از: دکتر تورج پارسی

جشن آذرگان فرخنده باد

 جشن ها برآيند كار و آباداني هستند و آباداني روشنايي است .

اي خرامنده سرو تابان ماه              روز آذر مى چو آذر خواه

شادمان كن مرا به مى كه جهان          شادمان شد به فر دولت شاه

مسعود سعد سلمان

افزون بر جشن سوري ، از سي و يك جشن ساليانه كه در هفتاد و سه روز برگــــــزار مي شد چهارجشن به پاس و بزرگداشت   آتش است ، كه عبارتند از :

 ــ ارديبهشت گان     

 ــ آذرگان

_شهريورگان          

  ــ سده       

در مقاله ي جشن سده نوشتيم : در اوستا آتش به شكل آتر Ater و آثر Ather و آترAtr آمده است . در سنگ نوشته هاي هخامنشي و پارسي باستان آترAtär گفته شده است ، در زبان پهلوي آتور Atur و Adur آتخش Atäxs ناميده شده كه درزبان پارسي امروزي آذر Azärيا آتش Atäshيا در برخي از گويش هاي محلي تش Täsh خوانده مي شود . .درباور هندوان   Ageni خداي آتش است ،  همين واژه در زبان كردي  به شكل آگرAger و در روسي  اوگن  OroHb به چم آتش است .

آتش  از آفريده هاي هفتگانه مادي است كه همچون " اخگري ازانديشه آفريد ه شده و " بدو درخششي از روشني بيكران  " داد ه شده است ۱، آنگونه تني  نيكو كه آتش را درخوراست  خويشكاري آتش در دوران اهريمني ، پرستاري مردم كردن و خورش ساختن و از ميان بردن سردي است "۲

در سال شمار ايراني روز دوم هرماه به نام امشاسپند  اشاوهيشتا Asavehista يا ارديبهشت است كه در جهان مادي سرپرست آتش است وروزنهم هر ماه  به نام ايزد آذر است كه در سنگ نوشته ي بيستون Asiyadiyaآورده شده »كه از واژه Atryadiya به معناي ماه پرستش آتش برگرفته شده است ۳ اعتبار آذر آنچنانست كه آنرا پسر اهورامزدا ناميده اند ۴ . هر دوروزيعني دوم و نهم  هر ماه از جشن هاي ماهيانه به شمارمي آيند ، كه روزهاي پاس و احترام آتش است .  البته باوجودي كه  آذر پسر اهورا مزدا ناميده شد ه ، اماامروزه ، آذر بر دختران نهند   .     

چندي از نام هاي مردمان درفروردين يشت برگرفته ازواژه آتش است ، از آن جمله مي توان از آترپات Aterpat  يا آذرباد ، آترچيتر Aterecithraيا آذرچهر ، آترخوارنه Aterexvarnah يا دارنده فر آذري ، آتردات Ateredata يا آذرداد يا آتش داد ، آترداينگهو Ateredäinghu يا از كشور آذر ، آترزنتو Aterezäntu يا ناحيه ي آتش ، آترسوه Ateresäväh يا دارنده سود آذر ، آترونوش Aterewänshä يا آذرنوش كه به چم دوست دارنده ي آتش  است ، نام برد . استان آترپاتكان يا آذرپاتكان يا آذربايجان و شهر آذرشهر نيز از يادمان هاي نام آتشند .

دريسنا هات 17/11 از پنج آتش نام مي برد:

آتش برزي سونگه Berezisävänghä  كه آتش بهرام است

 آتش وهوفريان Vohu fryanäبه چم دوستدار نيكي كه گرماي تن مردمان و چهارپايان  است .

 آتش وازيشتشت Urvazishtä بچم شادماني دهنده تر كه در گياهان هست .

  آتش اوروازي Vazishtä بچم آتش درون ابرهاست ( رعد و برق )

 آتش اسپنيشت Spenishtä به چم آتشي است كه در گرزمان درپيش اهورامزدا  فروزان است

همانطور كه گفته شد روز نهم از هر ماه به نام ايزد آذر است كه در اوستا قطعه ي آتش نيايش در ستايش اوست    

درود به تو اي آتش ،

اي بر ترين آفريده ي سزاوار ستايش اهورامزدا،

به خشنودي اهورا مزدا.

راستي بهترين نيكي است ،

خرسندي است ،

خرسندي براى كسي كه راستي را براي بهترين  راستي بخواهد (۳بار)                                                     

 افروخته باش در اين خانه ،

پيوسته  افروخته باش در اين خانه ، فروزان باش در اين خانه ، تا دير زمان افزاينده باش در اين خانه ..... .

درگذشته در چنين روزى كه آذرگان ناميده مي شود مردمان در آتشكده ها گرد آمده  و نيايش مي كردند و معمول بود كه با آغاز فصل سرد از آتش آتشكده به خانه برده و آتش زمستانى را با آن فروزان سازند اين رسم هنوز در كهگيلويه بويراحمدى به جا مانده چنانچه وقتي براي روشن ساختن آتش خانه از همسايه آتش قرض مي گيرند به آن در چرا يا چراغ بيروني مي گويند .

اين جشن امروزه نزد زرتشتيان هم چنان با شادى برگزار مي گردد دراين روز نشست ويژه مي گذارند  و با انجام سخنراني، موسيقي  و استفاده از غذاهاي سنتي اين آيين را زنده نگه مي دارند. از جمله در آذرگان مراسم "سدره پوشي" نيز انجام مي شود. كودكان زرتشتى با پوشيدن سدره و كشتى شخصيت مستقل دينى خود را به دست مي آورند يعنى تا ديروز زرتشتى زاده بشمار مي آمدند اما با پوشيدن سدره و بستن كشتى كه با آيىن ويژه اى سامان مي يابد رسما زرتشي محسوب مي گردند. در گذشته آذرگان همچون مهرگان و نوروز همگانى بود اما امروز به شكل يك آيين دينى نزد زرتشتيان به عمر خود ادامه مي دهد ،  خردمندانه است  كه جشن ها را دوباره جان تازه اى ببخشيم ، آنها را همگانى كنيم چنانچه در گذشته نيز همگانى بوده اند .  جشن ها برآيند كار و آباداني هستند و آباداني روشنايي است .

سرچشمه ها :

۱_ مهرداد بهار ، پژوهشي در اساتير ايران ، پاره نخست ، رويه 98.    ـ

۲_همان رويه 29

3 ـ مري بويس ، تاريخ كيش زرتست جلد دوم هخامنشيان رويه 42

4 ـ يسنه 2 بند 12

* هر چه از اوستا سود جسته شده است ازاوستا كهن ترين سرودها و متن هاي ايراني گزارش وپژوهش دكترجليل دوستخواه است

                                                       آذرگان فرخنده باد