ارگ نسا، يکی از مهمترين شهرهای دوره اشکانی

International Committee to Save

the Archeological Sites of Pasargad

ارگ نسا، يکی از مهم ترين شهرهای دوره اشکانی،

در فهرست تازه ای که سازمان علمی و فرهنگی ملل متحد (يونسکو) به عنوان ميراث جهانی اعلام کرده، نام ارگ شهر اشکانی نسا که اکنون در قلمرو ترکمنستان قرار دارد به چشم می خورد.

در زمان پارتیان (اشکانیان) که از اواخر قرن سوم پیش از میلاد تا اوائل قرن سوم میلادی، یعنی بیش از چهارصد سال بر قلمرو آن زمان ایران حکومت کردند، شهر نسا از مهمترین شهرهای ایران به شمار می رفت و به نظر برخی مورخان، ارگ نسا، نخستین جایی بوده است که اشگ اول، بنیانگذار سلسله اشکانی به عنوان مرکز فرمانروایی خود برگزید.

اگرچه نسا پایتخت اشکانیان نبود اما پایگاه این خاندان به شمار می رفت و برخی شاهان اشکانی در این شهر دفن شدند.

نسا در پارسی باستان به معنی آباد و آبادی بوده و هم اکنون روستاهایی با نام نسا در استانهای فارس، کرمان و خراسان وجود دارد.

نام نسا در زمان فرمانروایی مهرداد اول اشکانی (171 تا 138 پیش از میلاد) به مهردادکرت تغییر یافت اما امروزه باستانشناسان و مورخان آن را همچنان با نام نسا می شناسند.

آن گونه که در گزارشهای تاریخی آمده، نسا چند سال پیش از میلاد مسیح بر اثر زمین لرزه سهمگینی ویران شد اما دوباره بازسازی شد و به حیات خود ادامه داد.

پس از آنکه ساسانیان به فرمانروایی اشکانیان پایان دادند، نسا اهمیت خود را از دست داد و رو به زوال نهاد اما پیروز، پادشاه ساسانی این شهر را دوباره احیا کرد.

در شاهنامه فرودسی دست کم در دو جا به نام به این شهر اشاره شده است:

ز گرگان بیامد به شهر نسا
یکی رهنمون پیش پر کیمیا

بدر بر یکی مرد بد از نسا
پرستنده و کاردار بسا

که در داستان جنگ انوشیروان ساسانی با رومیان از این شهر نام برده شده است.

در متون تاریخی فارسی و عربی پس از اسلام پیوسته از نسا به عنوان یکی از شهرهای مهم خراسان ياد شده است.

از زمان صفویه که در نتیجه جنگ میان صفویان و امرای خیوه، ترکمنان به صورت گسترده از نواحی شمالی تر آسیای میانه به مناطقی که اکنون در جنوب ترکمنستان و شمال شرق ایران قرار دارند کوچیدند، نسا جای خود را به شهر باقر داد که از مراکز خانهای ترکمن بود.

با اشغال آسیای میانه به دست روسها و در قرارداد تعيين سرحد ايران و روسيه که در سال 1885 ميان دو کشور منعقد شد، نسا جزو خاک روسيه قرار گرفت، هرچند فاصله چندانی از مرز ایران ندارد.

هم اکنون از نسا تنها بقايای ارگ کهن اشکانی آن مانده که در نوع خود از آثار باستانی منحصر به فرد جهانی به شمار می رود و مورد بازدید عمومی قرار دارد، از خان نشین باقر در نزدیکی آن هم روستایی به همین نام باقی است.

در کاوشهای باستانی ارگ نسا، دخمه ها و پرستشگاههای مربوط به آيين مهرپرستی که پيش از همه گير شدن کيش زرتشت در ایران رواج داشته به دست آمده است.

برخی از آثار باستانی کشف شده در اين ارگ، نشانه های هنر باستانی یونانی را دارند که به دوران سلطه جانشینان اسکندر مقدونی به ایران باز می گردند و اشکانیان فرمانروایی شان را برچیدند.