|
|
آيا شما هم نامه ي سرگشاده را امضا کرده ايد؟
پژوهش و نگارش: دکتر شاهين سپنتا
ماهي قرمز
ميهمان کوچک آسماني بر سفره هفت سين
درودي چو بوي خوش نوبهار / ياران آزاده در هر ديار
درودي به سبزه، درودي به خاک / درودي به ميخانه انگور و تاک
درودي به آتش، به نوروز و نور / درودي به ماهي و تنگ بلور
درودي به آيينه و روشني / به جان هاي پاک و پرستيدني
به آزادگان فارق از هست و بود / درود و درود و درود و درود
نوروز يکي از زيباترين و ماندگارترين آيين هاي ايرانيان و ايراني تباران است که در گستره جهاني برگزار مي شود و مجموعه آيين هاي نوروزي از حاجي فيروز و چهارشنبه سوري و خانه تکاني تا سفره هفت سين و ديد و بازديد و سيزده به در ، در هر گوشه از سرزمين هاي ايراني ، با تفاوت هايي پاس داشته مي شود . برپايي سفره هفت سين يکي از اين آيين هاي زيباست و مردمان هرگوشه از اين سرزمين پهناور با ذوق و سليقه خود آن را مي چينند و در هنگام لحظه تحويل سال بر پايش مي نشينند. امروزه سبزه و سماق و سمنو و سيب و سرکه و سير و سنجد که همگي خوراکي و با منشاء گياهي هستند از اجزاي ثابت و نمادين « هفت سين » در آمده اند اما افزون بر « هفت سين » نامبرده ، « سفره نوروزي » يا « سفره هفت سين » اجزاي ديگري نيز دارد . برخي ديگر از پيوست هاي سفره هفت سين همچون آيينه و آب و سرکه و شمع و سکه و ماهي قرمز و نان ، سبزي ، شيريني ، تخم مرغ رنگ کرده و گل سنبل ( يا شب بو ) و شيريني و کتاب و ... هريک به نوبه خود بر زيبايي اين خوان نوروزي مي افزايند و مردم آن ها را به عنوان نماد بر سر سفره مي گذارند. اما ماهي قرمز کوچک اين ميهمان همه ساله سفره هفت سين بسياري از خانواده هاي ايراني که کوچک تر ها خيلي به آن علاقه دارند ، چند سالي است که مورد غضب قرار گرفته و در هنگام نوروز از سوي برخي افراد هشدار هايي بي پايه در مورد خطرات ناشي از نگهداري « ماهي قرمز » سفره هفت سين براي خانواده ها در نشريات منتشر مي شود و براي بيشتر موجه نشان دادن اين هشدارهاي غير علمي از توجيهات و توضيحات به ظاهر فرهنگي نيز استفاده مي شود.
اين هشدار ها براي نخستين بار در سال 1381 خورشيدي از سوي دبير سازمان غيردولتي « مهر ايران » مطرح شد. پس از آن با پيگيري اين گروه ، هرسال مطالبي درباره خطرات ناشي از ماهي قرمز در روزنامه هاي پرشمارگان منتشر شد و برخي از ادارات دولتي نيز شتاب زده به تائيد اين ديدگاه ها پرداختند. براي نمونه در يکي از اين مطالب از قول دبير انجمن « مهر ايران » آمده بود : « ويروس سالمونلا با ۲۵ هزار زيرگونه از طريق كوچک ترين خراش بر انگشتان و تماس با آب تنگ ماهى آلوده به اين ويروس ، قابل انتقال است. عفونت هاى حاد دستگاه گوارش با علايم اسهال خونى، استفراغ، تب شديد، درد بدن، اختلال دستگاه تنفسى و تضعيف سيستم دفاعى بدن از عوارض اين ويروس است... » وي همچنين با اشاره به ساير بيماري‌هاي قابل انتقال از ماهي به انسان ( البته از ديدگاه خودش ) تصريح کرد : « پيستوريازيس بيماري پوستي خطرناکي است که از ديرباز به وفور در ايران ديده شده و به طور جدي در حال افزايش است. اين بيماري درماني نداشته و به مرگ بيمار منجر مي‌شود. » پس از انتشار اين مطالب در بسياري از روزنامه‌ها و خبرگزاري‌ها موجي از نگراني و ابهام در اذهان