| بازگشت به صفحه اصلی |
|
برای بيرون آوردن کشتی عظيم دوران اشکانی از اعماق خليج فارس
ايران وسايل کافی ندارد
حسن ظهوری
تلاش سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري براي خارج كردن كشتي غرق شده اشكاني _ ساساني از عمق 70 متري آب‌هاي خليج فارس آغاز شده و اين در حالي است كه به علت نبود امكانات كافي، بيرون آوردن اين اثر باستاني و محموله آن، به دامي مرگ‌بار براي باستان‌شناسان زير آب بدل شده است.
آب‌هاي خليج فارس همواره توسط كشتي‌هاي اكتشافي و لرزه‌نگاري شركت‌هاي نفتي مورد پيگردي قرار مي‌گيرد.
تا دو ماه پيش هيچ‌كس از اثري باستاني با قدمت بيش‌از 2 هزار سال در اعماق آب‌هاي خليج فارس و در نزديكي بندر باستاني سيراف خبر نداشت تا اين‌كه گروه دريايي شركت "درياكاو" طي يك بررسي و شناسايي متوجه كشتي عظيمي شد كه با محموله‌اش در عمق 70 متري دريا مدفون شده است.
از همان ابتداي كشف اين كشتي شوق بيرون آوردن آن در ميان باستان‌شناسان افتاد اما كسي از مشكلي كه مي‌توانست دامن كاوشگران را بگيرد خبر نداشت.
«ذولفقار عربزاده»، مدير شركت دريايي درياكاو دراين‌باره به ميراث خبر مي‌گويد: «خارج كردن كشتي و محموله آن از زير آب‌هاي خليج فارس كار عظيمي است كه بخشي از آن به نيروي انساني و بخش ديگر به تجهيزاتي كه براي انجام اين كار به آن آنيازمنديم مربوط مي‌شود. اين كشتي و محموله‌اش در عمق 70 متري خليج فارس واقع شده است كه حضور انسان در اين عمق بدون تجهيزات پس‌از چند دقيقه كوتاه منجر به مرگ مي‌شود. به همين دليل براي خارج كردن آن بايد از سيستمي كه به آن "سچوريشن" گفته مي‌شود و به غواصي اشياء نيز شهرت دارد استفاده كرد. در اين سيستم غواص با استفاده از تركيب گازهاي مختلف اكسيژن، هيدروژن و هليم مي تواند به اعماق دريا دسترسي پيدا كند.»
وي در ادامه مي‌گويد: «در كنار اين موضوع بيرون آوردن محموله و خود كشتي نياز به افراد كاركشته در امر غواصي دارد كه در ايران تعداد آن‌ها از انگشتان دست بيشتر نيست.»
كاوش در عمق 70 متري تنها از عهده غواصاني بر‌مي‌آيد كه ساليان طولاني غواصي كرده و تجربيات زيادي را در اين راه كسب كرده‌اند. اما سيستم "سچوريشن" كه براي استفاده غواصان در اين عمق در نظر گرفته شده تا امروز در ايران نبوده و ماهرترين غواصاني هم كه مي‌توانند در اين عمق به غواصي بپردازند نياز به آموزش‌هاي دوره‌اي براي آشنايي با اين سيستم دارند كه براي غواصان حرفه‌اي، اين دوره آموزشي در چهارهفته به پايان مي‌رسد.
عربزاده مي‌گويد: « اهميت خارج كردن محموله اين كشتي منجر به ورود سيستمي به كشور مي شود كه منحصر به فرد است. تا امروز همواره اين سيستم توسط غواصان خارجي وارد ايران مي‌شد و از آنجايي كه توسط همان غواصان نيز مورد استفاده قرار مي گرفت، ساليانه ميليون‌ها دلار براي اين موضوع خرج مي‌شد.»
غواصي‌هاي مرسوم در ايران با هواي كمپرس شده انجام مي‌شود و شخص مي‌تواند با استفاده از اين تجهيزات تا عمق 50 متري زير آب برود.
حضور غواص با اين تجهيزات در عمق 70 متري بسيار خطر ناك است. دست كم زماني كه غواص مي‌تواند در اين عمق غواصي كند 5 دقيقه است و بيشتر از آن ريسك محسوب مي‌شود.
برخي حتي معتقدند اين مقدار زمان نيز ريسك است، زيرا غواص دچار آسيب‌هاي تنفسي شديد مي‌شود كه به مرگ وي منجر خواهد شد.
امروز عمق مجاز براي غواص 40 متر است. بيشتر از اين عمق را بايد با گاز مخلوط هليم و اكسيژن رفت.
