کورش زعيم در مصاحبه ای که نتوانست اجازه پخش بگيرد

International Committee to Save

the Archeological Sites of Pasargad

کورش زعيم در مصاحبه ی ای که نتوانست اجازه پخش بگيرد:

مسئولان در نابود کردن میراث تاریخی و فرهنگی ایران زمین مصمم هستند

مهندس کوروش زعيم به پرسش های کانال 2 تلويزيون ايران پاسخ می گويد

اين مصاحبه در پی آبگيری سد سيوند به وسيله يکی از مجريان کانال 2 ايران انجام شده بود که هنوز اجازه پخش پيدا نکرده است. سايت کميته بين المللی نجات پاسارگاد برای اولين بار پياده شده آن را منتشر می کند

مجری: خصوصيات سد مورد نظر چيست و در كجا واقع شده است؟

زعيم: سد سيوند بر روي رودخانه پلوار در فاصله 95 كيلومتري شمال شيراز و در 50 كيلومتري تخت جمشيد و حدود 17 كيلومتر از آرامگاه كورش در دشت پاسارگاد (يا دشت مرغاب) قرار گرفته است. منطقه سد را دشت و تنگه چشمه مي گويند كه پس از حمله مغولان به تنگه بلاغي ترجمه شد. رودخانه سیوند از کوههای زاگرس سرچشمه می گیرد و 200 کیلومتر تا رودخانه کر در جنوب مرودشت ادامه دارد. منابع آب رودخانه چشمه سارهاي كوههاي زاگرس و زه آبها هستند که پس از ریزش به رودخانه بیشتر در کف رودخانه فرو می روند. آبرفتی کف رودخانه آنقدر زیاد است که گاهی رودخانه بعلت فرورفت آب برای چند کیلومتر خشک می شود و دوباره در پایین دست زاینده می شود.

مجری: سد از چه سالي شروع شده، چقدر هزينه شده و جهت چه امري ساخته شده است؟

زعيم: بررسي هاي نخستين سد در سال 1370، توسط يک مهندس مشاور امريكايي انجام شد كه ما از محتواي گزارش آنها خبري نداريم. احتمال مي دهيم كه آنها ساخت سد را در اينجا موجه ندانسته اند. در سال 1372، كار از آن شركت گرفته شد و به يك شركت مشاور ايراني سپرده شد. گزارش آنها هم در دسترس نيست. احتمال مي رود كه اين مشاور هم به نتايج مشابهي رسيده باشد. سپس طراحي، مهندسي مشاور و احداث سد به يك شركت ديگر سپرده شد كه وابسته به يكي از نهاد هاست که هم نقش پیمانکار را بازی می کند و هم نقش مهندس مشاور را. واگذاري مهندسي مشاور، نظارت و پيمانكاري به يك شركت خلاف قانون و مقررات سازمان مديريت و برنامه ريزي است. از شواهد بر مي آيد كه مدت اجراي آن سه سال و هزينه نخستين آن حدود سه ميليارد تومان برآورد شده بوده، ولي اينگونه در رسانه ها خوانده ايم تا كنون حدود 90 ميليارد تومان هزينه شده است. ظاهرا" سد را براي رساندن آب به دشت ارسنجان ساخته اند، ولي به باور ما نه تنها آب آن براي رسيدن به ارسنجان كافي نيست، بلكه کاهش آب به درياچه بختگان نيز آسيب خواهد رساند، زيرا كمبود آب ورودي، درياچه را خشكتر و نمكي تر خواهد كرد و رسوب نمك بوسيله باد به كشتزارهاي پيرامون خواهد نشست و آسیب زیادی به آنها خواهد زد.

مجری: آیا می شود به مشاوران اولیه دسترسی پیدا کرد و با آنها مکاتبه کرد؟

زعیم: ما تلاش زیادی کردیم که به گزارش های مهندسان مشاور امریکایی و مهندس مشاور مستقل ایرانی دسترسی پیدا کنیم، ولی ظاهرا آنها در وزارت نیرو گم شده اند یا به هر حال به ما داده نشدند.

