خارک يکی از سکونت گاه های ساسانيان

    از:  حميد زارعي

سرپرست هيات بررسي وشناسائي جزيره خارک

جزيره خارک يکي از شمالي ترين جزاير خليج فارس به شمار ميرود که قدمت آن به بيش از 6000 سال مي رسد.

 طول اين جزيره حدود 8 کيلومتر و عرض آن در حدود 4 کيلومتر و مساحت آن 28 کيلومتر مربع است و تا بوشهر 57 کيلومتر فاصله دارد.

 اين جزيره سرزميني مرجاني است که زمين شناسان پيدايش آن را به 14 هزار سال پيش نسبت مي دهند .

جزيره خارک در نقطه اي سوق الجيشي در امتداد راه دريائي بنادر باستاني مهمي چون سيراف ؛ليان؛سينيز؛ مهرويان قرار داشت.

به دليل موقعيت حساس خارک در دوره باستان که به عنوان شمالي ترين پايگاه دريائي قوم پالميران به شمار مي رفت و همچنين توسعه فعاليت هاي نفتي و ساخت و سازهاي گسترده اي که در اين جزيره در حال انجام است، هياتي به سرپرستي حميد زارعي کارشناس ارشد باستان شناسي سازمان ميراث فرهنگي ؛صنايع دستي وگردشگري استان بوشهر اقدام به بررسي و شناسائي کامل جزيره كرد.

اين بررسي ها هدف شناسائي آثار باستاني و نمونه برداري سطحي جهت دستيابي به اطلاعاتي در زمينه الگوهاي مختلف زندگي انسان باستان ؛از اول آذر آغاز شد.

 محور بررسي از پلاز کارگري واقع در منتهي اليه شمال جزيره ؛ آغاز شد و طبق برنامه مسيرهاي فضاي سبز ؛حاشيه دانشگاه آزاد ؛محوطه پيرامون هتل 90 خوابه شرکت نفت ؛نواحي بيروني شرکت فلات قاره ؛محوطه پيرامون طرح متانول ؛ باغ ولايت ؛حاشيه شمالي و شرقي بقعه مير محمد حنفيه و حاشيه ساحلي به صورت سيستماتيک مورد بررسي قرار گرفت . در اين پژوهش  بيش از 200 اثر باستاني مورد بررسي و مطالعه قرار گرفت .

اين آثار شامل مواردي چون چاه ؛آب انبار ؛قنات وسيستم هاي آبياري ؛گور معبد ؛گوردخمه؛استودان؛قبور دوره اسلامي ؛بقعه و امامزاده ؛کليسا ؛آتشکده؛ چهار طاقي و تپه باستاني است .

ترکيب کلي آثار کشف شده به دو دوره تاريخي و اسلامي تقسيم بندي مي شود . 

    غالب آثار مربوط به دوره ساساني است که به صورت قنات ؛چاه؛ آب انبار ؛گور دخمه ؛استودان ؛آتشکده ؛چهار طاقي وکليسا که در مناطقي همچون نواحي باغ پيرمرد ؛باغ نصر ؛بخش شرقي بقعه مير محمد حنفيه ؛سواحل غربي جزيره ديده مي شود .

قديمترين اثر باستاني دو تخته سنگ ضربي ؛شبيه قبور دلمن مربوط به هزاره اول پيش از ميلاد بوده که نزد مردم مشهور به دو دخترون است .

  کشف سفالينه هائي با نقش مشخص و همچنين قطعات چيني با نقش و نگار گل و پيچک ؛حاکي از اين است که اين جزيره زيستگاه مردمي بوده است که با کشورهاي شرق آسيا همچون چين ؛هند ارتباط داشته اند .

به نظر مي رسد در دوره ساساني ؛جزيره از اهميت ويژه اي برخوردار بوده زيرا در بخش وسيعي از جزيره سفال شاخص ساساني به چشم مي خورد .

احتمالا در دوره ساساني فقط چند نقطه از جزيره را مد نظر داشته اند .

 اين نقاط را با توجه به آثار موجود مي توان به خوبي مشخص كرد . به نظر مي رسد صخره کم ارتفاعي که در بخش شرقي بقعه مير محمد حنفيه به طول 200متر و عرض 20متر قرار گرفته در دوره ساساني از اهميت بالائي برخوردار بوده ؛ زيرا بخش اعظمي از آثار دوره ساساني از قبيل دخمه ؛گور معبد ؛آتشکده؛چهار طاقي و قبور سنگي در حاشيه و بر روي اين صخره ايجاد شده است.

در اين پزوهش با سفال هاي شاخصي چون سفال هايي با نقش خطوط مواج درون کادري با نوارهاي باريک وسفالهائي با نقش خطوط متقاطع مربوط به دوره ساساني برخورد شد.

 همچنين چندين قطعه چيني آبي و سفيد که به صورت پراکنده در حاشيه ساحلي و بخش مرکزي جزيره بخصوص در ضلع شمالي دانشگاه آزاد اسلامي کشف شد که حکايت از ارتباط تجاري با چين ؛هند وسوماترا دارد .

به رغم اينکه دو تخته سنگ ضربي (دلمن)مربوط به هزاره نخست پيش از ميلاد که پيشتر در جزيره موجود بوده و به عنوان قديميترين اثر باستاني جزيره به شمار مي رفت؛مي توان ادعا كرد آثار مهم و به خوبي شناخته شده در اين ناحيه مربوط به دوره ساساني است که مشخصات ويزه خود را داراست .

نتايجي که از اين پژوهش به دست آمد نشان مي دهد اين جزيره يکي از لنگرگاه هاي مهم باستاني در ارتباط با تجارت و راه هاي دريائي با کشورها و بنادر مهمي چون هند ؛چين ؛سوماترا؛سيراف ؛ليان ؛سينيز؛شوشونواحي سوريه و بخش هائي از آفريقا بوده است .

بررسي و مطالعه فرآيندهاي فرهنگي ؛اجتماعي؛زيست محيطي و تاريخي که در اين منطقه موثر بوده نيازمند مطالعات بيشتر در پزوهش هاي آينده است .