پژوهشکده باستان‌شناسی ایران مملو از کارشناس و پژوهشگرانی است که منتظر دریافت بودجه برای ادامه فعالیت‌های‌شان هستند. رییس پژوهشکده باستان‌شناسی ایران معتقد است، صندوق خالی دیگر جواب بررسی و کاوش‌های باستان‌شناسی ایران را نمی‌دهد. درواقع آنچه امروز از باستان‌شناسی و اعتبارات پژوهشی سازمان میراث‌فرهنگی باقی مانده صندوق خالی با بودجه صفر ریال و پژوهشگرانی است که تعداد بسیاری از آن‌ها مبتلا به افسردگی شدید هستند.

به گزارش خبرگزاری میراث فرهنگی صد روز از آغاز دولت تدبیر و امید می‌گذرد. میراث‌فرهنگی کشور هنوز بدترین شرایط ممکن را تجربه می‌کند. با اینکه دولت جدید این امکان را فراهم کرده که پس از هشت سال تعقل، تخصص و تجربه در سازمان میراث‌فرهنگی حس شود اما باز هم به باور بسیاری از مدیران و کارشناسان این حوزه، این سازمان بدون داشتن اعتبارات پژوهشی راه طولانی برای رسیدن به چشم‌اندازهای آینده دارد.

این درحالی است که پیشتر به‌دلیل قرارنگرفتن اعتبارات سازمان میراث‌فرهنگی در ساختار مشخص بودجه‌های هنگفت سازمان میراث‌فرهنگی صرف فعالیت‌های زودبازده و پراکنده می‌شد. به‌گونه‌ای که مدیران سابق این سازمان به‌جای استفاده از بودجه‌های جاری و عمرانی از بودجه‌های پژوهشی برای پیشبرد اهداف کوتاه مدت سازمان استفاده می‌کردند. اتفاقی که درحال‌‌حاضر سبب شده مهمترین بخش‌های پژوهشی سازمان میراث‌فرهنگی به‌چالش کشیده شود.

«سیامک سرلک» مسئول پژوهشکده باستان‌شناسی سازمان میراث‌فرهنگی در گفت‌و گویی که با خبرنگار سازمان میراث فرهنگی دارد از وضعیت مالی پژوهشکده باستان‌شناسی و اعتبارات درنظرگرفته شده برای کاوش‌ها و بررسی‌های باستان‌شناختی کشور می‌گوید. او معتقد است، مدیریت فعلی سازمان از زمانی آغاز به‌کار کرده که تخصیص بودجه‌های پژوهشی سازمان میراث‌فرهنگی مربوط به سال گذشته می‌شود و آنچه امروز به‌دست ما رسیده بودجه صفر  در صندوق خالی است. آنطور که این مسئول می‌گوید، بخش اعظم بودجه‌ پژوهشی سازمان به‌دستور رییس اسبق میراث‌فرهنگی صرف نقل و انتقالات سازمان میراث‌فرهنگی به شیراز شده است.

سرلک معتقد است، تخصیص اعتبارات و بودجه‌ نیازمند یک روند قانونی است. درواقع روند تخصیص اعتبارات به‌این شکل است که ابتدای سال پس از مشخص شدن اعتبارات، بودجه ابلاغ و تخصیص داده می‌شود. اما مدیریت جدید زمانی در راس کار قرار گرفته که اعتبارات در دوره مدیریت قبلی تخصیص و هزینه شده بود.

حالا میراث‌فرهنگی با بن‌مایه پژوهشی که دارد با صندوق خالی مواجه شده است. مدیر پژوهشکده می‌گوید، چیزی تحت‌عنوان اعتبار برای کاوش‌های باستان‌شناسی وجود ندارد. درحال‌حاضر تعداد بسیاری باستان‌شناس و پژوهشگر بیکار باقی مانده‌اند که قطع فعالیت‌ها و نبود بودجه دچار افسردگی شدید شدند.

تامین هزینه‌ کاوش‌های اضطراری از محل اعتبارات جاری
هرچند که «سیامک سرلک» نداشتن بودجه را مانع چشم‌اندازهای روشن باستان‌شناسی کشور و اهداف تعیین شده نمی‌داند. چراکه به‌اعتقاد او با‌اینکه بودجه‌ّهای پژوهشی به صفر رسیده اما حرمت گذاشتن به پژوهش‌های باستان‌شناسی اتفاق مثبتی است که در دوره‌ مدیریت تازه به آن بهاء داده می‌شود. چنانچه همین امر اهمیت و اعتبار پژوهش‌های باستان‌شناسی کشور را به‌ همراه دارد.

سرلک حتی معتقد است، سازمان میراث‌فرهنگی در شرایط فعلی که هیچ اعتبار مشخصی ندارد. هر زمانی که احساس کند محوطه‌ای در خطر است و نیاز به کاوش اضطراری دارد، بلافاصله از اعتبارات جاری سازمان استفاده می‌کند و دستور حفاری می‌دهد.

تدوین سند راهبردی باستان‌شناسی، ساختارهای متلاشی را از نو می‌سازد
کارشناسان میراث‌فرهنگی بارها از برهم‌خوردن ساختار و شاکله‌ میراث‌فرهنگی در سالهای گذشته گفته‌اند. ریاست پژوهشکده باستان‌شناسی نیز بر گفته‌های باستان‌شناسان صحه می‌گذارد و به‌ ساختارهای پیشین بودجه‌های پژوهشی اشاره می‌کند که در مسیر مشخصی کانالیزه نشده است.