مردم شکل گرفت . در پي آن ، مديرکل دامپزشکي استان تهران با تجديد نظر در مواضع شتاب زده قبلي اعلام کرد : « در ماهي‌هاي قرمز هيچ‌گونه ابتلا به بيماري يا ويروس مشاهده نشده است و مردم از اين بابت هيچ نگراني نداشته باشند و مردم مي‌توانند به راحتي براي تزيين سفره هفت‌سين سال نو ماهي قرمز خريداري کنند. » اما دبير انجمن « مهر ايران » دوباره با ارائه آماري شگفت آور نوشت : « سالمونلوز و سل پوستي که به وسيله اين آبزيان منتقل مي‌شوند، هر ساله موجب مرگ چهار تا شش ميليون آمريکايي مي‌شوند. » البته او از منابع سخن خود نام نبرد و توضيح نداد که چگونه مرگ سالانه شش ميليون نفر بر اثر اين بيماري هاي مورد ادعا ، در يک کشور که از بالاترين سطح استاندارد بهداشت برخوردار است تاکنون مورد برخورد جدي سازمان هاي متولي بهداشت در جهان قرار نگرفته است؟
در ادامه به نمونه اي ديگر از نوشتارهاي شبه ژورناليستي غضب آلود درباره ماهي قرمز اشاره مي کنم و سپس نکاتي را در پاسخ به نويسندگان محترم آن يادآور مي شوم . در يکي از اين مطالب با عنوان « سه دليل مهم براي اين که ديگر ماهي قرمز نخريم » چنين آمده است:
«1- به خاطر سلامتي خودتان و خردسالان : ماهى قرمز به دليل نوع نگهدارى و شرايط ويژه توزيع و خريد و فروش، منبعى براى انتقال ويروس سالمونلا و بيماري پوستي خطرناک پيستوريازيس مي‌باشد. ويروس سالمونلا با ۲۵ هزار زيرگونه از طريق كوچكترين خراش بر انگشتان و تماس با آب تنگ ماهى آلوده به اين ويروس، قابل انتقال است.عفونت هاى حاد دستگاه گوارش با علايم اسهال خونى، استفراغ، تب شديد، درد بدن، اختلال دستگاه تنفسى و تضعيف سيستم دفاعى بدن از عوارض اين ويروس است. پيستوريازيس بيمارى پوستى خطرناكى است كه از ديرباز به وفور در ايران ديده شده و به طور جدى در حال افزايش است. اين بيمارى در گذشته به مرض پولک ماهى معروف بوده كه پس از گسترش بيمارى و نمايش علائم هم به سختى تشخيص داده مى شده است.در موارد گسترش متوسط و پيشرفته كه زخم هاى پوستى به صورت پولک ماهى با خونريزى هاى عفونى، سراسر بدن بيمار را فرا مى‌گيرد، ديگر راهى براى درمان نيست و به مرگ بيمار منجر مى‌شود. اين ويروس از طريق كوچك ترين خراش بر انگشتان و تماس با آب تنگ ماهى آلوده به اين ويروس، قابل انتقال است.
2. به خاطر نجات جان ميليون‌ها ماهي : سالانه بين ۳ تا ۵ ميليون قطعه ماهى قرمز بين ۱۵ اسفند تا ۱۵ فروردين كشته مى‌شوند. ماهى‌هايى كه خانواده‌ها براى ايام عيد خريدارى كرده و به منازل خود مى‌برند ماهى‌هاى سكته كرده و بيمار هستند. اين ماهي‌ها در حين انتقال به دليل تكان هاى شديد سكته كرده و درصد قابل توجهى از آن ها مى ميرند. بقيه آن ها نيز در خانه خريداران به دليل بيماري و يا آب کلردار از بين مي روند.
3. به خاطر حفظ فرهنگ باستاني‌مان : ماهي قرمز هيچ جايي در فرهنگ ايراني و باستاني ما ندارد، اين ماهي که يکي از نمادهاي فرهنگ چين مي‌باشد در حدود 100 سال پيش بخاطر اسم عربي آن ( سمک ) به عنوان يک سين وارد سفره ما ايراني ها شد؛ اين ماهي در فرهنگ چين نمادي از مرگ است که چيني‌ها با آزاد ساختن آن در رودخانه‌ها حيات را به خانه خود بازمي‌گردانند. در تابلوي نقاشي "هفت سين" اثر حسين احياء در کاخ گلستان نيز اثري از ماهي قرمز مشاهد نمي‌شود.»
