14 هزار آتش سوزی در ده سال؛ نشانه ی ناکارآمدی و بی توجهی مسئولین
اگرچه ارقام متفاوتي
براي ارزش اقتصادي هر هکتار از عرصه‌هاي طبيعي جنگلي و مرتعي در ايران اعلام
مي‌شود، اما اين ثروت عظيم، سالانه به‌دليل نبود برنامه مدون و بودجه مشخص، در اثر
وقوع آتش‌سوزي‌هاي متعدد از بين مي‌رود. در 10سال گذشته 13هزار و 832مورد حريق در
عرصه‌هاي طبيعي ايران گزارش شده است که منجر به از بين رفتن 142هزار و 941هکتار
از عرصه‌هاي طبيعي کشور شده است.این موضوع دستمایه گزارش همشهری اقتصاد شده است که
نظر به اهمیت موضوع آن را بازخوانی می کنیم.
ايران کشوري خشک و نيمه‌خشک است که نزديک به 12.4ميليون هکتار از سطح آن را
جنگل‌ها و حدود 90ميليون هکتار آن را مرتع تشکيل مي‌دهد. بر‌اساس مطالعات انجام
شده، توليد علوفه در مراتع ايران فقط يک‌چهارم از ارزش اين اکوسيستم را تشکيل
مي‌دهد و سه‌چهارم ارزش اقتصادي مراتع به خدمات محيط‌زيستي آن مرتبط است.
ارزش‌هاي ريالي جنگل!
برآوردهاي اقتصادي انجام شده در خصوص ارزش اقتصادي هر هکتار از جنگل‌هاي شمال نيز
با در نظر گرفتن بهاي پايه 10هزار ريالي براي هر مترمکعب چوب و لحاظ کردن موجودي
300مترمکعبي، حدود سه‌ميليارد ريال برآورد شده است.
اين در حالي است که بر‌اساس مطالعات انجام شده در سال 88، ارزش نهايي پولي 11 خدمت
غيربازاري جنگل‌ها و مراتع كشور شامل تنظيم گازها، تنظيم شرايط اقليمي، تنوع ذخاير
توارثي گياهي، گرده‌افشاني، كنترل بيولوژيكي، خاك‌زايي، تنظيم جريانات هيدرولوژيكي،
كنترل فرسايش آبي، كنترل سيل، كنترل فرسايش بادي و اكوتوريسم سالانه معادل 426هزار
و 629ميليارد ريال برآورد شده است كه اين مقدار به تنهايي معادل 43درصد كل ارزش
توليد ناخالص داخلي كشور و چهار برابر ارزش افزوده بخش كشاورزي در سال 1381 است.
با توجه به سهم 1.73درصدي خدمات بازاري جنگل‌ها و مراتع كشور شامل چوب، علوفه
و... از درآمد ناخالص داخلي، اهميت خدمات غيربازاري جنگل‌ها و مراتع نسبت به خدمات
قابل محاسبه ريالي آن به مراتب مهم‌تر خواهد بود.
جنگل‌ها مي‌سوختند، وزير ...
به‌رغم ارزش‌هاي بي‌شمار عرصه‌هاي طبيعي، صادق خليليان، به‌عنوان سکاندار وزارت
جهاد کشاورزي که سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخيزداري يکي از معاونت‌هاي آن به‌شمار
مي‌رود، کمتر در برنامه‌هاي مرتبط با منابع طبيعي حضوري فعال داشته است.
سازمان جنگل‌ها مديريت بيشترين سطح از عرصه‌هاي طبيعي ايران را برعهده دارد، اما
وزير جهاد کشاورزي در زمان وقوع حريق‌هاي گسترده در جنگل‌هاي ايران در سال 89، حتي
يک تماس تلفني براي آگاهي از چند‌و‌چون اقدامات صورت گرفته در اين زمينه با معاون
خود نداشته است.
به ادعاي دکتر علي سلاجقه، رئيس سابق سازمان جنگل‌ها، سال گذشته که بخش‌هاي زيادي
از جنگل‌هاي کشور در حال سوختن بود و ماهواره‌ها عليه ايران تبليغ مي‌کردند، وزير
جهاد کشاورزي يکبار هم در اين خصوص سوالي نکرد يا تماسي نگرفت.
