استانداری قم با سماجت ميراث فرهنگی 6 هزار ساله ای را تخريب کرد.
از آنجايي که محوطه باستاني شاد قلي بر سر راه جمکران قرار داشت و در محدوده فعاليت هاي عمراني پروژه «عمار ياسر» بود با اجازه استانداري ويران شد.
محوطه 6 هزار ساله شادقلي در بافت
تاريخي قم زماني تخريب شد که مسئولان سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري اين شهر تاريخي
مذهبي به صراحت عنوان کرده بودند قدمت اين محوطه به دوره پيش از تاريخ مي رسد و
بايد تا زمان انجام کاوش هاي باستان شناسي، ادامه پروژه عمار ياسر متوقف شود اما با
اصرار استانداري به ادامه فعاليت پروژه عمارياسر ،6 هزار سال تاريخ اين منطقه از
بين رفت.
معاون امور عمراني استانداري قم مدعي است پروژه عمار ياسر زماني شروع شد که کسي از
تاريخي بودن اين محوطه اطلاع نداشت:« طبق سوابق و شواهد، اين محدوده به ظاهر
محوطه 6 هزار ساله نبوده ، در جايي به ثبت نرسيده بود و چند فضاي مذهبي موجود در آن
هم به عنوان اثر تاريخي اعلام نشده بود.»
اما به گفته "سيد حسين صابري" مدير كل سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري استان قم، پس
از شروع عمليات اجرايي پروژه عمار ياسر در بهمن
84
، ميراث فرهنگي استان در تاريخ
نهم اسفند 84
طي نامه‌اي خطاب به استاندار قم
اعلام كرد كه طي عمليات گودبرداري در بولوار عمار ياسر در فاز چهارم ، به آثار
فرهنگي، تاريخي برخورد شده است. اين اداره خواستار توقف عمليات و فرصت
10
روزه براي حضور كارشناسان ذيربط در محل شد كه طبق وظيفه و مقررات اين كار صورت
گرفت.»
اگرچه صابري به اين امر اذعان دارد که اداره كل ميراث فرهنگي در فراز نهايي نامه
خود متذكر شده پس از پايان مطالعات، اجراي ادامه پروژه بلامانع است، اما هرگز
مطالعات باستان‌شناسي در اين سايت پيش از تاريخي به پايان نرسيد و محوطه پيش از
تاريخ شاد قلي تخريب شد.
چگونگي ماجرا
بر اساس مستندات موجود، عمليات اجرايي اين پروژه از تاريخ
پانزده اسفند 84
تا سی ام فروردين 84
به مدت
45
روز متوقف شد اما با توجه به اعلام نشدن گزارش در اين مورد از طرف كارشناسان ميراث
فرهنگي، شهرداري قم طي نامه اي به شماره
5057
مورخ سی ام فروردين 85
خواستار تعيين تكليف مي‌شود.
سه روز بعد ، اداره كل ميراث فرهنگي طي شماره944
- 135مورخ
سوم ارديبهشت 85 در مورد
قدمت محوطه شادقلي خان و آثار به دست آمده در تپه شادقلي خان و محوطه قلي درويش بر
سر راه جمكران و تپه صرم (در فاصله
20
كيلومتري شهر قم) توضيحاتي ارايه
مي کند و بر اساس آن براي شهر قم و تمدن و فرهنگ باستاني ايران اهميت قايل و
خواستار انجام مطالعات جامع باستان‌شناسي در مسير پروژه عمار ياسر مي‌شود
به گفته صابري پس از اين نامه،
شهرداري قم طبق روال معمول و رعايت ضوابط طي نامه شماره
7256مورخ
نهم ادريبهشت 85
از استاندار خواستار تعيين تكليف مي‌شود. استاندار هم در پاسخ اعلام مي‌كند که " با
توجه به اهميت تسريع و تكميل اين پروژه هر چه سريع‌تر عمليات اجرايي شروع شود و
ادامه يابد." البته وي در عين حال تاکيد مي کند که " هماهنگي لازم با ميراث فرهنگي
به عمل آيد كه نماينده‌اي در محل داشته باشند."
در اين ميان اگرچه سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري استان قم به صراحت اعلام مي کند
اين محوطه باستاني است و خواستار توقف عمليات عمراني مي شود، اما سرانجام به رغم
نامه نگاري هاي متعدد بين استانداري ، شهرداري و سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري و
توقف مقطعي اين پروژه ، با اجازه کتبي استاندار مبني بر ادامه عمليات ، اين محوطه
تاريخي تخريب مي شود.
استانداري :کوتاهي از ميراث بود
مسئولان استانداري عنوان مي کنند پس از اطلاع يافتن از اين موضوع که محوطه شادقلي
متعلق به دوره هاي پيش از تاريخ بوده و از اهميت ويژه اي برخوردار است ، در اين
زمينه کمال همکاري را با مسئولان سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري استان داشته اند ،
اما به دليل آن که اين سازمان به موقع وارد عمل نشده و در زمان هاي تعيين شده از
سوي استانداري براي نظارت در محل حضور نداشته ، اجراي پروژه عمار ياسر ادامه پيدا
کرده است.
بنا به گفته صابري، مدير كل ميراث فرهنگي و گردشگري استان قم، پس از نامه ميراث
فرهنگي به استانداري و درخواست حضور کارشناسان ميراث فرهنگي در منطقه ، هيچ گزارشي
به دفتر استانداري مبني بر انجام كاوش‌هاي باستان‌شناسي ارسال نشده است.