«مهدي معصومي»، ناخدا يكم نيروي دريايي ايران كه چندي پيش دوران بازنشستگي خود را آغاز كرده و پيش‌از آن به مدت 28 سال درنيروي دريايي خدمت كرده است دراين‌باره به ميراث خبر مي‌گويد: «اگر اين كشتي باستاني در عمق 40 تا 50 متري كشف مي‌شد نيازي به تجهيزات پيشرفته غواصي نبود. نياز به اين تجهيزات همواره در ايران و نيروي دريايي آن نيز احساس مي‌شد. پيش‌از اين از تاسيسات نفتي كشور كه سيستم‌هاي حياتي محسوب مي‌شوند انتظار مي‌رفت كه از ساليان دورتر به فكر تهيه اين تجهيزات بوده باشند اما شاهد آن هستيم كه تا امروز چنين تجهيزاتي تهيه نشده است. اين در حالي‌است كه خليج فارس تا عمق80 و حتي90 متر هم مي‌تواند مورد استفاده شركت‌هاي نفتي ايران باشد. هم‌اكنون سيستم‌هاي نفتي كشور مبالغ هنگفتي را به غواصان خارجي مي‌دهد تا كارهاي غواصي در عمق پايين را انجام دهند. ما اميدواريم نجات اين كشتي سبب ورود اين سيستم به ايران شود.»
چگونگي پيدا شدن كشتي
كشتي اشكاني يا ساساني غرق شده مثل بسياري از آثار و محوطه‌هاي باستاني كه ابتدا توسط مردم و يا حفاران غيرمجاز كشف مي‌شوند، توسط صيادان شناسايي شد.
«حميد شمس»، عضو هيت مديره شركت درياكاو و كاشف كشتي مغروقه دراين‌باره به ميراث خبر گفت: «ما همواره در منطقه‌اي كه كشتي پيدا شده است كار مي‌كنيم. روزي صيادان محلي اعلام كردند وقتي تور مي‌اندازند همراه ماهي سفال هم بالا مي‌آيد. از آنجايي كه پيشتر با ميراث فرهنگي كاركرده بوديم به آن‌جا رفتيم تا تصاويري را تهيه كنيم. تصاوير تهيه شده ابتدا در بخش زير آب پژوهشكده باستان‌شناسي به نمايش در آمد. آن‌ها اعلام كردند محموله كشتي حامل خمره‌هاي بزرگي به نام آنفورا بوده كه در دوره پارات و ساساني مورد استفاده قرار داشته و پس‌از آن منسوخ شده است. گويا در آن زمان از اين خمره‌ها براي حمل روغن و آذوقه استفاده مي‌شده است. سپس فيلم را نشان دكتر فاضلي داديم و ايشان هم اعلام حمايت كردند.»
پس‌از آن ديگر از سوي پژوهشكده باستان‌شناسي خبري نشد و به گفته شمس تا امروز هيچ‌كار عملي انجام نشده است.
وي معتقد است دست كم مي‌شد از اين كشتي فيلم بهتري تهيه شود.
شمس مي‌گويد: «همان‌زمان نامه‌اي براي دكتر فاضلي نوشتيم و اعلام كرديم آمادگي كامل براي مشاركت در اين پروژه داريم. از آنجايي كه بحث غواصي در اين عمق بسيار تخصصي است و ميراث در اين زمينه تجربه كافي ندارد، ما خودمان را سهيم مي‌دانيم و معتقديم كه گوشه‌اي از اين كار را بايد انجام دهيم. ما حتي در عسلويه كارگاه و امكانات داريم و حتي مي‌توانيم ميزبان پرسنل سازمان ميراث فرهنگي باشيم. امكانات مناسبي هم از نظر قايق و لوازم غواصي و فيلمبرداري وجود دارد كه مي‌تواند مطالعات اوليه در اين زمينه را مهيا كند. اين پروژه مشتركي است كه در آن ما از تجربه باستان‌شناسي باستان‌شناسان استفاده مي‌كنيم و آن‌ها نيز از تجربه غواصي ما. از سوي ديگر ما در اين لحظه روابط خوبي با شركت‌ها دريايي خارجي داريم و مي‌توانيم از تجربيات آن‌ها نيز استفاده كرده و پلي ميان ايران و شركت‌هاي غواصي خارج كشور باشيم.»