1. بيماري هاي يادشده از راه ماهي قرمز منتقل نمي شوند : در مورد سالمونلوز ، اين دوستان بهتر است بدانند که سالمونلا ويروس نيست . سالمونلا يک باکتري است که مي تواند به صورت طبيعي به عنوان فلور روي پوست آبزيان پيدا شود. اما تنها در شمار بالا و هنگامي که از راه دهان وارد دستگاه گوارش انسان شود ، مي تواند بيماري زا باشد که البته اين مورد درباره ماهي قرمز بعيد است و تا کنون هيچ مرجعي در کشور گزارشي علمي از ابتلاء تک گير يا همه گير به سالمونلوز با منشاء ماهي قرمز منتشر نکرده است . عفونت با باكتري سالمونلا مي تواند پس از خوردن غذاهايي مانند گوشت ، مرغ ، شير تازه يا تخم مرغ خام يا آشاميدن آب آلوده به باكتري روي دهد ولي پختن كامل ، آن را از بين مي برد. همه‌گيري‌هاي سالمونلايي معمولاً هنگامي روي مي دهد كه افراد زيادي از يک غذاي آلوده مشترک مثلاً در سفرهاي تفريحي، اجتماعات مردمي يا رستوران‌ها استفاده كنند. همچنين بيماري « پسوريازيس » نيز بيماري ويروسي نيست و توسط ماهي به انسان سرايت پيدا نمي کند . پسوريازيس يک بيماري « خود ايمني » يا « اتو ايميون » مي باشد که به صورت ژنتيکي انتقال مي يابد و از انساني به انسان ديگر نيز به صورت افقي قابل انتقال نيست. اطلاق اصطلاح « پولک ماهي » نيز صرفا به خاطر بروز ضايعات پاپولي و پلاک هاي قرمز رنگ قرينه همراه با پوسته هاي چسبنده و نقره اي رنگ پولک مانند شبه به پولک ماهي در سطح پوست ( در فرم معمولي پسوريازيس است ) و هيچ ارتباط ديگري به ماهي يا پولک آن ندارد. يکي ديگر از بيماري ها که برخي از مخالفان ماهي قرمز به آن اشاره کرده اند « سل پوستي » است. اين بيماري در انسان توسط مايکوباکتريوم هايي به نام M. bovis و M. tuberculosis ايجاد مي شود. در حالي که مايکوباکتريوم هاي عامل بيماري « سل ماهي » در ماهي ها M .marinum aronson و M. pisscium و M. platypoecilis و M. anabanti و M. fortuitum مي باشند و تنها دو گونه از مايکوباکتري ها يعني « مايکوباکتريوم مارينوم » و « مايکوباکتريوم فورچوئي توم » عامل بيماري زئونوز هستند که اين دو مايکوباکتري نيز از ماهيان گرمابي و دريايي مانند « ماهي روغن » يا «Cod » جدا شده اند و تا کنون گزارشي از آلوده شدن به اين مايکوبکتريوم با منشاء ماهي قرمز ثبت نشده است. همچنين در مورد سالمونلوز و پسوريازيس ، جامعه دامپزشکان ايران نيز طي بيانيه‌اي اعلام نمود که با توجه به اظهارنظرهاي غيرکارشناسي اخير در خصوص بيماري‌زا بودن ماهيان قرمز کوچک که اخيرا به وسيله برخي از اشخاص و مجامع مطرح و براي شهروندان نگراني‌هايي ايجاد کرده ، اعلام مي‌شود که بيماري پوستي پسوريازيس هيچ ارتباطي به ماهيان قرمز ندارد. جامعه دامپزشکان ايران در اين بيانيه همچنين تاکيد کرد که ماهيان قرمز ناقل باکتري سالمونلا نيستند. اين متخصصان نوشتند : « اگر چه انتقال باکتري سالمونلا به عنوان يک بيماري مشترک ميان انسان و حيوان از طريق منابع آبي آلوده تحت شرايط خاصي وجود دارد، اما احتمال انتقال آن از طريق ماهي غير محتمل است.»