اما پاسخ کارشناس ميراث فرهنگي ، ابهام موضوع را بيشتر مي کند .
زماني که از «عمار كاووسي»، باستان شناس اداره كل ميراث فرهنگي و گردشگري استان قم
در اين‌باره مي پرسيم ،مي گويد :« با ارسال رونوشت نامه استانداري به اين اداره كل،
براي نظارت بر عمليات راه سازي پروژه عمارياسر به محل رفتم و با مشاهده لايه‌هاي
نازكي كه زير تيغ بولدوزرها تخريب مي‌شدند، با ارسال نامه‌اي براي مديريت خواستار
توقف اين عمليات شدم.»
از سوي ديگر «سيامك سرلك»، باستان
شناس سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري و سرپرست هيات بررسي و شناسايي در محوطه شاد
قلي نيز در اين مورد مي گويد: «به محض اطلاع اداره كل ميراث فرهنگي و گردشگري
استان قم، به محل محوطه كه در
300 متري ميراث قم واقع شده
رفتيم و از نزديك باقي مانده محوطه را مورد بررسي و شناسايي قرار داديم. در مدت ده
روز فعاليت باستان‌شناسي در محل، يافته‌هاي سفالي ارزشمندي به‌دست آمد كه مي‌توانست
اطلاعات بي‌شماري از شكل گيري نخستين سكونت‌ها در شهر قم در
6000
سال پيش به دست دهد.»
قانون هم کاري از پيش نبرد
در همين زمان است که به رغم تاکيد سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري قم بر اين که
محوطه قدمتي پيش از تاريخي دارد و براي انجام مطالعات باستان شناسي نياز به فرصت
زماني بيشتري است ، استاندار دستور ادامه فعاليت را مي دهد و به دليل عمليات
گودبرداري و راهسازي عمار ياسر ، محوطه
6
هزار ساله شادقلي تخريب مي شود.
در همين حال "سرلك" باستان شناس و سرپرست هيات بررسي و شناسايي در محوطه شاد قلي،
علت تاخير كاوش‌ها در اين محوطه را تغييرات ايجاد شده در بخش هاي مختلف مديريتي
سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري مي داند و مي گويد: « اين طرح زماني به تصويب
پژوهشكده باستان شناسي رسيد كه تغيير و تحولات در سازمان رخ داد و رياست اين
پژوهشكده به شخص ديگري واگذار شد. اين تغيير و تحولات تاخيري را به وجود آورد كه
مانع از ادامه كاوش در محوطه شادقلي شد.»
سرلك با بيان اينكه محوطه شاد قلي ادامه زندگي اقوام تپه باستاني قلي درويش در
محدوده شهر قم است به ميراث خبر مي گويد: «يافته‌هاي باستان شناسي حاكي از آن است
كه 6
هزار سال پيش هنگامي كه ساكنان تپه قلي‌درويش با طغيان رودخانه قمرود مواجه
مي‌شوند، به اين مكان مهاجرت كرده و حدود هزار سال در آن زندگي مي‌كنند. بر اساس
اين يافته‌ها تصميم گرفته شده بود كل باقي مانده محوطه براي مطالعات باستان شناسي
مورد كاوش قرار گيرد و تا آن زمان عمليات عمار ياسر متوقف باقي بماند.»
اجازه ادامه فعاليت عمراني در يک
محوطه تاريخي و پيش از انجام مطالعات کارشناسان ميراث فرهنگي در حالي صادر مي شود
که طبق قانون برنامه سوم و چهارم توسعه ، هيچ فعاليت عمراني نبايد بدون مجوز سازمان
ميراث فرهنگي و گردشگري اجرا شود.
« اميد غنمي »، کارشناس حقوقي سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري هم بر اين امر تاکيد
مي کند: « مسئولان پروژه هاي عمراني موظفند در صورت مواجهه با آثار تاريخي در حين
علميات عمراني، کارشناسان سازمان ميراث فرهنگي را مطلع کرده و ادامه علميات عمراني
نيز منوط به انجام بررسي هاي کارشناسي و توافق ميان سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري
با مسئولان پروژه عمراني است. »
شش
هزار سال تاريخ در سکوت از
بين رفت
محوطه باستان شادقلي در حالي تخريب شد كه باستان شناسان در دستيابي به بخشي از
مهمترين اطلاعات باستان شناسي درباره نخستين سكونت در شهر قم ناكام ماندند.
پيش از اين تصور مي‌شد كه شهر قم آغاز سكونت خود را از سده سوم قمري آغاز كرده است
اما اين پژوهش‌هاي باستان شناسي بود كه نشان داد شهر قم بيش از
6
هزار سال قدمت دارد.
نامه‌نگاري‌هاي زيادي براي جلوگيري از تخريب محوطه شادقلي انجام گرفت اما از آنجا
كه هماهنگي لازم ميان مسئولان ميراث فرهنگي و گردشگري و دستگاه هاي مسئول استان
براي حفاظت از اين تپه باستاني وجود نداشت و نيز اجرايي نشدن توصيه ها و دستورات
نامه‌هاي اداري و عدم پيگيري سزمان ميراث فرهنگي قم، محوطه
6
هزار ساله بافت تاريخي تخريب شد
حسن ظهوری
قم(خبرگزاري ميراث فرهنگي)ميراث استان‌ها - ۱۳۸۵/۵/۳
http://www.chn.ir/News/?section=2&id=32765
مطالبی که در ارتباط با اين موضوع هستند
http://www.chn.ir/News/?section=2&id=31816