کورش ایرانی در ایران اسلامی
کورش ایرانی در ایران اسلامی
از: فرزانه حاجیلو*
سال ها است که روز هفتم آبان به عنوان «روز کورش بزرگ» با درگیری بین مردم و حکومت، به دست آویزی برای تقابل اسلام گرایان و باستان گرایان ایرانی بدل شده است. حکومت، حرکت مردمی در این روز را خطری جدی برای بقای نظام تلقی می کند و به هر تدبیری در صدد مقابله با آن است. ولی هر ساله با تشدید برخوردهای انتظامی و امنیتی و بازداشت و زندانی کردن افراد، شاهدیم که بر جمعیت شرکت کنندگان در این مراسم در «پاسارگاد» افزوده می شود. تحلیل گران سیاسی معتقدند شرکت در این مراسم، به نوعی «مبارزه منفی» مردم برای نشان دادن مخالفت خود با حکم حکومتی و آوردگاه اقوام مختلف ایرانی بر گرد مقبره مردی است که یکی از تأثیرگذارترین شخصیتهای تاریخ جهان به شمار میرود.
«نبونئید» آخرین شاه بابل و روحانی و سرسپرده «سین» (خدای ماه) بود که از کورش هخامنشی شکست خورد و به پادشاهی او و استقلال کشورش پایان داده شد. از این شاه تعدادی کتیبه، همگی از داخل مرزهای عراق امروز، از نیایشگاه «شَمَش» در شهر «سیپار» (که در حال حاضر در موزه بریتانیا نگه داری می شود) و نیز از کاخ سلطنتی در شهر بابل (که در موزه برلین است) کشف شده که اتفاقات سالهای 555/556 پیش از میلاد تا سال نخست پادشاهی کورش بر بابل در سال 538/539 پیش از میلاد را بیان داشته است. این رویدادنامه، کهن ترین سند تاریخی مکتوب از پادشاهی کورش و تصرف سرزمینهای هم جوار توسط او محسوب می شود که با اشاره به حمله اش به «هگمتانه» در همدان، به داستان زندگی وی و «آستیاگ»، پدربزرگش صحه میگذارد.
مشهورترین رویدادنامه نبونئید، لوحهای گلی دو رویه به خط و زبان بابلی نو (اَکدی) به طول 15 سانتیمتر است که امروز در «موزه بریتانیا» در لندن نگه داری میشود. در بخشی از این کتیبه آمده است:«در روز سوم ماه "اَرَهسَمنَه" [مصادف با هفتم آبان] کورش به بابل اندر آمد. به پیش گامهای او، شاخههای سبز افشانده میشد. او با مردمان شهر پیمان آشتی گذارد. کورش به همه مردمان شهر پیام درود و شادباش فرستاد. "گئوبَروَه" به فرمانداری بابل برگماشته شد.»
کورش پس از چند روز از تصرف بابل توسط سپاهیانش، در این روز به شهر بابل وارد شد و فرمان روایی ایرانی بر مردم آن گماشت. او در منشور معروف خو مدعی شد که نبونئید اندوه، غم، سختی معاش، رنج، آزار و مرگ را برای مردم بابل ارمغان آورده بود و بنابراین، خدا در بین سرزمینها کورش را حمایت کرد تا مردم را نجات دهد: «...منم کورش، شاه جهان، شاه بزرگ، شاه نیرومند، شاه بابل، شاه سومر و اَکد، شاه چهار گوشه جهان... من با آشتی به بابل آمدم و در کاخ شاهی جشن و شادمانی برپا کردم... .»
این رسم بر خلاف آن چه در دنیای باستان، پیش تر و هم زمان با کورش مرسوم بود، انجام شد. زیرا شاهان پس از فتح شهرها، آن ها را به آتش می کشیدند و ساکنانشان را از دم تیغ میگذراندند و مابقی را به اسارت میبردند.
در «عهد عتیق»، کتاب مقدس یهودیان 23 بار نام کورش در کتاب های «عزرا»، «تواریخ»، «اشعیا» و «دانیال» بهعنوان «شبان قوم یهود» و «منجی» آمده است. مورخان یونانی همیشه به نیکی از این شاهنشاه ایرانی نام برده و حتی «گزنفون» کتابی در وصف کورش به نام «کورشنامه» نگاشته است.