با اين همه پيشنهاد مي شود که به منظور رعايت بيشتر حقوق ماهي هاي قرمز و رعايت بهداشت عمومي از سوي اداره بهداشت ، اداره دامپزشکي و اداره شيلات با همکاري انجمن حمايت حيوانات ، نظارت بيشتري بر مراکز پرورش و فروش ماهي هاي قرمز صورت گيرد و در صورت امکان دستفروش‌ها ، سوپر مارکت‌ها و گل فروشي‌ها از فروش ماهي قرمز منع شوند و تنها آبزي فروشي ها و يا مرکزي که از کميته مشترک نوروزي مراجع ياد شده موفق به اخذ مجوز فروش ماهي قرمز شده اند ، امکان فروش ماهي قرمز را داشته باشند.
2. براي نجات ماهي قرمز به جاي ترساندن مردم بر آگاهي آن ها بيافزاييم : ماهي قرمز ، ماهي سرخ ، يا گلد فيش ( Gold fish = زر ماهي ، طلا ماهي ) يا ماهي حوض ، با نام علميCarassius Auratus از معمول ترين ماهي هايي است که در منزل مي توان از آن ها نگهداري کرد. اين حيوان کوچک خانگي که بسيار جذاب و دوست داشتني است در صورت مراقبت مناسب مي تواند تا چند سال در کنار ما در منزل زندگي کند. اين ماهي قادر به تحمل آب کم اکسيژن و بقاء و توليد مثل در آبگيرهاي کوچک مي باشد و مي تواند تا اندازه 40 سانتيمتر رشد کند. طول عمر 10 تا 20 ساله براي اين ماهي غير معمول نيست. طول عمر بيش از 40 سال نيز براي ماهي قرمز ثبت شده است. نگهداري درست و بدون خطر ماهي قرمز به طوري که به قول برخي مدعيان به « قتل عام گسترده » آن ها منجر نشود با ترساندن مردم ممکن نمي شود و تنها با آگاهي دادن به مردم در زمينه نگهداري درست از اين ماهي ها امکان پذير است . به عبارت ديگر مهم ترين دليل مرگ و مير بالاي ماهيان قرمز عدم آشنايي مردم با نحوه نگهداري و مراقبت از آن ها است . بر خلاف آنچه که تصور مي شود بسياري از مردم کشورمان اطلاعاتشان در مورد اين جانور بسيار مختصر است .ماهي قرمز نسبت به ديگر ماهيان زينتي مقاومت بالايي دارد و در صورت رعايت نکاتي ساده و آسان مي تواند سال هاي زيادي عمر کند. براي دستيابي به اين هدف ، انجمن حمايت از حيوانات اصفهان به عنوان نمونه يکي از گروه هايي که در اين زمينه احساس مسئوليت مي کند از نوروز 1382 تا کنون تلاش زيادي را براي افزايش اطلاعات مردم در مورد نحوه نگهداري ماهي قرمز و نيز احترام به حقوق اين جاندار داشته است و بر اين اساس تا کنون 3 دوره طرح جمع آوري ماهي قرمز و کلاس هاي فراگير آموزشي را برپا نموده است . امسال نيز تعداد بسيار زيادي از مهدکودک ها ، مدارس ، دانشگاه ها ، سازمان هاي غير دولتي ، ادارات ، فرهنگ سراها و مساجد زير پوشش طرح آموزشي « نگهداري از ماهي قرمز » قرار گرفت .همچنين چاپ و پخش بروشور ، پوستر و توزيع لوح فشرده ( CD ) « نحوه نگهداري از ماهي قرمز » از ديگر برنامه هاي اجرا شده به منظور حمايت از ماهي هاي قرمز است. اين انجمن همچنين اعلام کرد « ... در هر کجا از شهر اصفهان که حداقل 15 نفر از شهروندان مايل به آموزش در اين زمينه باشند ، مي توانند با ما تماس بگيرند و مدرسان ما در کمتر از 48 ساعت به صورت داوطلبانه به محل آن ها خواهند رفت. ضمن اين که روزانه از طريق ايميل goldfish1385@gmail.com پاسخ گوي سوالات علاقه مندان در مورد ماهي قرمز هستيم ».
