معنی هند وایرانی نام ابراهیم
از: جواد مفرد کهلان
پژوهشگر استوره های ایرانی
نظر به کلمۀ سنسکریتی آ- براهمه یعنی بسیار مقدس، احتمال زیاد دارد عناوین توراتی ابرام (پدر عالی) و ابراهیم (در معنی پدر امت های بسیار) را که بعداً به ایبال پی اِل دوم (به معنی سامی سازندۀ معبد قدیمی) پادشاه اشنوناکی عبریان عصر حمورابی (امُرافل تورات) داده اند با آ-براهمه هندوایرانیان مغشوش می شده اند و ابراهیم بت شکن روایات اسلامی چنانکه از برخی روایات عهد اسلامی بر می آید به صورت آ- براهمه لقبی بر سپیتاک سپیتمان حاکم بلخ (گائوماته بردیه، پسرخوانده و داماد کوروش بزرگ)، به قول داریوش "ویرانگر معابد بت پرستی" بوده است که بنا به هاروی کرافت و ارنست امیل هرتسفلد، در نزد هندوان ملقب به گوتمه بودا و در نزد ایرانیان ملقب به زرتشت سپیتمان گردیده است. در این رابطه نام های اساطیری زرتشتی و اسلامی نیای زرتشت و پدر ابراهیم یعنی فراهیم رُوان (در هیئت فرَ-هیمه-رُوان= پُر از هیمۀ روح و روان، چون در کتاب پهلوی دینکرد در اسطوره زایش مادر زرتشت دختر فراهیم رُوان گفته شده است آتشی بدون هیمه در خانۀ وی می سوخت و همه جا را روشن میکرد) و آزر (آذر) با هم مرتبط می نمایند. به نظر می رسد نام شاهزاده و صوفی اساطیری بلخی ابراهیم ادهم (بور) یادگار کهنی در این رابطه است که تاریخش به سهو به عهد اسلامی انتساب یافته است. در واقع کتسیاس معنی آ-براهمه (بسیار مقدس) را در لقب سپنتداته (مخلوق مقدس، دارای قانون مقدس) برای سپیتاک سپیتمان (گائوماته بردیه) حاکم دربیکان سمت بلخ و ناظر امور دره سند (هند) بیان نموده است:
ब्राह्म adj. brAhma sacred, ब्राह्म adj. brAhma divine, ब्राह्म adj. brAhma holy, ब्रह्म m. brahma priest, ब्रह्म n. brahma Supreme Spirit.
واژۀ بود bud (budha, butha) در زبانهای ژرمن علاوه بر معنی سنسکریتی آن یعنی آگهی (دانش) معنی پیغام را نیز می دهد. بر این اساس عناوین بودا (بودّها، buddha) و زرتشت (زرتوشترا، دارندۀ خبر خشنود کنندۀ زرین و مقدس) مفهوم واحد پیامبر و پیام آور دینی را می داده اند:
तुष्ट ppp. tuSTa pleased.
در این رابطه در سایت دینی راسخون در مقالۀ زرتشت و ابراهیم ظاهراَ از نویسنده ای با نام مستعار کاربر طلایی می خوانیم:
"اسدی توسی، لغت فرس: مغ: گبر آتش پرست باشد از ملت ابراهیم. وستا: تفسیر زند است و زند، صحف ابراهیم بود.
سرورودی، مجمع الفرس:
زردشت: در نسخه حسین وفایی مسطور است که این لفظ به روایتی نام حضرت ابراهیم است به زبان سریانی، این است که زردشت و زرادشت و زردهشت که هر سه یکیست و برزین امامان ملت ابراهیم اند.
جمال الدین انجو، فرهنگ جهانگیری:
زردشت بزرگ و زروان بزرگ و زرهون: این نام از اسماء مبارک حضرت ابراهیم خلیل است... و این اسماء پهلویست.
محمد حسین بن خلف تبریزی، برهان قاطع:
ابستا: تفسیر کتاب زند است و زند، کتاب ابراهیم زرتشت آتش پرست است در دین زردشتی و بعضی گویند نام صحف ابراهیم علیه السلام است و معرب آن ابستاق باشد.
زند: نام کتابی است که ابراهیم زردشت دعوی می کرد که از آسمان برای من نازل شده است.
عبدالرشید، فرهنگ رشیدی:
اپراهام: نامیست پارسی باستان و به حذف همزه (پراهام) نیز آمده. ابراهیم: معرب آن زرتشت:... زعم فردوسی آنست که او از نسل ابراهیم علیه السلام است و نامش ابراهام و زردشت: لقب او...چنانچه می گوید:
نهم پور زردشت پیشین بد اوی
براهیم پیغمبر راستگوی
در فرهنگ فارسی به خط فارسی که مولف آن شناخته شده نیست و در دوران زندیه تألیف شده نیز آمده است:
و محققین مجوس گویند زردشت به زبان سریانی نام ابراهیم خلیل علیه السلام که کعبه معظم را او بنا نهاد و آتشکده ساخت و قرنهای دراز،اعظم آتشکده های عالم بوده است و به این سبب در گفتن و نوشتن تعظیم کنند.
ترکۀ اصفهانی، ترجمۀ ملل و نحل شهرستانی:
مجوس و اصحاب اثنین و مانویه و سایر فرق مجوس گویند دین بزرگ و ملت عظما، ملت ابراهیم خلیل است... ملوک عجم تمام بر ملت ابراهیم بودند و تمام رعایا بر دین ملوک بودند و ملوک ایشان مرجعی بود که در جمیع وقایع، به حبل متین دانش او اعتضادی نمودند و او را موبد موبدان گفتندی... و مجوس را سبب تعظیم آتش چند امر بود: یکی آن که جوهری شریف علویست و دیگر آن که خلیل علی نبینا و علیه السلام را به احراق تعرض نرساند.
