کوروش سزاوار ناسپاسی نبود
دکتر پرویز داورپناه
بدو گفت بهرام کز شهر تو / ز مردی نیامد جز این بهر تو
ترا پیشه دام است بر آبگیر / نه مرد سنانی نه کوپال و تیر
« فردوسی »
این بار برای تخریب آثار فرهنگی ، قرعه فال به نام دولت احمدی نژاد زده شد و آن بدون توجه به اعتراضات گسترده مدافعان آثار باستانی و هشدار کارشناسان ، سد سیوند را آبگیری کرد.
این تصمیم در حالی اتخاذ و اجرا شده است که کارشناسان و علاقمندان میراث فرهنگی هشدار داده اند در صورت آب گیری سد سیوند که در منطقه تنگه بلاغی قرار دارد بخش بزرگی از آثار تمدن به جامانده از دوران هخامنشی و ساسانی را که هنوز مراحل کاوش های باستانشناسی در آن تکمیل نشده به زیر آب خواهد برد و حتی احتمال تخریب آرامگاه کوروش بزرگ ، بنیان گذار سلسله هخامنشی نیز وجود دارد.
خبر آبگیری سد سیوند ، با بهت و حیرت بسیاری از ناظران روبرو شده است و یک نوع دهن کجی به مخالفان این امر در سالهای اخیر است که با اقدامات اعتراضی در مقابل مجلس و سازمان میراث فرهنگی تا شکایت علیه وزارت نیرو و سازمان میراث فرهنگی را سازمان داده اند.
سد سیوند یکی از جنجال برانگیز ترین اخبار مربوط به میراث فرهنگی را طی سه سال گذشته در رسانه های داخلی و خارجی به خود اختصاص داده است.
معترضین به آب گیری سد سیوند علت مخالفت خود را چنین بیان داشته اند که تنگه ای که سد در آن زده شده یکی از کم مانند ترین محوطه های باستانی ایران و نیازمند پژوهش های بیشتر است .
تنگه بلاغی به دلیل عبور عشایر و مسیر کاروان رو تاریخی و جاده شاهی ــ معروفترین و کهن ترین جاده بین المللی جهان ــ و آثار بسیار ارزشمندی چون سکونت گاههای انسانهای دوره پارینه سنگی ، بقایای دهکده ها ، کوره های ذوب فلز و کوره های 7500 ساله سفالگرد ، کارگاه های فرآوری غذا ، سازه های آبی و دفاعی ، گورهای باستانی و . . . با پیشینه ای به گستره ده هزار سال ، از اهمیّت بسزایی در بررسی و شناخت تاریخ و فرهنگ ما برخوردار است که آبگیری سد سیوند می تواند همه این آثار را به زیر غبار فراموشی و شاید نابودی ببرد.
باستان شناسان و علاقمندان میراث فرهنگی می گویند که رطوبت برخاسته از دریاچه پشت سد باعث نابودی سازه های دشت پاسارگاد به ویژه آرامگاه کوروش ( نماد جهانی ارج گزاری به حقوق بشر ) خواهد شد چون که آن سازه ها از سنگ های آهکی ــ که رطوبت ، دشمن آنهاست ــ ساخته شده اند.
خدشه دار شدن ثبت جهانی « پاسارگاد » که در سال 1383 در نشست کمیته میراث جهانی یونسکو با صد در صد آرا در فهرست میراث جهانی به ثبت رسیده است ، بر اساس قانون جهانی میراث فرهنگی و تاریخی ، کشور ایران ملزم به نگهداری محوطه باستانی پاسارگاد است و نباید حریم تعیین شده این اثر را ( که در بر گیرنده بخشی از تنگه بلاغی نیز
هست ) به خطر بیندازد.
بر پایه نظر کارشناسی مدیر کل دفتر جنگل ها و مراتع ، با آبگیری سد سیوند حد اقل هشت هزار اصله درخت 500 ساله و هزاران هکتار مرتع و زمین مرغوب کشاورزی نابود می شود.
به دلیل سستی و آبرفتی بودن خاک منطقه ، پس از بالا آمدن آب های زیرزمینی بر اثر آبگیری سد ، یادگارهای باستانی سد پاسارگاد ( از جمله کاخ بار عام ، کاخ دروازه ، کاخ اختصاصی ، گور کمبوجیه ، تل تخت و به ویژه آرامگاه کوروش که نزدیک ترین اثر به سد است ) تخریب خواهند شد.
در خارج از کشور علاقمندان میراث فرهنگی ، با تشکیل کمیته ای به نام کمیته بین المللی برای نجات آثار باستانی دشت پاسارگاد ، خواستار تلاشی جهانی برای حفظ آثار تاریخی و باستانی در این منطقه شده اند و با جمع آوری هزاران امضا برای برطرف کردن خطری که بر کشوری تاریخی سایه انداخته فعالیت می نمایند.