انجمن حمايت از حيوانات اصفهان امسال با اجراي طرحي با شعار « ماهي قرمز من بايد زنده بماند » از مردم خواست که پيش از خريد ماهي قرمز بر اطلاعات خود در مورد نگهداري درست از آن بيافزايند . اين انجمن در بخشي از بيانيه اي که به همين منظور منتشر کرد ، تاکيد نمود که ماهي قرمز حق حيات و زندگي دارد و اگر براي سفره هفت سين ماهي قرمز خريديم بايد کاري کنيم که اين ماهي به حيات خود ادامه بدهد . بايد در مساله حمايت و حفاظت از ماهي قرمز شهروندان و هموطنانمان را نيز سهيم کنيم و از آن ها بخواهيم که در اين مسير به ما کمک کنند . اين گونه هر سال وضع ماهيان قرمز بهتر و بهتر مي شود و آمار تلفات آن ها رو به کاهش خواهد گذاشت و گرنه بيان دلايلي که پايه و اساس درستي ندارد شايد در کوتاه مدت تاثير اندکي بگذارد ولي مي تواند موجب بي اعتمادي مردم را فراهم کتد.
3. نهادن ماهي قرمز بر سر سفره هفت سين بنيان فرهنگي دارد : ماهي قرمز ، تاريخي چند هزارساله را پشت سر نهاد تا به عنوان قديمي ترين ماهي خانگي يا زينتي به حوض خانه هاي مردم و آب نماهاي عمومي راه يافته است و ميهمان کوچک نوروزي سفره هاي هفت سين ايرانيان شده است. اين ماهي براي نخستين بار در شرق آسيا و در کشور هاي چين و ژاپن پرورش داده شد و به دستور امپراتوران چيني براي پرورش اين ماهي آبگير هاي مخصوص و يا حوضچه هايي از جنس چيني مي ساختند. چيني ها زماني که در جستجوي ماهي هاي پرورشي براي مصرف خوراکي بودند به آن برخوردند. با اصلاح نژاد ، اندازه آن ها افزايش يافت ولي پس از مدتي ، به خاطر زيبايي ظاهري ، آن ها تبديل به جانوراني تزئيني شدند و با توجه به ارزش اقتصادي آن ها ، پرورش دهندگان سعي خود را متمرکز بر اصلاح نژاد و بهتر شدن شکل ظاهري انوع « ماهي قرمز » کردند و رفته رفته پرورش آن ها براي خوراک منسوخ گرديد.هر چند که در چين و بسياري از نقاط دنيا تا مدت ها ، برخي به خوردن آن علاقه نشان مي دادند . براي نمونه در کتاب « مادة الحيوة » که توسط « نورالله » آشپز شاه عباس صفوي در سال 1003 هجري قمري نگاشته شده و در آن دستور پخت انواع غذا ارائه شده است از پخت نوعي بريان پلو شاهانه يا « بريان پلاو » با گوشت « ماهي سرخ » که از « شيروان » مي آوردند ، سخن به ميان مي آيد. پرورش ماهي قرمز در چين و نيز ژاپن براي مدت 700 سال ادامه يافت در سال هاي نخستين سده 17 ميلادي ، نخستين ماهي قرمز ها را با کشتي به کشور پرتغال بردند و از آن جا به ديگر کشور هاي دنيا راه يافتند . در آن زمان اين ماهي به عنوان هديه اي گران بها و ارزشمند از سوي بزرگان و دارايان به همتايانشان در ديگر کشور ها پيشکش مي شد. در سال 1872 ميلادي نخستين نمونه هاي ماهي قرمز توسط « مارکيز دوپمپارد » به کشور فرانسه رسيدند و فرانسوي ها آن را ماهي طلايي چين يا « Dorades de Chine » ناميدند . در سال 1883 ميلادي شمار 28 عدد ماهي سرخ زنده از انواع دم چادري و تلسکوپي به همت آقاي «Paul Matte » که پرورش دهنده ماهي بود به آلمان راه يافت . اطلاع دقيقي از زمان ورود نخستين ماهي هاي قرمز به ايران در دست نيست اما شکي نيست که اجداد ماهي هاي قرمز امروزي از چين به همه جاي دنيا و از جمله ايران آمدند.