مجری: آيا خصوصيات منطقه اين امكان را مي دهد كه سدي با با اين گنجايش در آنجا ساخته شود؟

زعيم: ويژگي هاي منطقه اصلا اجازه ساخت چنين سدي را نمي دهد. يك دليل، ميزان آب رودخانه پلوار است كه در شرايط عادي از چشمه سارها و سيلابهاي فصلي تامين مي شود و فقط براي آبياري دشتها و كشتزارهاي پيرامون آن كافي است. بهمين دليل نياكان ما روي اين رودخانه فقط به ساختن آب بند و كانالهاي تقسيم آب ميان كشاورزان و جلوگيري از تخريب سيلابها بسنده مي كردند. بنابراين، اين رودخانه، سد به اين بزرگي را به هيچ وجه نمي تواند پاسخگو باشد. از سوي ديگر، به علت سست و آبرفت بودن خاك منطقه، و جريان گرفتن آب در زير سطح زمين، زمين زير سد و ديوارهاي درياچه سد هرگز نمي توانند آب را در خود نگه دارند. این ویژگی زمینهای آن منطقه است و هیچ مهندس مشاوری آنجا را برای ساخت سد انتخاب نمی کند.

مجری: عمر مفيد سد چقدر است و چه استفاده مفيدي مي توان از آن داشت؟

زعيم: سد براي عمر مفيد پنجاه سال طراحي شده، ولي به علت سست بودن خاك منطقه پشت سد، سيلابهاي فصلي سالانه مقدار زيادي خاك را پشت سد ته نشين خواهند كرد و عمر سد را به ميزان بسيار زيادي كاهش خواهند داد. تصور ما اينست كه دريچه هاي پاييني سد پس از گذشت چند سال به علت رسوبات زیاد سیلابها به كلي مسدود خواهند شد، بنابراين بخش بزرگي از آب پشت سد به آب مرده تبديل خواهد شد. من فكر نمي كنم اين سد به جز براي جلوگيري از خسارات سيلابها استفاده ديگری داشته باشد.

مجری: آيا راهي وجود دارد كه بتوان خسارات ناشي از ساخت سد را كاهش داد يا از بين برد؟

زعيم: خسارتهاي ناشي از سد سه وجه دارند. نخست بيهوده بودن آن و اينكه اصلا نبايد در آنجا ساخته مي شد. در آنجا يك آب بند كه جانشين آب بند خراب شده هخامنشيان شود كافي می بود. اكنون سدهاي بزرگ دیگر در جهان ساخته نمي شوند و همه به سدهاي كوچكتر روي آورده اند. سدهاي بزرگ، افزون بر غير اقتصادي بودن، اكوسيستم منطقه را تغيير مي دهند و باعث تغييراتي در بافت گياهی، زندگي جانوران و حتي فشار زياد بر زمين و تحريك به زمين لرزه مي شوند. سدهاي بزرگ فقط به درد خود بزرگ نمايي حاكمان خودكامه و سوء استفاده هاي مالي مي خورد. در مورد سد سيوند، پيشنهاد من اينست كه 90 ميليارد تومان اتلاف بودجه را فداي حفظ طبيعت آنجا و ميراث فرهنگي و تاريخي بي نظير منطقه كنيم. از آبگيري آن خودداري كنيم تا مانند يك آب بند عمل كند.

مجری: آيا كارشناسان اين پروژه از خساراتي آتي بي اطلاع بودند يا با آگاهي اين اقدام را كرده اند؟

زعيم: ما از سياستها و تصميم گيري هاي پشت صحنه آگاه نيستيم. اگر وزارت نيرو گزارش هاي توجيهي مهندسان مشاور نخستيني را منتشر كند يا در دسترس بگذارد، پاسخ شما داده خواهد شد. اگر من حقیقت را بگويم متهم به افترا خواهم شد، چون مدارک دردست خودشان است. بهر حال، پروژه اي كه سي برابر برآورد اوليه هزينه بردارد، جاذبه زيادي دارد.