«سید محمدحسین قاضی طباطبایی تبریزی» معروف به «علامه طباطبایی» نیز در «تفسیر المیزان» با استناد به پژوهش برخی از محققان، سعی کرده است کورش را با «ذوالقرنین» که در قرآن به عنوان فردی مقدس، نیکوکار و دشمن ستم گران و ظالمان از او نام برده شده است، یکی کند.
کورش حتی در بین نویسندگان غربی هم به عنوان فرمان روایی لایق، دارای جایگاهی خاص و احترام فراوان است. «ویل دورانت» در اثر مشهورش به نام «تاریخ تمدن» و ایرانشناس شهیر، پروفسور «کریستینسن» به جوانمردی کورش اشاره کرده اند. «منشور کورش» به گفته برخی از پژوهش گران، جزو 10 اثر برتر موزه بریتانیا محسوب می شود.
به این ترتیب، هفتم آبان از آن جهت که پادشاه ایران آزادی مردم سرزمین هایی که فتح کرده بود را به رسمیت شناخت، برای جهان می تواند مهم باشد. از اینرو، در دوره پهلوی با ارایه یک کپی از منشور کورش به دبیر کل سازمان ملل در سال 1971 و انتشار آن به شش زبان رسمی، این منشور را به عنوان یکی از اولین اعلامیه های حقوق بشری جهان، به نام ایران معرفی کردند. از سال 1383 به پیشنهاد «بنیاد میراث پاسارگاد»، مردم در چنین روزی پیرامون آرامگاه کورش در پاسارگاد گرد هم می آیند تا آن را پاس بدارند. در آبان 1396 جمع کثیری از ایرانیان با امضای یک دادخواستنامه خطاب به رییس جمهوری، خواستار ثبت روزی در تقویم به نام کورش بزرگ شدند.
این در حالی است که جمهوری اسلامی از اساس مخالف چنین روزی است. «اسدالله ایمانی»، امام جمعه و نماینده ولی فقیه در استان شیراز آبان ماه سال گذشته گفته بود:«مناسبت جعلی 7 آبان در تورات اسراییلی مطرح شده و منبع موثقی ندارد.»
«محسن مهاجرنیا»، عضو هیات علمی «پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی» نیز در «مجمع هماهنگی پیروان امام و رهبری استان قم» پارسال آن را یک سناریوی انگلیسی- صهیونیستی عنوان کرده بود: «سناریوی سیاسی انگلیسی- صهیونیستی با بیان این که صهیونیست های غاصب که بزرگ ترین دشمن انقلاب اسلامی هستند، با استفاده از روایات تاریخی عهد عتیق و کتاب تورات، به تقویت جریان باستان گرایی ایرانی پرداختند.»
در پی گفته های مهاجرنیا، «مجمع عالی بسیج شهرستان پاسارگاد» دلیل برگزاری مراسم هفتم آبان را جعلی و آن را خروجی «اتاق فکر استکبار جهانی، ملی گرایان و سلطنت طلبان» دانست و اعلام کرد: «اجازه نمیدهیم از مجموعه میراث فرهنگی پاسارگاد سوءاستفاده شود.»
مساله ثبت روز کورش با حمایت «اسفندیار رحیم مشایی» در اواخر آبان 1387 آغاز شد اما با طرد او و افکارش توسط طرف داران «علی خامنه ای»، رهبر جمهوری اسلامی، ابعاد تازه ای به خود گرفت. در زمان او در سال 1389 بود که منشور کورش را به ایران آوردند که از نظر حکومت مذهبی، عبور از خط قرمز محسوب می شد. از این رو، در روزهای ششم و هفتم آبان همان سال به بهانه به روزرسانی سیستم امنیتی، موزه ملی را تعطیل کردند تا کسی از این اثر تاریخی بازدید نکند.
دو سال پیش، «حسین نوری همدانی»، از مراجع شیعه با استناد به گفته های روح الله خمینی، در رابطه با شرکت در مراسم هفتم آبان گفته بود: «در دوران امام خمینی نیز عده‌ای به یاد کورش بودند. ایشان فرمودند شنیدم این افراد جمع شدند، گریه کردند که اسلام به این مملکت آمده است. این افراد همان‌ها هستند و ضد انقلاب هستند. تعجب میکنم چه طور میتوانند در مزار کورش جمع شوند و همان شعارهایی که برای رهبر معظم انقلاب میدهیم، برای کورش بدهند و باز ما زنده نشسته و تماشاگر هستیم؟»
نظام حاکم برگزاری مراسم این روز در پاسارگاد برای بزرگداشت کورش کبیر را مصداق «براندازی نرم» می داند. با این وصف، تلاشهای آکادمیک برای روشن کردن اهمیت اقدامات کورش تاکنون نتوانسته است قشر مذهبی و طبقه حاکم را مجاب به جا انداختن چنین روزی در تقویم ایران کند.
