کشف کاخ سفيد با بيش از هزار سال قدمت و تزييناتی به سبک ساسانی
كاوش‌هاي باستان‌شناسي در نزديكي برج رسكت مازندران، منجر به كشف كاخي سفيد رنگ از دوره سلجوقي با تزئينات گچ‌بري و كتيبه‌هايي به خط كوفي شدكه هزار سال پيش در اثر زلزله مدفون شده بود.
«مهدي عابديني»، سرپرست هيات باستان‌شناسي برج آرامگاهي رسكت و لاجيم با اعلام اين خبر گفت: «در ادامه كاوش‌هاي برج رسكت به تپه‌اي كه در پايين دست اين بناي آرامگاهي قرار داشت مشكوك شديم. روي اين تپه برخلاف تپه‌هاي مجاور به خوبي علف رويش نمي‌كرد و از روي پستي و بلندي تپه مي‌شد فضاهاي معماري را تشخيص داد. با اين احتمال حفاري باستان‌شناسي را روي اين تپه باستاني آغاز كرديم كه به بقاياي معماري كاخي از دوره سلجوقي برخورديم.»
وي گفت: «در ابتدا ديواري سنگي با ملات گچ و اندود گچي پيدا كرديم. حجم گچ بسيار زياد بود و به همين علت براي يك بناي معمولي غيرعادي به نظر مي‌رسيد. در ادامه ديوار حفاري را دنبال كرديم كه فضاهاي داخل بنا را كشف كرديم و با كمال تعجب با گچ‌بري‌هاي نفيسي روبرو شديم كه با نقوش هندسي و گياهي تزئين شده است. اين گچ‌بري‌ها برخلاف گچ‌بري‌هاي بيرون بنا كه كاملا سفيد رنگ بودند، رنگي هستند و آثار رنگ‌هاي زرد، قرمز و سبز را مي‌توان به خوبي تشخيص داد.»
عابديني با اشاره به ابعاد بناي بدست‌آمده گفت: «اين بنا 14 در 14 متر وسعت دارد و اكنون دو نيم متر از ارتفاع ديوارهاي آن سالم مانده است. ديوارهاي بيروني كاخ از ملات سنگ ساخته شده است اما براي ساخت ديوارهاي داخلي از ملات خشت استفاده شده است. از جمله ويژه‌گي‌هاي اين كاخ استفاده از اندود زياد گچ سفيد رنگ در بخش بيروني كاخ است كه احتمالا در دوران شكوفايي آن را به كاخي سفيد‌رنگ تبدل كرده است.»
گچ‌بري‌ها در كنار كتيبه‌هايي كشف شده‌اند كه تاريخ بنا را به قرن پنجم و دوره سلجوقي مربوط مي‌كند. اما با اين‌حال اين گچ‌بري‌ها از هنر دوره ساساني متاثرند.
مطالعه متون تاريخي نشان مي‌دهد كه در قرن پنجم هجري قمري آل‌زيار پس از شكست آل‌باوند در منطقه دودانگه ساكن مي‌شوند. بناي آرامگاهي رسكت نيز در همين دوران ساخته مي‌شود. باستان‌شناسان احتمال مي‌دهند كه كاخ كشف شده از دوره سلجوقي مربوط به يكي از حكام محلي آل‌زيار كه تحت حكومت حاكمان سلجوقي بوند، باشد.
عابديني با بيان اين‌كه گچ‌بري‌هاي كشف شده آنقدر نفيس هستند كه نمي‌تواند به يك بناي معمولي يا عمومي مربوط باشد گفت: «تا كنون بنايي كه چنين گچ‌بري‌هايي داشته باشد در بناهاي شخصي يا عمومي مازندران مثل حمام‌ها ديده نشده است. از سوي ديگر كتيبه‌هاي كشف شده كه به خط كوفي مشجر (گل و بوته‌اي) هستند نيز دليل ديگري از شواهد وجود كاخ است. اين نوع نوشته‌ها عموما توسط حاكمان در بناهاي حكومتي استفاده مي‌شده است.»
در متون تاريخي، به خصوص تاريخ طبرستان آمده است كه زلزله هولناكي در قرن پنجم هجري قمري دودانگه را ويران كرده است. پس از آن نيز زلزله‌هايي در قرن 6 و سال‌هاي 700 هجري قمري نيز در اين منطقه اتفاق افتاده است. باستان‌شناسان احتمال مي‌دهند كه كاخ كشف شده در همان زلزله نخست ويران شده است اما زلزله‌هاي بعدي نيز در مدفون كردن آن سهم داشته‌اند.
از اوايل اسفند سال گذشته برج‌هاي آرامگاهي رسکت و لاجيم به پروژه‌هاي بزرگ کشوري پيوست و از همان زمان فعاليت‌هاي پژوهشي براي ساماندهي و مطالعه روي اين دو بناي منحصر به فرد اسلامي آغاز شد.هدف از تشکيل اين پايگاه دستيابي به نادانسته‌هاي اين برج هاي آرامگاهي و آماده سازي پرونده آن‌ها براي ثبت در فهرست ميراث جهاني است. به عنوان مهمترين برنامه‌هاي پايگاه، تثبيت وضعيت فعلي آرامگاه‌ها ، طرح مرمت و ساماندهي اين دو بنا تهيه شده است كه كاوش‌هاي باستان‌شناسي نيز در راستاي مطالعات پژوهشي اين پايگاه انجام مي‌شود.
حسن ظهوری
ساری خبرگزاری ميراث فرهنگی – 14/5/1385
http://www.chn.ir/News/?section=2&id=33156