بازگشت به صفحه اول

مقام زن در ايران باستان

تاکنون هيچ سندي به دست نيامده است که در آن کرامت زن در آيين زرتشت زير سؤال رفته باشد

 و يا سخن از برتري مرد به زن رفته باشد

از: دکتر پرويز رجبی استاد تاریخ و پژوهشگر

اسفند در آيين زرتشت مظهر بردباري و فروتني اهورمزدا است و پنجم اسفند (اسفند روز) جشن زنان. ايرانيان باستان اسفند را سپنتا آرمئيتي مي ناميدند. يعني انديشه درست پاک. به عبارت ديگر: سرچشمه پاکي و سازگاري و فروتني.

نگاهي به جايگاه اسفند (اسفندارمذ) در ايران باستان مي تواند سبب گزيدن اسفند روز را براي جشن زنان در ايران باستان توجيه کند.

زرتشت در گاتاها 18 بار از اسفندارمذ ياد مي کند. از مجموع اين اشاره ها چنين برمي آيد که آرايش بهشت نکاستني با اسفندارمذ است، که يکي از هفت فرشته بزرگ آيين زرتشت است. اسفندارمذ سرگرداناني را که هنوز درست را از نادرست بازنمي شناسند ياري مي دهد. حتي زرتشت از او مي خواهد که در روز رستاخيز او و پيروانش را ياري کند تا آمرزيده شوند. زرتشت همچنين از اين فرشته مي خواهد تا به او توش و توان و نهاد راستين دهد.

اسفندارمذ گشايش بخش هستي است و در مقام فرشته موکل زمين به کشتزاران رامش مي دهد. زرتشت از او مي خواهد که تنها فرمانروايان خوب به فرمانروايي برسند ومردم زندگي پاکي داشته باشند و چارپاياني که مايه زندگي هستند پرورش يابند.

با توجه به نقشي که ايزدبانوهاي مادر و مؤنث در ايران باستان دارند، احترام زرتشت به زن بسيار موجه است.

تاکنون هيچ سندي به دست نيامده است که در آن کرامت زن در آيين زرتشت زير سؤال رفته باشد و يا سخن از برتري مرد به زن رفته باشد. البته زرتشتي گري مقوله اي ديگر است و بحث ديگري را مي خواهد. و اگر در ذخيره اساطيري ادب مزديسنا در قلمرو زندگي مادي پهلوانان نامدار را مردان تشکيل مي دهند، قهرمانان زندگي معنوي بيشتر ايزدبانوهاي ارجمندي هستند که ستايش آنها و تواناي هاشان زيباترين اوراق غنايي ادب مزديسنا را به خود اختصاص داده اند.

در آبان يشت (اوستاي متاخر) آناهيتا (= نيالوده، پاک) زني است زورمند و درخشان، سوار بر گردونه، لگام بر دست، روان در جست وجوي نام آوري. با چهار اسب بزرگ و سپيد و يکرنگ و يک نژاد... اسب هاي گردونه آناهيتا را اهورمزدا از باد و باران و تگرگ و ژاله ساخته است. آناهيتا مطيع کيش اهورايي است و سزاوار است که در جهان مادي ستايش و نيايش شود، که جان افزاست و فزاينده گله و رمه و ثروت و گيتي و کشور. او نطفه همه مردها را پاک مي کند و مشيمه زن ها را براي زايش بهتر پاک مي کند، براي زايش آسان. به زنان باردار شير مي بخشد. براي او بر روي تخت بستري زيبا و خوشبو با بالش هاي گسترده مهياست. اهورمزدا آناهيتا را از نيروي خويش آفريده است تا خانه و روستا و کشور را بپروراند. بازوان سپيد آناهيتا به ستبري شانه اسب ها است. او با شکوه و آراسته و نيرومند است. دختر جوان بسيار برومند و خوش اندامي است. کمربند به ميان بسته، راست بالا، آزاده نژاد و شريف، که جبه اي گران بها و پرچين زرين در بر دارد. گوشواره اي دارد چهارگوش و زرين و طوقي زيبا بر گردن نازنينش و او کمربند مي بندد تا سينه هايش هنجاري زيبا بگيرند و اندامش بالايي دلچسب بيابد.

آناهيتا به فرمان اهورمزدا به زمين مي آيد تا دختران دم بخت و زنان جوان به هنگام آوردن بار از او ياري بطلبند.

چقدر بايد دختران دم بخت و زنان جوان در نزد اهورمزدا ارجمند باشند تا فرشته اي از جنس خودشان را مامور آرامش آنها کند.

اوج نگاه زرتشت به زن در رفتار او با دخترش پوروچيستا به هنگام ازدواج او با جاماسپ پيداست. زرتشت از دخترش مي خواهد، پس از يک انديشه گماري نيکو و ژرف و مراجعه به خرد خويش تصميم بگيرد...

آنگاه زرتشت در کتابش به دوشيزگان در حال شوي گرفتن مي گويد: هرکدام به خرد خود براي رستگاري تصميم بگيرند...

ابوريحان بيروني در آثارالباقيه مي نويسد، مردها در جشن زنان به آنها ارمغان مي دادند و در بسياري از شهرهاي ايران اين روز را «مردگيران گفتندي، که به مراد خويش مرد گرفتندي».

هنوز هم هنجارهايي با اين رنگ و بو به ويژه در ميان روستاييان به چشم مي خورد. اينک است که ما به آساني مي توانيم در نگاهمان به زن، به جاي گشتن الگو در ميان مغربيان، گدشته خودمان را بهتر بشناسيم. و فضيلت هاي آن را.

ميراث فرهنگی ـ ۱۳۸۵/۴/۲۵

http://www.chn.ir/News/?section=2&id=32662