مجری: در گذشته، جهت آبرساني اين مناطق از چه راهي استفاده مي كردند؟

زعيم: آثار آب بند هاي متعدد از زمان هخامنشيان نشان مي دهد كه طرح بسيار دقيق و كارشناسي براي آبرساني به كار برده مي شده است. همه زمينهاي كشاورزي اين منطقه، مانند بسياري از مناطق ديگر ايران، داراي حق آبه بوده اند كه جزو لاينفك مالكيت زمين بشمار مي آمده است. هر دهکده و زمين كشاورزي داراي سهمي از آب رودخانه بوده كه تا به امروز رعايت شده است. رودخانه پلوار، ظاهرا فقط مي توانسته حق آبه هاي دشتهاي پيرامون خود را تامين كند، به جز هنگام سيل، كه آب بندها از نيروي تخريب كننده آب مي كاسته اند. مازاد آن، كه زياد هم نبوده به اضافه سيلابها به درياچه بختگان مي ريخته است. من تصور نمي كنم كه پس ازتامين آبي كه حق كشاورزان منطقه است، چيزي براي انتقال به دشت ارسنجان بماند، مگر اينكه بخواهيم درياچه بختگان را به كوير نمك تبديل كنيم.

مجری: چه خطراتي آثار باستاني كه در نزديكي منطقه وارد شده اند را تهديد مي كند؟

زعيم: اگر سد بطور کامل آبگیری شود، بلندای آب 1854 متر از سطح دریا خواهد بود. این بلندای آب تمامی تنگه بلاغی را که بلندای آن کمتراست، تمام روستاهای در مسیر را که بلندای آنها حدود 1830 تا 1843 متر است و بخشهايي از دشت پاسارگاد را که بلندای آن ازسطح دریا بین 1820 تا 1850 متر است، خواهد پوشاند. آرامگاه کورش، تخت کوهک، مادرسلیمان، مبارک آباد، ابوالوردی و گستره باستانی کردشول حدود 7 تا 15 متر به زیر آب خواهند رفت.

اگر سد فقط تا بلندای 40 متر آبگیری شود که بیشینه توان رودخانه سیوند است، یعنی 17 متر پایین تر از بلندای سد ساخته شده، بخش گود دشت پاسارگاد زیر آب خواهد رفت. حد فاصل دریاچه سد و دشت پاسارگاد، دره ای میان کوه تخت طویله و کوه کلات است که رودخانه درآن جریان دارد. در زمان هخامنشیان آب سیوند کشتزارهای منطقه و تاکستان های پیرامون را که مواد اولیه کارگاههای شرابسازی و خوراک ارتش بزرگ امپراتوری ایران را فراهم می کردند، آبیاری می کرد.

در صورت امكان آبگيري، اتفاقي كه خواهد افتاد يكي افزايش رطوبت است كه اثرش روي سنگهاي آهكي آثار بيرون از زمين درآنجاست. اكنون هم سفره آب در آنجا بالاست و ارتفاع كمي ازسطح زمين دارد. اين باعث مي شود سطح آب بالاتر بيايد و باعث افزايش پوشش گياهي شود. پوشش گياهي رطوبت را بيشتر افزايش ميدهد و روي سنگهاي آهکي اثر مي گذارد. افزايش رطوبت همچنين باعث تغيير اكوسيستم و رويش گياهان آسيب زا مانند گل سنگ مي شود كه هم اكنون در آنجا پيدا شده است.