عربزاده هم در دنباله صحبت‌هاي شمس مي‌گويد: «براي اين كار مي‌توان از شركت‌هاي خارجي كمك گرفت زيرا پروژه عظيمي است. هم ميراث فرهنگي ما در باستان‌شناسي زير آب جوان است و هم شركت‌هاي غواصي كه با مقوله ميراث فرهنگي آشنايي ندارند؛ غير از چند شركت از جمله ما كه در چند ماموريت با سازمان ميراث فرهنگي همكاري كرده‌ايم بايد از اطلاعات كساني كه در دنيا چنين كارهايي را انجام داده‌انداستفاده كرد. بايد به نحوي رفتار كرد كه آسيبي به محموله اين كشتي وارد نشود.»
***
نخستين گام براي بيرون آوردن محموله كشتي مي‌تواند با خارج كردن نمونه‌هايي از آن باشد. براي اين‌كار مي‌توان با امكانات فعلي آن را به انجام رساند. اما براي فعاليت غواص در ساعات متمادي چنين امكاناتي پاسخ‌گوي غواصان نيست.
طولاني شدن زمان غواصي عوارضي به وجود مي‌آيد كه امكان غواصي را از فرد مي‌گيرد. دراين حالت هيدروژن در خون حل مي‌شود كه اصطلاحا به آن مستي ازت يا تختير ازت گفته مي‌شود.
اين‌كه گفته مي‌شود مي‌توان دست كم براي نمونه برداري نيز از امكانات موجود استفاده كرد تنها از توان غواصاني بر‌مي‌آيد كه تعداد آن‌ها در ايران به 5 نفر هم نمي‌رسد.
عربزاده دراين‌باره مي‌گويد: «تجهيزاتي كه براي غواصي در عمق 70 متري لازم است بسيار گرانند اما به نظر مي‌رسد كه اين پروژه ميلياردها تومان ارزش دارد و روي ارزش معنوي آن نمي‌توان قيمتي گذاشت. هزينه‌هايي كه براي اين كار مي شود به اندازه قطره‌اي در دريا است. اين كشتي وقتي بالا بيايد منحصر به فردترين كشتي در محدوده خليج فارس است. تا امروز در اين منطقه چنين چيزي ديده نشده است، اما پس‌از بيرون آمدن مي‌توان باديگر كشتي‌هايي كه تا كنون در كشورهاي ديگر بدون تعلل بيرون آورده شده‌اند مقايسه كرد.»
كاپيتان معصومي نيز در ادامه مي‌گويد: «از همه جاي دنيا حاضرند اين كشتي را ببينند. غواصان بين‌المللي چون "پوستو" كه از اين نوع اكتشافات هم داشتند زماني كه صاحب چنين اكتشافاتي مي‌شوند، آن اثر جهاني مي‌شود و اين اتفاق بايد در ايران هم بي‌افتد. از سوي ديگر كشف چنين كشتي استقبال داوطلبانه بسياري از اين غواصان را به دنبال دارد تا سهمي در بيرون آوردن اين اثر ارزشمند داشته باشند. بيرون آوردن اين كشتي مي‌تواند جنجالي بزرگ محسوب شود.»
براي بيرون آوردن اين كشتي ابتدا نقشه‌برداري آن انجام مي‌شود و سپس هر قطعه كشتي شماره گذاري و بيرون آورده مي‌شود و دوباره روي زمين بر اساس شماره‌هاي موجود چيده مي‌شود.
زماني كه غواصي براي عكاسي يا حتي انجام كار صنعتي به زير آب مي‌رود شايد كاري كه انجام مي‌دهد دشواري تقرب به چنين كالاي گرنبهايي را نداشته باشد. كالايي كه هر آن احتمال آسيب ديدن آن وجود دارد و به همين دليل نياز به دقت بيشتر براي كندو كار است.
از جمله موضوعاتي كه در كشف اين كشتي بسيار مورد توجه قرار گرفته موقعيت آن در خليج فارس است كه نشان مي‌دهد اين خليج عل‌رغم ميل بسياري از همسايگان ايراني متعلق به ملت فارس بوده است. سندي قابل لمس كه فارس بودن خليج فارس را نشان مي‌دهد. اين سندي است كه بحث تجارت دريايي ايران را از 2 هزارسال قبل تا امروز نشان مي‌دهد.
اكنون تلاش‌ها براي نجات كشتي پارتي يا ساساني آغاز شده است. اما باستان‌شناسي زيرآب ايران در اين زمينه نه‌تنها جوان نيست كه كودكي خردسال محسوب مي‌شود كه بايد دست او را گرفت و به او روش‌هاي نوين باستان‌شناسي زيرآب را آموخت. اين گام هرچند بزرگ اما آغازين است كه مي‌تواند باستان‌شناسي زير آب را از نابالغي دانستن به بالغي عمل برساند.
تهران _ خبرگزاري ميراث فرهنگي _ ۱۳۸۵/۸/۱۸
http://www.chn.ir/news/?section=2&id=34955