در اعتراض به ساخت این سد ، دو سالی است که شکوه میرزادگی و اسماعیل نوری علاء ، دو تن از فعالان فرهنگی در خارج از کشور همراه با سایر علاقمندان میراث فرهنگی به فعالیت خستگی ناپذیری دست زده اند و با انتشار نامه های سرگشاده متعددی خطاب به مردم جهان و سازمان ملل متحد گفته اند که با ساخت این سد ، نه تنها محوطه ای باستانی در دشت مرغاب ، بلکه آرامگاه کوروش و تخت جمشید نیز به زیر آب خواهند رفت و به کلی محو خواهند شد.
این اعتراضات در داخل و خارج از ایران مهمترین اعتراضات خود جوشی است که در سالهای اخیر از سوی تشکل های مردمی و غیر دولتی در زمینه میراث فرهنگی در معرض خطر، شکل گرفته و به یکی از دغدغه های علاقمندان تاریخ و فرهنگ ایران تبدیل شده است.
تا کنون بیش از هفتاد گروه و نهاد غیر دولتی و موسسه فرهنگی خواستار توقف اجرای طرح و بررسی تمام جوانب امر پیش از آبگیری سد سیوند شده بودند.
از دید اقتصادی سدی را که باید سه ساله ساخته می شد ، بیش از دوازده سال به درازا کشیده و بودجه سه میلیارد تومانی آن اکنون به بیش از هشتاد میلیارد رسیده است.
کمیته دانشجویی دفاع از پاسارگاد که از دوستداران فرهنگ و تمدن ایران تشکیل یافته است ، یک گرد همایی برای اعتراض به آبگیری سد سیوند در روز شنبه اوّل ماه اردیبهشت ، در برابر سازمان میراث فرهنگی ، واقع در خیابان آزادی ترتیب داد که جمعی از دانشجویان با تشکیل زنجیره انسانی گرداگردسازمان میراث فرهنگی به آبگیری سد سیوند اعتراض کردند.
در بیانیه کمیته ی دانشجویی دفاع از پاسارگاد آمده است :
« کمیته دانشجویی دفاع از پاسارگاد به نمایندگی از پیشینه دانشجویان و دوستداران فرهگ ایران مخالفت آشکار خود را با این اقدام غیر فرهنگی و ضد ایرانی اعلام کرده و ضمن محکوم کردن تمامی کسانی که به طریقی در ساخت و اجرای این پروژه نقش داشته اند خواست ها و اهداف خود را به شرح زیر بیان می دارد:
1 ـ توقف فوری آبگیری سد سیوند با توجه به آثار مخرب فرهنگی و زیست محیطی پیش گفته و نیز تناقض آن با مفاد کنوانسیون بین المللی حمایت از میراث فرهنگی که ایران نیز عضو متعهد آن محسوب می شود.
2 ـ استعفا یا برکناری مسوولان ذیربط.
3 ـ ارایه ی گزارش دقیق از کاوش های به عمل آمده در تنگه ی بلاغی و پاسخگویی مسوولان به پرسشها. »
در این تجمع جمعی از دانشجویان دانشگاههای تهران ، شریف ، امیر کبیر ، خواجه نصیر و دفتر تحکیم وحدت ( طیف علامه ) حضور داشتند.
کمیته بین المللی برای نجات آثار باستانی دشت پاسارگاد در نامه سرگشاده به مردمان ایران و جهان در آستانه ی فاجعه بزرگ از جمله می نویسد :
« حدود دو سال پیش کمیته بین المللی نجات پاسارگاد نامه ای خطاب به شما نوشت و خطر جدی این آبگیری را به اطلاع شما رسانید. در این مدت این کمیته در کنار هزارها هزار مردم ایران و جهان که مشتاق حفظ گنجینه های تاریخ بشر هستند تلاش کرده است تا از این حادثه شوم جلوگیری کند. ... اگر چه این بازمانده های شکوهمند تاریخ ایران اکنون به دست مردمانی ناسپاس نسبت به فرهنگ بشری به ویرانی کشیده می شود اما نباید فراموش کرد که از دست رفتن آنها تنها رنجی ویژه ما نیست. یعنی ، این تنها ملت ایران نیست که از داشتن مهمترین بخش هویت فرهنگی خود محروم می شود بلکه این کل تاریخ جهان است که گنجینه ای عظیم و درخشان تاریخی و فرهنگی را از دست خواهد داد. »
کوروش نخستین رهبر سیاسی جهان بوده که بر رهایی انسان ها از بردگی و آزادی آنها در انتخاب ارزش ها ، فرهنگ ها ، دین ها و اندیشه ها تاکید کرده است. نمونه ای از فرمان او ، به عنوان اولین منشور و درخشان ترین کوشش انسان دوران باستان برای برقراری حقوق بشر ، اکنون در موزه بریتانیا و سازمان ملل وجود دارد.
ما دست کمیته دانشجویی دفاع از پاسارگاد و کمیته بین المللی نجات دشت پاسارگاد و میلیونها ایرانی مدافع پاسدار میراث فرهنگی ، باستانی و ملی را میفشاریم.
ما باید هر نوع تلاشی را که لازم میدانیم به کار بندیم تا یکی از بزرگترین میراث های فرهنگی و باستانی ما در دشت پاسارگاد و آرامگاه کوروش بزرگ نابود نشود.
کوروش واقعا" سزاوار این ناسپاسی نبود و ما نمی خواهیم شرمسار نسلهای آینده باشیم.