معنای دیگری برای نام ایران

   جواد مفرد کهلان

نام اعضاء اتحادیۀ قبایل حکومتی دورۀ مادها در خبر هرودوت:

بوسیان (ثروتمندان، مادهای حکومتی)، مغ ها (مردم انجمنی، ساگارتیها، مادها)، پارتاکانیها (مردم کنار رود، اصفهانی ها)، ستروخاتها (بلند کلاهخودها، کیمریان، زازاک ها)، آریزانتیان (مردم پارسا، پارس ها) و بودین ها (منسوبین به بزکوهی، سکاها، کُرمانج ها).

ترادف نام اسگرتی (ساگارتی) با مُغ (انجمنی)

आसङ्ग m. AsaGga association, सङ्घ m. saGgha association

ऋतया ind. RtayA in the right manner

بر این اساس که ساگارتی‌ها (مُغ ها، مادها) و پارسارگادیها (دارندگان رمه های عالی، پارس ها) و حتی میتانی های اسب پرور پیش از ایشان ابتدا رمه داران کوچ نشین بوده اند، این نشان آن است که هندو‌ایرانیان مهاجر از سمت شمال بوده اند. نظر به پارادیم بومی نژادی ایرانیان، تودۀ مهاجرین هندوایرانی هم از نظر نژاد غالب به گروه قفقازی  و مدیترانه ای تعلق داشته اند.

 تصویر سمت چپ، متعلق به یک ساگارتی از تخت جمشید

و تصویر سمت راست متعلق به گنجینۀ آمودریا از آنِ یک مغ است:

نامهای بوسیان و آریزانتیان متعلق به مادها و پارسهای حکومتی بوده اند:

هرودوت در آغاز نام اتحادیۀ قبایل ماد نام بوسیان (ثروتمندان) را ذکر کرده است که نظر به نامهای پادشاهان مادی فرائورت (فرورتیش، صاحب ثروت بسیار) و آستیاگ (ایشتیویگو، ثروتمند) پدید آمده بوده است.

هرودوت در ردیف چهارم اتحادیۀ قبایل ماد از آریزانتیان (قبیله پارسا و دیندار) یاد کرده که یاد آور نام آرتیان (درستکاران، پارسایان) است که هرودوت برای پارسها ذکر کرده است. و این یعنی نام پارس با واژۀ پارسا (پایندۀ رسایی) مرتبط بوده است و زیبا و رسا و کامل و اصلی (سرئو، سئورو، هئورو) معنی نام سَرو سمبل پارسها است:

बुस n. busa wealth

अर्य adj. arya  true

بر این اساس نام قوم مغان (مادها) و آریزانتیان (پارسها) در اوستا تحت نام واحد آریائیها (دینداران) ظاهر شده و نام سرزمینهای ایشان هم زیر عنوان اوستایی اَئیرینم ده‍یونم یعنی سرزمینهای مردمان دیندار ذکر شده است و دلیل اینکه خود نامهای ماد و پارس در اوستا بیان نمیشود همین موضوع و نیز این است نام ماد از واژۀ اکدی مادو (انجمنی) گرفته شده است که مترادف واژه های هندو ایرانی مغ و ساگارتی است و نام پارس (پارسا، پایندۀ رسایی، دیندار) مترادف خود واژۀ آریایی است. اگر واژۀ پا-رسا را به معنی پایندۀ عشق و دوستی بگیریم، در این صورت واژۀ پارسه از نام هخامنش (فریدون، دوست منش) گرفته شده است:

पायु m. pAyu  guard, रस m. rasa  love

معنی نام خونیرث:

 نام اوستایی ایران عهد اشکانی یعنی خونیرث (سرزمین ارابه های خوب) اشاره به موطن سکاهای اروپایی میانی یعنی سرزمین ملت آرپوکسائیس (پادشاه سرزمین ارابه، سرزمین تهمورث/تخموروپه اوستایی) در اساطیر سکایی منقول از سوی هرودوت دارد. او ملتهای این سرزمین اوروپه (اروپا، سرزمین ارابه های دارای گشتاور خوب)/ خونیرث (سرزمین ارابه های با شکوه) را تراسپیان (اسب پرورها، روسها) و کاتیاریان (شمشیر داران، مجارها) ذکر کرده است. معلوم میشود اشکانیان نام موطن کهن خود در شمال دریای سیاه را فراموش نکرده بوده و توسط مؤبدانشان آن را به متصرفاتشان در فلات ایران هم اطلاق نموده اند. چه ژوستن و تروگ پمپه و استرابون میگویند که پارتهای اشکانی تبعیدیان سکایی شمال دریای آزوف و دریای سیاه بوده اند. لذا صحبت  کتاب پهلوی زات اسپرم از مهاجرت ایرانیان در زمان هوشنگ پیشدادی (پادشاه سرزمین نیک) یا همان لیپوکسائیس پارالاتی سکاها (پادشاه پیشدادی سرزمین نیک) از خونیرث که از طریق میان دریاها صورت گرفته، مربوط به خود پارتهای اشکانی بوده است.

بررسی نامهای آریایی و ایران:
لازم به توضیح است چنانکه گفته می شود گراردو نیولی، ایران‌شناس ایتالیایی معنای دیگری برای ایران می شناسد. او بر خلاف تصور برخی ایران‌شناسان (مانند مری بویس و ریچارد فرای) معتقد است که در میان غیر ایرانیان، ایران بار نژادی و تباری و بار مکانی و جغرافیایی نداشته است، بلکه بار دینی داشت. به اعتقاد او، آریایی در زبان هندو-ایرانی به معنی «ایمان‌آورده [به آئین هندو-ایرانی]» است. سِر جان مَلکُم، به نقل از ملافیروز، موبَد موبَدان زرتشتیان هند در بَمبَئی، آورده است که واژهٔ انیران به معنای بی‌دینان است. «اِر» واژه‌ای پهلوی است و معنای آن «مؤمن» است. «اِران»، صورت جمع آن است. در پهلوی پیشوند «اَ» و «اَن»، چنان که در یونانی و سنسکریت، پیشوند نفی است. در نتیجه، «اَنِران» یعنی بی‌دینان. به گفتهٔ او، شاه اِران و انِران یعنی شاه مؤمنان و بی‌دینان یا شاه پِرژا و ملت‌های دیگر. مؤمنان زرتشتیان‌اند و بی‌دینان غیرزرتشتیان. تعبیر دینی ایران و انیران در شاهنامه نیز آمده‌است.

بر پایهٔ این تعبیر باید بپذیریم که واژهٔ ایران بعدها معنای قومی و سرزمینی یافته است

از نگاه نیولی، معنی کلمه ایر ēr که در کتیبه شاپور یکم در کعبهٔ زرتشت و بر روی سکه‌های بهرام دوم درج شده‌است، به معنی «آزاده، نجیب و شریف» نیست و باید آن را صرفاً «آریایی» معنا کرد. در واقع واژهٔ فارسی میانهٔ کتیبه‌ای (=پهلوی کتیبه‌ای) ēr همان صورت مفرد کلمهٔ ērān است و این نکته البته نه تنها دربارهٔ کلمه yly' در فارسی میانهٔ کتیبه‌ای، بلکه برای واژهٔ ry' در پهلوی اشکانی کتیبه‌ای نیز، که صورت جمع aryān='ry'n است، صدق می‌کند.

بنیاد میراث پاسارگاد