ابوریحان بیرونی، آثارالباقیه:
بعضی از علمای آگاه به انساب گمان کرده اند که پادشاهان ایران از اولاد ابراهیم هم بوده اند.
ح. نوبخت: به گفته ابوالقاسم اصفهانی: ن ُمرو به ضم نن و نام اصلی او نوما رود از اهالی استخر و بزرگ حکمدار بود و او بود که ابراهیم را به آدرازن افکند و آدرازن یعنی آتشگاه.
...عصری که بر حسب بیان مورخین، آیین برهما در ایران یا هند پدید آمده است، مقارن با همان عصری است که یهود برای ابراهیم قائل شده اند.خاصه فرائضی که به گفته ایشان ابراهیم آورده است، اکثرا همان سننی است که در آیین برهما به کار رفته و هنوز هم به کار می رود و از این جمله موضوع حج است و در نامه ای از دانشمند هلندی، کلمانی مسرا، به علامه هبت الدین شهرستانی نوشته است، این معنا را متذکر گردیده که:
در آیین برهما مصرح است که توانگران می باید هر سال به بنارس که شهری است مقدس، سفر کنند و مراسم حج را به جا بیاورند. یکی موسوم به سوفیا و دیگری موسوم به مورات که هر دو هزار گام با یکدیگر فاصله دارند. چنانکه در جوار مکه 2 محل است: یکی موسوم به صفا و آن دگری موسوم به مروه و همچنان در قانون حج اسلامی رسم است که حاجیان میان صفا و مروه هفت بار هروله می کنند. یعنی مانند شتر دویده و مراجعت کنند و هندوها نیز میان سوفا و مورات باید هفت بار هروله کنند. (دیوان دین،279 و 283)
صدیق صفی زاده: در نامه زلال زلال، ابراهیم نمودار زرتشت یاد شده و در بند دیگر نیز شاه ابراهیم ایوت و بابا یادگار مظهر زرتشت و ابراهیم یاد شده اند که در روز رستاخیز مانند مرغ سحرخیز در بهشت نواخوانی می کنند.
پ. سایکس از طایفه ای به نام ابراهیمی یاد کرده که سادات شهرک عقدا (در 73 کیلومتری نایین و 45 کیلومتری اردکان در یزد) بودند و پارسی را اقوام خود می دانستند. (ده هزار میل در ایران،186)
اربلو Herbelot نیز اشاره می کند که: ایرانیان قدیم برآنند که زرتشت از موسی قدیمتر بوده و مغانی هستند که او را با ابراهیم، یکی می پندارند و غالباً او را ابراهیم زرتشت می نامند. (زرتشت و جهان غرب،26)
در یکی از نامه های اسقف شهر سزاریه به نام بازیل که در سال 377 میلادی نگاشته شده در باره مهاجران ایرانی به کاپادوکیه آمده است:
مهاجرینی هستند که در گذشته های دوردست، از سرزمین بابل به اینجا مهاجرت کرده اند. رسم ها و عادات ویژه خود را دارند و با دیگر مردمان نمی آمیزند. آتش را چون خدا پرستش می کنند. خود را از نسل ابراهیم می دانند و می گویند زرنو-اس zarnuas (رهبر و نیای زرین، منظور زرتشت سپیتمان) بنیانگذار نژاد آنان بوده است. (تاریخ کیش زرتشت، جلد 3، 357).
حال متوجه می شویم چرا در لغت نامه های قدیمی، ابراهیم با زروان (در معنی دارندۀ زرینی یا قدمت) در ارتباط بوده و ابراهیم نماد زرتشت به حساب می آمده است.
جالب تر این است که در یادگار زریران نام دبیر دیوان مهست نیز ابراهیم آورده شده است.
کوهی نیز در سیستان وجود دارد زرتشتیان معتقدند مردمان آن کوه دختران خود را کانفسه (هامون) می فرستادند تا از نطفه زرتشت آبستن شوند و یکی از سه منجی را به دنیا آورند. نام این کوه در اوستا اوشی بام یا اوشی دام به معنای سرای سپیده دم است. مردمان سیستان اکنون این کوه را تحت عنوان سرای ابراهیمی گرامی می دارند."
مطابقت ابراهیم عربستان با ایزد بابلی ائا/انکی
گروه اندکی از ایرانشناسان کعبه زرتشت (آتشکده ابراهیم) را معبد الهۀ آبها (ناهید) دانسته اند. در رابطه با تکمیل این تئوری به نظر می رسد که نام قدیمی بُن خانک آن به معنی خانۀ چاه آب یا خانه مرکزی زمین بوده باشد. چاه/حوض آب باستانیی هم در نزدیکی کعبه زرتشت کشف شده است. به شکل مکعب بودن ساختمان کعبه زرتشت نیز که نشانگر کعبه و چاه زمزم آن است گواه این نظر است که این نوع پرستشگاه به ایزد آب و زمین بابلی آبزو/انکی/ائا (ایزد معبد آبهای ژرف) تعلق داشته و در ایران به اَپم نپات (ایزد ناف آبها)، ایزد آفرینندۀ بشر در اوستا تعلق داشته است که همان ائا/انکی بابلی است. نام انکی (سرور زمین و مردم زمین) می توانست به عبری به ابراهیم (پدر امتهای فراوان) ترجمه شود:
E-abzu (house of the subterranean waters).
अपम adj. apama the most distant, नाभ adj. nAbha navel, औदक adj. auda-ka living or growing in water.
کمیته بین المللی پاسارگاد
