش، ماروت) را در زیر زمین بابل در بند نموده است که در جشن آکیتو (نوروز) آزاد گشته است. جشن آکیتو سوای مردوک به تموز (ایزد زیبای بهاری زیر زمینی، هاروت) اختصاص داشته است یعنی مسافران از جهان زیرین برگشته آکیتو (نوروز) همان ماروت (مردوک) و هاروت (تموز) بوده اند که در روایات ایرانی با امشاسپندان مرداد و خرداد و در سنتهای ایرانی با میر نوروزی و هاجی فیروز (مبارک منصور) جایگزین شده اند:

हार adj. hAra delightful , ऊत adj. Uta protected. उत adj. uta sewn

بعداً جزء اوتَ صرفاً به معنی دوخته و بسته شده آن گرفته شده و ایشان را فرشتگان به بند کشیدۀ آویزان در چاه بابل به شمار آورده اند. معنی دلپذیر و زیبای هاروت در اساطیر پای الهۀ زیبایی زهره را نیز در رابطه با وی و ماروت به میان کشیده است.