واژه "روشنفکری" از همان آغاز پیدایش این پدیده پیوند تنگاتنگی با اروپا داشت و جنبش روشنگری ایرانی نه راهکاری خودانگیخته، که بازتابی کمرنگ و دیرهنگام از همنام خود در اروپا بود. بوارونه نسل نخست روشنگرانی همچون آخوندزاده و کرمانی و ... که از یک خودآگاهی فراگیر ملی برخوردار بودند، روشنفکران دهه های دیرتر از یک خودباختگی ژرف در برابر اروپا رنج می‌بردند که خود را در خوارشماری فرهنگ و تاریخ ایران و گرایش به انترناسیونالیسم نشان می‌داد.
بویژه گرایش به انترناسیونالیسم، ریشه در تنبلی تاریخی این روشنفکران داشت و دارد. آنان بجای پژوهش در گذشته خویشتن و گام نهادن در راه دشوار و سنگلاخ کاوش در تاریخ و فرهنگ ملی، از دستآوردهای آماده اروپا بهره می‌جویند و "پُخته خوار"اند. در پاسخ به این پرسش بجا، که اینها دستآوردهای دیگران هستند و ما ایرانی هستیم و باید از دل فرهنگ خود چیزی بدر آوریم، پاسخشان این است که اینها دستآوردهای جهانی هستند و ما نباید اینهمه دربند خاک و خون و مرزهای جغرافیایی باشیم. بدینگونه انترناسیونالیسم ایرانیان در میان کنشگران کشوری پدید آمد، که شهروندانش به گفته عارف قزوینی گمان می‌بردند "وطن" همان دیه و روستایی است که در آن چشم به جهان گشوده اند. این انترناسیونالیسم قبیله‌ای فرجام تنبلی و ناپرسشگری و نااندیشندگی بود و خو داشتن به خوشه‌چینی، از خرمن دیگران.
از نگاه من روشنفکر ایرانی کسی نیست که داده های اندیشمندان اروپایی را به پارسی بازمی‌گرداند. روشنگر راستین کسی است که پنجه در پنجه تاریخ خویش می‌افکند و گریبان فرهنگ خود را می‌گیرد و بدینگونه با خویشتن خود گلاویز و درگیر می‌شود. چنین روشنگری نه باید هراسی از این داشته باشد که ناسیونالیست خوانده شود، ونه از اینکه او را ملت‌گرا بنامند، بیمی به دل راه دهد.
یونان و فلسفه و تآتر آن، آلمان و روشنگران و موسیقیدانان آن، آمریکا و اندیشمندان آن، فرانسه و هنر و فرهنگ آن، انگلستان و پیشینه دموکراسی آن، همه و همه دستآوردهای بسیار سترگ مردمان آن کشورها هستند. اروپائیها خود بهتر از ما دستآوردهای فرهنگ و تاریخشان را می‌شناسند، هم ادبیاتشان را، هم تآترشان را، هم موسیقی شان را و هم اندیشه‌هایی را که در بستر فرهنگی آنان پدید آمده‌اند. شاید این کنشگران و اندیشورزان شیفته بیگانگان بخواهند همچون یکسدسال گذشته تنبلی تاریخی، ناپرسشگری و ناندیشندگی خود را در پشت نقاب "انترناسیونالیسم" و "جهانی‌گرائی" و "رهائی از بند آب و خاک" پنهان کنند، ولی خبر آزاردهنده و ناگواری برای آنان در راه است:

بنیاد میراث پاسارگاد