«ژاله آموزگار» پژوهش گر فرهنگ و زبان‌های باستان، «عبدالمجید ارفعی» نخستین مترجم استوانه کورش بزرگ از زبان اصلی بابلی‌نو به فارسی، «میرجلالالدین کزازی» شاهنامه‌پژوه و پژوهش گرِ برجستهٔ زبان و ادبِ فارسی و «کامیار عبدی» عضو گروه تخصصی واژه‌گزینی باستانشناسی فرهنگستان زبان و ادب فارسی در همایشی که در روز 29 آبان 1390 توسط «انجمن علمی دانشجویان باستانشناسی» در «دانشگاه تهران» برگزار شد، تلاش کردند تا ابعاد مختلف اهمیت روز کورش بهعنوان میراث مشترک ایرانیان را به صورت تخصصی بیان کنند. در این همایش، «حکم تالله ملاصالحی»، استاد باستانشناسی دانشگاه تهران نیز با اشاره به این که امروز باید یهودیت نبوی را از صهیونیست امروزی جدا کنیم، گفت: «تعاریف نبوی ما با دوره هخامنشیان آغاز میشود.»
دوباره و این بار «انجمن علمی دانشجویان تاریخ دانشگاه تهران» در هفتم آبان 1392 با دعوت از مسوولان و استادان برجسته کشور مانند «محمدرضا کارگر» مدیر کل امور موزههای کشور، «روزبه زرینکوب»استاد تاریخ دانشگاه تهران و «شاهرخ رزمجو» پژوهش گر موزه بریتانیا و استاد باستانشناسی دانشگاه تهران، «همایش یادبود استوانه کورش» را برگزار کردند.«محمدتقی ایمانپور»، استاد تاریخ «دانشگاه فردوسی» در این همایش گفت:«ما حق نداریم با نگاه ارزشهای امروز به حوادث تاریخی و به یک شخصیت نگاه کنیم.»
اما تعدادی از محققان، ریشه های سیاسی برای برگزاری چنین روزی از سوی ایرانیان جستهاند. «مهرزاد بروجردی»، استاد علوم سیاسی «دانشگاه سیراکیوز» نیویورک علت محبوبیت کورش را حس سرخوردگی جامعه در فضای بینالملل و نیاز به آرامش روحی با درک وجود شوکتی برای کشورشان در گذشته دانسته است.
«تقی آزاد برمکی»، استاد جامعهشناسی دانشگاه تهران هم معتقد است کوروش نمونه خوبی برای نقادی وضع فعلی است:«واکنش به وضعیت موجود است که جامعه به طرح تمدنی از خودش بازگشت میکند.»با موج گستردۀ حضور ایرانیان در پاسارگاد در روز هفتم آبان، اصطلاح «جنبش باستانگرایی ایرانیان» در بین برخی رسانههای خارج از کشور متداول شده؛ جنبشی که از نظر او در قلعۀ «بابک خرمدین» کلیبر در آذربایجان شرقی نیز نمود پیدا کرده است.
باموج گستردۀ حضور ایرانیان در پاسارگاد در روز هفتم آبان، اصطلاح «جنبش باستانگرایی ایرانیان» در برخی رسانههای خارج از کشور متداول شده؛ جنبشی که از نظر او در قلعۀ «بابک خرمدین» کلیبر در آذربایجان شرقی نیز نمود پیدا کرده است.
تندروهایی چون حسن عباسی هم با گرفتن موضع در برابر این جنبش، آن را یکی از مشکلات سیاسی نظام برشمرده و کورش را شخصی فاسد، صهیونیست و منشاء حرکت یهودی خوانده و گفته است که افکار این پادشاه هخامنشی ماهیت «الحادی» داشته و کتیبه حقوق بشر او دروغی تاریخی است.
*شهروندخبرنگار، اصفهان
برگرفته از: ایران وایر
کمیته بین المللی پاسارگاد