معمار و معماری آرامگاه عمر خیام
از زمان فوت خیام، فیلسوف، ستاره شناس، ریاضی دان، رباعی سرای ایرانی در سال 510 خورشیدی تا سال 1335، بنای آرامگاه او محقر و متروک بود. در سال هزار و سیصد و سی و پنج انجمن آثار ملی در نامه‌ای به مهندس هوشنگ سیحون، یکی از مهم ترین معماران معاصر ایران نوشت که وضع بنای موجود آرامگاه حکیم عمر خیام متناسب با شخصیت علمی و هنری خیام نیست و انجمن در نظر دارد در این مورد اقداماتی به عمل آورد و مهندس سیحون دست به کار یکی از کارهای با ارزش خود شد.
مقبره خیام از لحاظ خلاقیت و ساخت و معماری یکی از مهمترین ساختمان های زمان خود است. ارتفاع آن 22 متر و استخوان بندی اش بتنی با هسته ی فلزی است.
«اجزاء مثلثی شکل اطراف مقبره شکل خیمه را تداعی می کنند واین اشاره به نام خیام است»
سیحون درباره ساخت این آرامگاه می نویسد: «شنیده بودم که خیام گفته بود گور من در موضعی باشد که هر بهاری شمال بر من گل افشانی کند. بنابراین بنای یادبود باید طوری ساخته می شد که باز باشد و این خواسته خیام انجام شود.»
این بنا 10 پایه دارد، عدد 10 اولین عدد دورقمی ریاضی و پایه ی اصلی اعداد است. از هر پایه دو تیغه مورب به صورت مارپیچ به سمت بالا می رود تا با یکدیگر تلاقی کنند، سقف بنا را بسازند و از سمت دیگر فرود آیند که خود یکی از اشکال پیچیده ریاضی است. این شکل هندسی و عدد 10 هر دو سمبل دانش ریاضی خیام است.
بر خورد تیغه ها با یکدیگر، فضاهایی پر و خالی و به خصوص در بالا ستاره هایی درهم را به وجود می آورد که از لا به لای آنها آسمان آبی نیشابور پیدا است و به تدریج به طرف نوک گنبد، ستاره ها کوچکتر می شوند و درآخر یک ستاره پنج پر آنها را کامل می کند. این ستاره ها و نقش آسمان، اشاره به شخصیت منجم خیام دارند.
کمیته بین المللی نجات پاسارگاد