خليليان در همايش بين‌المللي مقابله با حريق در عرصه‌هاي طبيعي که با حضور
نمايندگان سازمان خوار‌و‌بار کشاورزي، سازمان جهاني مقابله با حريق در عرصه‌هاي
طبيعي، برخي کارشناسان خارجي و جمع کثيري از کارشناسان داخلي در هفته اول مهر ماه
سال 90 در گرگان برگزار شد نيز بزرگ‌ترين غايب اين جلسه بود.
غيبت وزير جهاد کشاورزي در اين همايش بين‌المللي زمان افتتاح پايگاه دوم اطفاي حريق
جنگل‌هاي شمال کشور را يک ماه به تعويق انداخت. در اين مراسم استاندار گلستان اعلام
کرد که وزير جهاد کشاورزي به‌دليل حضور در سفرهاي استاني و نشست هيات دولت که در
بيرجند برگزار مي‌شود، به اين استان سفر نکرده است. اما به‌دليل اهميت موضوع اطفاي
حريق، خليليان از برگزارکنندگان خواست تا با به تعويق انداختن زمان افتتاح پايگاه
دوم اطفاي حريق جنگل‌هاي شمال، زمينه حضور وي را در مراسم افتتاحيه فراهم کنند.
البته محمد‌جواد محمدي‌زاده به‌عنوان معاون رئيس‌جمهور و رئيس سازمان حفاظت
محيط‌زيست از ديگر مدعوين به همايش بين‌المللي مقابله با حريق در عرصه‌هاي طبيعي
بود که به حضور نيافتن خليليان اعتراض کرد.
وي در ابتداي سخنان خود تاکيد کرد به‌رغم همزماني اين همايش بين‌المللي با نشست
هيات دولت، به‌دليل اهميت مسئله حريق در عرصه‌هاي طبيعي و احترام به فعاليت
جنگلبانان و محيط‌بانان، از حضور در جمع دولت عذر‌خواهي کرد تا در ميان
برگزارکنندگان نخستين همايش مقابله با حريق حاضر شود.
چهارده هزار آتش‌سوزي در 10سال!
به دليل نبود بودجه مناسب براي اطفاي حريق و اتکاي منابع مالي به اعتبارهاي استاني،
فقط در يک دهه گذشته 13هزار و 832 مورد آتش‌سوزي در جنگل‌ها و مراتع ايران رخ داده
است که سبب خسارت 142هزار و 941هکتاري به زيست‌بوم‌هاي ارزشمند کشور شده است.
برخي کارشناسان بر اين اعتقادند که استانداران به مسئله اطفاي حريق در عرصه‌هاي
طبيعي توجه چنداني ندارند و فقط در شرايطي همکاري مناسب با اداره‌هاي منابع طبيعي
خواهند داشت که بتوانند از آن‌ها امتيازهاي ويژه‌اي بگيرند.
نبود برنامه‌ريزي مناسب براي مقابله با حريق در عرصه‌هاي طبيعي نيز سبب شده است که
دولت نتواند از نيروهاي مردمي به‌عنوان يکي از ارکان اساسي و بازويي قدرتمند، بهره
کافي را ببرد. به نحوي که سال گذشته شايعاتي در ارتباط با به آتش کشيده شدن عمدي
جنگل‌ها به‌دليل کمک‌هاي مالي دولت به نيروهاي محلي مشارکت‌کننده در عمليات اطفاي
حريق به گوش رسيد.
در اين رابطه برخي کارشناسان محلي معتقد بودند که عده‌اي سودجو در قالب گروه‌هاي
مردمي براي تداوم درآمدهاي حاصل از مشارکت در عمليات اطفاي حريق، اقدام به آتش زدن
عمدي جنگل‌ها مي‌کنند، اما اين نکته قويا از سوي فرمانده يگان حفاظت سازمان جنگل‌ها
رد شد.
نوسانات وقوع حريق
بررسي آمار حريق‌هاي رخ داده در ايران نشان مي‌دهد که روند وقوع آتش‌سوزي در
عرصه‌هاي طبيعي کشور همواره با نوساناتي همراه بوده است، اما روند وقوع آن ارتباط
مستقيم با ميزان بارش در کشور دارد. به نحوي که در سال‌هايي که بهارهاي پربارش را
پشت سر مي‌گذاريم، به‌دليل ايجاد شرايط مناسب براي رويش علوفه، پوشش علفي کف جنگل
پس از اتمام فصل رويش و خشک شدن علوفه‌ها به کانون وقوع حريق‌هاي آينده بدل مي‌شود.