درباره فلسفه نهادن ماهي قرمز برسر سفره هفت سين دلايل گوناگوني را برشمرده اند اما به نظر اين نگارنده ، ماهي قرمز نماد برج « حوت » يا برج ماهي در « گاهشماري هجري شمسي بُرجي » است که از سال 1259 هجري خورشيدي به طور غير رسمي در ايران رواج يافت و در سال 1289 هجري خورشيدي ، طبق ماده 3 محاسبات عمومي ( مطابق دوم حوت 1289 ) دوره دوم مجلس شوراي ملي ، تقويم رسمي ايران شد و تا سال 1304 که گاهشماري هجري خورشيدي فعلي جايگزين آن شد، رسميت داشت و امروز در افغانستان هنوز متداول است . نام ماه هاي « گاهشماري هجري شمسي برجي » برگرفته از نام 12 صورت فلکي منطقة البروج است و از همين روي « برج » ناميده شده اند . نام برج هاي دوازده گانه به ترتيب عبارت بودند از :« حمل ، ثور ، جوزا ، سرطان ، اسد ، سنبله ، ميزان ، عقرب ، قوس ، جدي ، دلو و حوت » . اگرچه اين نام ها عربي بودند اما ريشه کاملا ايراني داشتند و در برخي ار متون کهن که آگاهي هايي از ايران باستان به ما مي دهند ، مي توان نام هاي ايراني اين برج هاي دوازده گانه و نگاه ايرانيان به آن ها را به خوبي دريافت . براي نمونه در کتاب « بندهش » که متني به زبان پارسي ميانه ( پهلوي ساساني ) است ، در بخش دوم با عنوان « درباره فراز آفريدن روشنان » درباره برج هاي دوازه گانه مي خوانيم : « اورمزد در ميان آسمان و زمين روشني را آفريد. [ نخست ] ستارگان اختري و نيز نا اختري را ، سپس خورشيد را [ آفريد ] . چنين گويد : نخست سپهر را آفريد و ستارگان اختري را بر آن گماشت . [ ستارگان ] مايه ور اين دوازده اند که نامشان بره ، گاو ، دوپيکر ، خرچنگ ، ، شير ، خوشه ، ترازو ، کژدم ، نيم اسپ ، بز ، دلو و ماهي است ... ». البته در متون گوناگون به جاي « خوشه » از « دوشيزه » ، به جاي « دلو » از « آبريز » يا « سقا » يا « دول » ، به جاي « نيم اسب » از « کمان » يا « قوس » و به جاي « ماهي » از « دو ماهي » نيز استفاده مي شود
چنان که گفته شد تقويم هجري شمسي بُرجي تا سال 1304 خورشيدي در ايران رواج داشته است و هنوز نيز در سالنماهاي کشور نماد هاي اين « برج » هاي دوازده گانه را مي توان ديد و يا در گفت و گو هاي روزانه مالي مردم عبارات و اصطلاحاتي همچون « سَر بُرج » و يا « بُرجي فلان تومان » را مي شنويم و به نظر مي رسد که تحت تاثير اين گاهشماري « ماهي قرمز » به عنوان نمادي از « برج حوت » در هنگام حلول سال نو بر سر سفره هفت سيمن مي نشيند تا سال از برج حوت به برج حمل تحويل شود . در مورد « حوت » در فرهنگ بزرگ سخن مي خوانيم : « حوت ، صورت دوازدهم از صورت هاي فلکي منطقةالبروج ، واقع در نيم کره شمالي آسمان ، که به شکل دو ماهي تجسم شده است و در اصطلاح گاهشماري ، برج دوازدهم از برج هاي دوازده گانه ، پس از دلو و پيش از حمل، برابر با اسفند ماه ». همچنين دو شاهد مثال براي نشان دادن کاربري اين واژه در ادبيات فارسي به شرح زير ارائه شده است : « تپد حوت گردون ز حسرت چو بيند / که ماهي در آن حوض باشد شناور » ( جامي ) و « روز شنبه ... خورشيد به نقطه اعتدال رسيده ، از برج حوت به برج حمل تحويل مي شود .» ( افضل الملک).
از ديدگاه نگارنده ، در انتخاب ماهي قرمز ( Gold fish ) براي نهادن بر سر سفره هفت سين نيز دو علت بيش از همه مهم بوده است : نخست مقاومت بيشتر ماهي قرمز نسبت به عوامل نامساعد محيطي و پرورش آسان تر در مقايسه با انواع ديگر ماهي هاي زينتي و دوم رنگ جذاب قرمز نارنجي ( گاه با خال هاي سفيد يا سياه ) و تنوع شکل ظاهري .