او معتقد است: «در مدیریت‌های پیشین نه‌تنها ساختار اصولی و مناسبی شکل نگرفته که ساختارهای صحیحی که از گذشته باقی مانده بود برچیده شد. پیشتر کاوش و پژوهش‌های مصوب سالانه وجود داشت. باستان‌شناسان می‌دانستند که سال آینده قرار است کدام یک از محوطه‌ها حفاری شود اما در این سالها فعالیت‌های باستان شناسی به‌صورت کاملا پراکنده انجام گرفت.»

این مسئول با اشاره بر اینکه پژوهشکده باستان‌شناسی نیازمند بازنگری اساسی است ادامه می‌دهد: «درحال‌حاضر تلاش رییس پژوهشگاه در جهت جذب اعتبارات پژوهشی و هزینه در کانال مربوط به آن است. با اینکه باستان‌شناسی این پتانسیل را دارد که تمام بودجه مملکت را جذب کند اما معتقدیم که این روند باید به‌صورت کاملا علمی و ضابطه‌مند پیش رود. به‌همین منظور تدوین سند راهبردی باستان‌شناسی کشور تبدیل به اولویت پژوهشکده باستان‌شناسی شد.»

سرلک با تاکید براینکه باستان‌شناسی ایران تاکنون فاقد سند راهبردی باستان‌شناسی بوده می‌افزاید: «تاکنون برنامه‌ای تحت‌عنوان سند راهبردی در حوزه باستان‌شناسی وجود نداشته، در حال‌حاضر مقدمات آن شروع و بخشی از فعالیت‌های سند راهبردی انجام شده است.»

آنطور که رییس پژوهشکده باستان‌شناسی می‌گوید: سند راهبردی باستان‌شناسی ایران تمامی مسائل مربوط به حوزه پژوهش و اجرای فعالیت‌های باستان‌شناسی را در برمی‌گیرد. به‌طوری‌که تدوین این سند با همکاری 43 نفر از پیشکسوتان و متخصصان داخلی و خارجی صورت گرفته است.

با توجه به گفته ریاست پژوهشکده باستان‌شناسی و تعداد بسیاری از باستان‌شناسان به‌نظر می‌رسد، اجرای هدفمند سند راهبردی در آینده می‌تواند به مهمترین سوالات و ابهامات باستان‌شناسی کشور پاسخ دهد.

رشد باستان‌شناسی در فرآیند ترمیم بعید است
درحال‌حاضر تعداد کثیری از باستان شناسان یا خانه نشین شده‌اند یا اینکه در پژوهشکده باستان‌شناسی که هم‌اکنون حکم اداره و کارمند را دارد تا فضای فکری پژوهشکده و پژوهشگر مبتلا به افسردگی شدید شده‌اند. به‌همین دلیل برخی از باستان‌شناسان شرایط فعلی باستان‌شناسی کشور را برنمی‌تابند و خواهان تغییرات زودهنگام هستند.

حامد وحدتی نسب باستان‌شناس دوره پارینه‌سنگی که پیش از این منتقد فعالیت‌های غیرکارشناسی مدیران گذشته بود به خبرگزاری میراث فرهنگی می‌گوید: «اتفاقاتی که در حوزه میراث‌فرهنگی رخ داده به‌قدری عمیق بوده که زمان طولانی برای اینکه شرایط به نقطه صفر برسد و دوباره از صفر شروع به حرکت کند، می‌طلبد.»

این باستان‌شناس معتقد است، در فرایند ترمیم به‌هیچ وجه نمی‌توان انتظار رشد داشت. اما می‌توانیم حس کنیم که پس از روی کار آمدن مدیریت جدید و بعد از گذشت 100 روز از دولت آقای روحانی با بکارگیری بهترین و متخصص‌ترین نیروها تعقل وارد حوزه میراث‌فرهنگی شده است.

وحدتی نسب همچنین به تخصص‌گرایی و نگاه مشورتی مسئولان حوزه‌ میراث‌فرهنگی اشاره می‌کند و می‌گوید: «درحال‌حاضر نگاه مشورتی که مسئولان حوزه میراث‌فرهنگی به مقولات مختلف دارند زمینه روشنی را در سازمان میراث‌فرهنگی ایجاد کرده است. بنابراین انتظار تغییرات زودهنگام بسیار بعید است.»

به‌گفته این متخصص دوره پارینه سنگی، ریاست پژوهشگاه بارها جلسات متعددی با باستان‌شناسان گذاشته و تقاضای طرح راهبردی کرده‌ است. باستان‌شناسی پارینه سنگی که سالها مغفول مانده بود حالا قرار است با تشکیل گروه باستان‌شناسان پارینه‌سنگی و مطالعات میان‌رشته‌ای فصل تازه‌ای را آغاز کند.

او می‌‌گوید: «حتی اگر برخی از همکاران هم روی انتصابات مسئولان میراث‌فرهنگی اختلاف نظر داشته باشند طبیعی است که تمامی تحولات عاری از خطا نیست و در شرایط فعلی فارغ از تعلقات و وابستگی‌های جناحی باید به رویکرد مثبتی که مسئولان فعلی در سازمان پیش گرفته‌اند توجه داشت.»

درحال‌حاضر زیرساخت‌های باستان‌شناسی درحال احیاء است و قرار است برنامه‌ریزی‌های بلندمدت سازمان میراث‌فرهنگی در آینده نزدیک به‌ مرحله اجرا برسد اما همچنان یک اصل باقی می‌ماند، بودجه. باستان‌شناسان معتقدند با ایجاد برنامه‌ استراتژیک بلندمدت توان و نیروها متمرکز خواهد شد و از پراکندگی مطالعات جلوگیری می‌شود اما باید دید که چه میزان بودجه پژوهشی برای پژوهشگاه و پژوهشکده باستان‌شناسی در نظر گرفته می‌شود و تا چه حد می‌تواند به اجرای طرح‌ها و بیماری‌های روحی کارشناسان این حوزه کمک کنند.