به‌دنبال يک بهار پرباران و پاييز خشک، سهل‌انگاري گردشگران يا شکارچياني که براي
شکار به عرصه‌هاي طبيعي مي‌روند، همواره زمينه‌ساز بروز آتش‌سوزي‌هاي گسترده در
جنگل‌ها و مراتع خواهد بود زيرا پوشش خشک کف جنگل به‌راحتي آتش گرفته و در اثر وزش
باد به ساير قسمت‌ها سرايت مي‌کند.
به اعتقاد مصطفي جعفري، مولف‌هادي تهيه و تدوين طرح ارزيابي جهاني تغيير اقليم،
افزايش دي‌اکسيد‌کربن و گرمايش زمين در سال‌هاي اخير روند وقوع حريق در عرصه‌هاي
طبيعي را افزايش داده است.
وي مي‌گويد: مطالعات انجام شده با استفاده از 52 ايستگاه در 15 کشور شامل ارمنستان،
جمهوري آذربايجان، بحرين، قبرس، گرجستان، ايران، عراق، فلسطين اشغالي، اردن، کويت،
عمان، عربستان سعودي، سوريه و ترکيه طي سال‌هاي 1950 تا 2003، نشان مي‌دهد درجه
حرارت به‌طور معني‌داري در اين کشورها افزايش‌يافته و طي سال‌هاي يادشده روند
نزولات آسماني نيز با تغييراتي همراه بوده است.
در همين راستا با توجه به تغييرات دما و نزولات آسماني، بررسي روند وقوع حريق در
عرصه‌هاي طبيعي ايران نشان مي‌دهد که احتمال رخ دادن آتش‌سوزي در جنگل‌هاي شمال
ايران از مرداد تا آذرماه به‌دنبال کاهش رطوبت و افزايش باد و در مرکز و جنوب ايران
از اسفند تا شهريور ماه به‌دليل افزايش درجه حرارت و وقوع خشکي بيش از ساير مواقع
سال بوده است.
سال بحران حريق
سال 89 را شايد بتوان سال بحراني وقوع حريق در عرصه‌هاي طبيعي ايران دانست زيرا فقط
در 9ماهه ابتدايي اين سال سه‌هزار و 466مورد آتش‌سوزي در ايران گزارش شد که منجر
به از بين رفتن 37هزار و 554هکتار از جنگل‌ها و مراتع ايران شده است.
اگرچه طبق اعلام فائو، 94درصد حريق‌هاي رخ داده در عرصه‌هاي طبيعي جهان منشأ
انساني دارند که به‌راحتي و با مديريت صحيح مي‌توان از وقوع و خسارات ناشي از آن
جلوگيري کرد اما در ايران طرح جامع مقابله با اطفاي حريق در دولت و مجلس در انتظار
تصويب و نهايي شدن و تخصيص اعتبار است.
در اين طرح سه سازمان مديريت بحران، جنگل‌ها، مراتع و آبخيزداري کشور و حفاظت
محيط‌زيست به‌عنوان متوليان اصلي مقابله با حريق معرفي شده و نحوه تخصيص و توزيع
اعتبارات نيز به گفته مسئولان به وضوح تعيين شده است اما اين طرح از سال گذشته در
انتظار بررسي نهايي و تصويب، در دولت و کميسيون‌هاي تخصصي مجلس همچنان مانده است.
به تبع نبود امکانات مالي کافي و به‌رغم افتتاح پايگاه يکم اطفاي حريق در استان
کرمانشاه و به انتظار نشستن مسئولان براي افتتاح دومين پايگاه اطفاي حريق در
گلستان، نمي‌توان چندان به اضافه شدن تجهيزات جديد براي مقابله با آتش‌سوزي در
جنگل‌هاي ايران دل خوش کرد.
اضافه نشدن امکانات به‌رغم افزايش حريق‌ها!
هادي کيادليري، رئيس انجمن جنگلباني ايران در رابطه با تخصيص امکانات مناسب براي
مقابله با حريق مي‌گويد: از سال گذشته تاکنون هيچ امکانات خاصي به بحث کنترل حريق
در عرصه‌هاي طبيعي اختصاص نيافته و يگان‌هاي حفاظت همچنان بدون تجهيزات به کار خود
ادامه مي‌دهند.