در اين جا به نظر مي رسد که رنگ « سرخ » اين ماهي به عنوان نماد يا نشانه پيروزي ، شادي ، سرزندگي و برکت معنا مي يابد. چنان که اهميت رنگ قرمز در ديگر سنت هاي نوروزي نيز ديده مي شود که از آن ميان مي توان به مواردي همچون « تن پوش سرخ » حاجي فيروز ، نصب « پارچه قرمز » برسردر خانه ها در برخي از نقاط تاجيکستان ، جشن نوروزي « گل سرخ » در بلخ افغانستان ، به پيشواز نوروز رفتن با آتش جشن چهارشنبه سوري ( / سرخي ) و طلب « سرخي » از آتش پاک و همچنين نهادن « سيب سرخ » بر سر سفره هفت سين ، اشاره نمود. در ضمن برخي ار رفتارهاي مردم در برخي از مناطق ايران نشان مي دهد که فاکتور « رنگ قرمز » نيز در انتخاب ماهي قرمز براي آيين هاي نوروزي موثر بوده است .براي نمونه طي يکي دو سال گذشته در يکي از شهرستان هاي اطراف اصفهان ( همايون شهر ) شاهد بودم که به خاطر هم زماني نوروز با مناسبت هاي سوگواري مذهبي مردم که باورهاي عميق مذهبي دارند ، به دليل رنگ قرمز ماهي از خريد آن خودداري مي کردند و اکثر فروشندگان ماهي براي راضي کردن مردم ، انواع سياه رنگ ( با خال هاي درشت سياه يا تمام سياه ) اين ماهي را به فروش مي رساندند.
اگر ورود ماهي قرمز از چين به ايران ، دليل کافي براي مخالفت گروهي از به اصطلاح دوستداران فرهنگ ايراني با اين جاندار زبان بسته است پس در بسياري ديگر از موارد هم بايد تغييرات اساسي در زندگي خود ايجاد کنيم تا کاملا ايراني شويم . براي نمونه بايد از نوشيدن « چاي » نيز خودداري کنيم و همه « چايخانه هاي سنتي » را هم تعطيل کنيم ؛ چون گياه چاي نيز از کشور چين به ايران وارد شد و تا سال 1275 خورشيدي در ايران کشت نمي شد و حتا واژه « چاي » يا « چا » نيز يک واژه چيني است. همين طور است موارد ديگر مانند « ظروف چيني » و غيره.
اگرچه ماهي قرمز در شمار اجزاي اصلي سفره هفت سين به شمار نمي رود و نهادن آن از سنت هاي باستاني نيست ( شايد به همين خاطر در آثار نقاشان قاجاري ديده نمي شود ) ، اما اکنون سال هاست که خود به بخشي از جذابيت هاي نوروزي تبديل شده و ميهمان هميشگي سفره هفت سين است و امروزه نهادن ماهي قرمز بر سر سفره هفت سين يک رسم کاملا ايراني به شمار مي رود که در بين ديگر ملت ها مانند ندارد و ويژه ايرانيان است و جلوه اين سنت زيبا را در آثار ادبي و هنري هنرمندان معاصر به خوبي مي توان ديد . امروز انواع زيباي ماهي قرمز در کارگاه هاي پرورش ماهي به دست پرورش دهندگان ايراني پرورش داده مي شوند و اين مهمان کوچک اما زيبا ، شادابي و تحرک و زيبايي خاصي به سفره هفت سين مي دهد و بر شور و شوق کودکان مي افزايد و آن ها را به خود جذب مي کند و شايد تنگ بلور اين ماهي هاي کوچک قرمز که مهمان کيهاني سفره هاي هفت سين ايراني ها هستند دريچه اي را براي شناخت بيشتر آيين هاي نوروزي و فرهنگ ايراني به روي آن ها بگشايد.
خواستگاهان: سروده آغازين از مهدي ذکايي ( نوشا ) برگرفته از « چهره نما » نشريه مرکز زرتشتيان کاليفرنيا ، شماره 127 / بندهش هندي ( تصحيح و ترجمه رقيه بهزادي ) / درسنامه جامع پوست ايران ( هيات بورد پوست ايران ) / مديريت بهداشتي و روش هاي پيشگيري و درمان بيماري هاي ماهي ( دکتر قباد آذري تاکامي ) / فرهنگ بزرگ سخن ( جلد3 ، دکتر حسن انوري ) / آکواريوم به زبان ساده ( ترجمه دکتر علي فرشچي ) / آکواريوم ( دکتر نصراله عايلي ) / تقويم هجري شمسي ( دکتر ايرج ملک پور ) / آبزيان در ادب فارسي ( علي روح بخشان ) / براي دانستن نکات مهم درباره نگهداري ماهي قرمز از تارنماي انجمن حمايت از حيوانات اصفهان ديدن کنيد.