هدایت و حزب توده

 دکتر مسعود امیرخلیلی

برخی از پژوهشگران گفته اند که هدایت طرفدار حزب توده بود ( عضو نبود ) و با احسان طبری رابطه دوستانه ای داشت. همچنین خبر داده اند که هدایت از فرقه دمکرات آذربایجان پشتیبانی می کرد و باور نداشت که قصد این فرقه جدا کردن آذربایجان از ایران است، برای هدایت این فرقه اصلاح طلب و مترقی بود. اما مدت زمانی بعد هدایت رابطه خود را با  اعضای حزب توده محدود کرد و کمتر با احسان طبری تماس داشت.

رابطه هدایت با حزب توده، بعد از اینکه هدایت کتاب «گروه محکومین» کافکا را ترجمه کرد محدودتر هم شد. نقل شده است که طبری «شروع کرد به خرده گیری و مسخره کردن هدایت به خاطر  علاقه مندی شدید او به ترجمه آثار کافکا و مبالغی فحش و ناسزا و تهمت نثار کافکا کرد».  طبری در جایی گفته: «کسانی هدایت را به شدت علیه حزب تحریک کردند و موفق شدند که در مقدمه کتاب گروه محکومین نوشته کافکا و ترجمه حسن قائمیان، هدایت را به نگارش طعنه‌های آشکاری علیه سوسیالیسم وا دارند».

برای توده ای ها کافکا یک نویسنده واقع گرای سوسیالیستی  نبود. اما هدایت در مقدمه ترجمه کتاب «گروه محکومین» که طبری از آن انتقاد کرده بود نوشت «در این داستان دادگستری به صورت ماشین خودکار اهریمنی درآمده که به وسیله خال‌کوبی کلمات قصار فرمانده مرده بر روی متن محکوم، او را زجرکش می‌کند ... و آنها (محکومین ) نه وسیله دفاع دارند و نه به جرم خود آگاهند». آیا این اشاره هدایت به دادگستری اهریمنی که انسان ها را زجر کش می کنند دادگاه های روسیه استالین را هدف گرفته بود که طبری را خشمگین کرد؟ هدایت ،بر خلاف نظریه توده ای ها، به درستی متوجه شده بود که کافکا یک نویسنده رئالیست است.

به رئالیسم آثار کافکا فیلسوف آلمانی آدورنو هم در رابطه با دستگیری و زندانی شدن گورگ لوکاچ، فیلسوف مارکسیست مجاری، که مانند توده ای ها معتقد بود کافکا یک نویسنده رئالیست نیست اشاره می کند: در قیام شهروندان مجارستان در بوداپست علیه روسیه شوروی در سال 1956 لوکاچ که در آن زمان وزیر فرهنگ بود دستگیر و زندانی می شود.

مدتی بعد آدورنو در یک مقاله در رابطه با زندانی شدن لوکاچ در بوداپست می نویسد: «حداکثر لوکاچ در زندان متوجه شد که چرا کافکا یک نویسنده رئالیست است ». آدورنو، بدون آنکه اسمی از کتاب « محاکمه»کافکا ببرد، دستگیری قهرمان این داستان را یادآوری می کند: رمان  «محاکمه» کافکا داستان مردی است که به دست یک حاکم خارج از صحنه و غیرقابل دسترس به جرمی که هرگز ماهیتش نه برای خواننده و نه برای خودش مشخص است دستگیر و مجازات می‌شود، همانطور که برای خود لوکاچ مارکسیست هم علت زندانی شدنش نامشخص بود و همچنین برای شهروندان امروز در ایران که نمی دانند چرا و به چه جرمی دستگیر و زندانی می شوند.

در مقدمه هدایت در کتاب «گروه محکومین» و اشاره آدرونو به کتاب «محاکمه » یک نوع خویشاوندی فکری بین نویسنده هدایت و فیلسوف آدورنو مشاهده می شود. کافکا در کتاب گروه محکومین و کتاب محاکمه شرایط سیاسی در کشور های های مستبد و زورگو (روسیه، ایران و ... ) را به نمایش گذاشته است.

بنیاد میراث پاسارگاد