براي اينكه اهميت اين منطقه را متوجه شوید، بخشي از آنچه را كه در همين دو سه ساله كشف شده را شرح مي دهم. يك روستاي هخامنشي كشف شده كه ديواری دفاعي داشته به طول هفت كيلومتر، لوله هاي سفالين فاضل آب، سيستم آبرساني و غيره كشف شده و نشان مي دهد تكنولوژي كه در آن زمان داشتيم چقدر شگفت آور است. اينجا نمايشگاهي از عظمت ايران، از دانش ايران و تكنولوژي ايراني در آن زمان است. منطقه اي براي ساخت ابزار كشاورزي پيدا شده كه احتمالا از دوران ساسانيان است، كوره هاي سفال سازي مربوط به شش هزار تا هفت هزار و پانصد سال پيش متعلق به فرهنگ باكون، يكي از فرهنگ هاي مهم فارس كه در آنجا مي زيسته اند. آثاري كه از آنها مانده واقعا شگفت آور است. پيش از آن، از دوران غارنشيني 8 تا 12 هزار سال پيش آثاري مانده مانند غار حاجي بهرامي كه در اين مسير است. مواد بافتني ازهفت هزارسال پيش بجاي مانده. گورستاني مربوط به شش هزار سال پيش و اسكلت هايي كه با ابزار و زيورآلات دفن شده بوده اند. در آنجا آثار دوران ايلامي كشف شده، اسكلت هايي كه با زيورهاي حكاكي شده يافت شده اند كه گوياي تاريخ و تمدن آنهاست كه بايد مطالعه شود. يك كوزه سفالين به وزن 123 كيلوگرم و قطر 123 سانتيمتر پيدا شده كه نشانگر وجود كارگاههاي توليد و ذخيره شراب و آذوقه است. و همانطور ما نگاه مي كنيم كه آثار ايراني، يا بشري، از 250 هزار سال پيش تا كنون در آنجا كشف شده است. اينجا دانشگاه تاريخ و فرهنگ بشر است و فقط به هخامنشيان محدود نمي شود.

در همين تنگ چشمه ارابه روي بوده از دوران هخامنشيان كه از آثارش مي توان آن را كشف كرد. برخي پژوهشگران آن را راه داريوش كه پاسارگاد و تخت جمشيد را به سارد پايتخت ليدي وصل كرده بود ميشناسند. كوشك داريوش اول در آنجا كشف شده با يك راه ارابه رو كه آنجا را به پاسارگاد و تخت جمشيد وصل مي كرده است.

بنابراين، اينجا فقط آرامگاه كورش مطرح نيست. خود آرامگاه كورش هم تنها يك ميراث فرهنگي ايراني نيست، يك ميراث فرهنگي جهاني است. يعني تمام جهان از روزي كه كورش امپراتوري هخامنشي را پايه گذاري كرد، بر زندگي بشر تاثير گذار بوده تا امروز. يعني تنها امپراتوري بزرگ در تاريخ بشریت كه بر پايه خرد، مديريت، جهان بيني، آينده نگري و مردم گرايي برقرار شده بود. بسياري از پديده هاي تمدني كه ما امروز داريم، پايه گذاريش در آن زمان شده. بنابراين، اينجا يك دانشگاه است.

مجری: آيا ساخت سد (با توجه به نظر يكي از كارشناسان) مي تواند منجر به زمين لرزه شود؟

زعيم: وزن آب درياچه سد فشار زيادي به زمين زيرين وارد مي آورد كه در حالت طبيعی آن وجود ندارد. بنابراين، اگر ساختار زير زمين منطقه استعداد جابحايي و زمين لرزه را داشته باشد، اين كار را تسريع يا تشديد مي كند. يكي از دلايلي كه كشورهاي پيشرفته ازساخت سدهاي بزرگ دوري جسته اند، همين عامل فشار مصنوعي زياد روي لايه هاي زيرين است.

مجری: تا كنون اقداماتي جهت آگاه سازي مسئولين انجام داده ايد؟

زعيم: ما از دو سال پیش که آبگیری سد مطرح شد، هم به بررسی سد و هم به آگاهی رسانی پرداختیم. گروههای متعددی در داخل وخارج کشور برای اعتراض، آگاهی رسانی وتماس بامسئولان تشکیل شد. خود من نخستین بار در سال 84 نتیجه بررسی های مهندسی و فرهنگی- تاریخی را که گروه ما انجام داده بود طی یک سخنرانی مطرح کردم و از آن زمان تا کنون دهها مصاحبه رادیویی و تلویزیونی و سخنرانی برای آگاه کردن مردم و هشدار به مسئولان انجام داده ایم. چندین سازمان و سایت غیردولتی در داخل و خارج برای آگاهی رسانی و اعتراض بوجود آمده و همه شدید نگران و فعالیت می کنند. ولی مثل اینکه با دیوار آجرین طرف هستیم. بنظر می رسد که مسئولان در نابود کردن میراث تاریخی و فرهنگی ایران زمین مصمم هستند.

مجری: اقای مهندس زعیم از شما تشکر می کنم که با ما صحبت کردید.