اگر آتش‌سوزي طي سال جاري نسبت به سال گذشته کاهش داشته به‌دليل اقدامات و
برنامه‌ريزي‌هاي مسئولان ذي‌ربط نبوده بلکه به‌دليل شرايط اقليمي مناسب و افزايش
حجم بارندگي‌هاست که شاهد روندي کاهشي در وقوع حريق بوده‌ايم.
وي با توجه به اين نکته که عوامل وقوع حريق در ايران غيرطبيعي است، اذعان مي‌دارد:
متاسفانه در ايران اقدامات مناسبي براي مانيتورينگ و پيش‌بيني حريق انجام نشده است
به همين دليل همواره پس از اتفاق وارد عمل مي‌شويم.
حتي اگر برنامه مدوني براي تهيه نقشه مناطق پرخطر در ايران نيز داشته باشيم به‌دليل
نقش پر‌رنگ انسان در افزايش پتانسيل وقوع حريق در مناطق مختلف، مي‌توان گفت استفاده
از سيستم‌هاي پيشرفته نظير عکس‌هاي ماهواره‌اي و مدلينگ، پاسخگوي نيازهاي ايران
نخواهد بود.
در بسياري از کشورهاي پيشرفته جهان، همکاري‌هاي منطقه‌اي براي مقابله با اطفاي حريق
در عرصه‌هاي طبيعي شکل گرفته است. حتي توافق‌نامه‌هايي بين کشورهايي در 2نيمکره
متفاوت کره‌زمين به امضا رسيده تا با توجه به تفاوت فصل‌ها در اين 2 نيمکره،
امضا‌کنندگان توافق‌نامه بتوانند در شرايط اضطراري و لزوم از امکانات يکديگر
استفاده کنند.
مشابه چنين گروه‌هايي نخستين بار توسط ترکيه در منطقه‌اي که ايران در آن واقع شده
شکل گرفته و برخي کشورهاي همسايه نيز با ترکيه براي مقابله با حريق در عرصه‌هاي
طبيعي همپيمان شده‌اند اما کشورمان هنوز در ابتداي راه است.
ايران در پيمان‌هاي مربوط به مقابله با حريق مشارکت نداشته و حتي در اوج آتش‌سوزي
جنگل‌هاي شمال، به‌رغم نبود تجهيزات و امکانات کافي، مسئولان امر فقط بر اين نکته
تاکيد داشتند که تخصص و تجربه ايران براي مقابله با حريق در عرصه‌هاي طبيعي کافي
است.
البته، زمزمه‌هايي در‌خصوص استفاده از يگان هوايي روسيه براي مقابله با حريق در
جنگل‌هاي شمال به‌وسيله يکي از نمايندگان مجلس شوراي اسلامي مطرح بود که در آن مقطع
به‌شدت توسط رئيس وقت سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخيزداري کشور تکذيب شد.
نیرو هم نداریم!
سرهنگ تقي ايرواني، فرمانده يگان حفاظت سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخيزداري کشور در
پاسخ به اين نکته که آيا ايران در پيمان‌هاي منطقه‌اي براي همکاري در راستاي اطفاي
حريق در عرصه‌هاي طبيعي مشارکت دارد؟ مي‌گويد: تلاش مي‌کنيم تفاهم‌نامه‌هايي را با
سازمان جهاني مقابله با حريق عرصه‌هاي طبيعي و سازمان خوار‌و‌بار کشاورزي به امضا
رسانيم. تبادل اطلاعات با کشورهاي همسايه نيز در‌خصوص مقابله با حريق در عرصه‌هاي
طبيعي در دستور کار قرار داد».
درحال‌حاضر يگان حفاظت سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخيزداري كشور از کمبود نيروهاي
آموزش ديده براي مشارکت در عمليات اطفاي حريق رنج مي‌برد. اين يگان که براي تکميل
کادر خود مجبور به استفاده از سربازان وظيفه به‌عنوان راهکاري مقطعي است در مواجهه
با حريق در عرصه‌هاي طبيعي نه‌تنها امکانات کافي ندارد بلکه کادر آموزش نديده و
بدون برنامه اين يگان، برمشکلات موجود مي‌افزايد. عدم اعتقاد مسئولان به همکاري‌هاي
منطقه‌اي و تکيه بر نيروهاي داخلي در شرايط فعلي نه‌تنها منافع ايران را تامين
نخواهد کرد بلکه زمينه از بين رفتن بخش‌هاي وسيع‌تري از منابع طبيعي کشور به‌دليل
وقوع حريق را ايجاد خواهد کرد
کمیته بین المللی نجات پاسارگاد
